Футбол — салауатты өмірдің көпілі І2030 '

В А Л Е О Л О Г И Я

- Адам  ағзасында  витаминдердің  көп  мөлшерде 

болуының  пайдасы  бар  ма?

II. 

Жаңа 

с а б а қ т ы ң  

т ақы р ы бы м ен , 

мақсатымен  таныстыру.

а)  Мұғалім  сөзі:

М икроа ғзалар  жер  б е тін ің   барлы қ  ж е рінде 

та р а л ға н  О лар  б а кте р и я л а р ,  вир уста р ,  бір 

ж асуш алы  

с а ң ы р а у қү л а қта р . 

М икр о б та р   -  

то л ы р а қта ,  суда,  кө л ш ікте р д е ,  б а тпа қта р д а , 

мұхиттың  ең  терең  шұңқырында  да  тіршілік  етеді. 

М икробтар  немесе  оларды ң  споралары   ауада 

б ірнеш е  кил о м е тр   б и ікт ік т е   де  ке зд е се д і. 

Микроағзалар  өсімдік,  жануарлар  мен  адамдар 

денесінде  де  кездеседі.

Жер  бетінде  б а кте риял ард ан,  вирустардан 

лайда  болатын  аурулар  көп  тараған.  Көптеген 

инфекциялар  адам  денсаулығына  және  өміріне 

улкен  қауіп  тө н д ір е д і  (са б а қт ы ң   т ақырыбы , 

мақсаты  айтыпады).

ә)  -  Ж ұқпалы  аурул ард ы ң  қандай  түрлерін 

білесіңдер?

-  Ж үқпалы   а ур у л а р д ы ң   басқа  аур ул а р д а н  

айырмашылығы  неде?

- 

Ж үқпалы  ауруды ң  қозды рғы ш ы ны ң  адам 

ағзасына  енуін  -   жұқтыру  дел  айтамыз.

б) Ой  қозғау.

-  Түмау  болып  ауырғанда  адам  не  істейді?

-  Түшкіреді,  жөтеледі.

- Аузы-мурнын  орамалмен  жаппаса  не болады?

- Ауа тамшылы  қоздырғыш  адамнан  адамға  ауа 

арқылы,  сілекей  там ш ы лары м ен,  туш кіргенде, 

жөтелгенде,  күлгенде,  сөйлегенде  беріледі.

-  Бөтен,  басқа  адамның  киімін,  аяқкиімін  киме, 

тө сек  орнына  жатпа,  әр  ад ам ны ң  ө зінің   жеке 

орамалы,  жөкесі  болуы  керек  деп  неге  айтамыз?

Жанасу  арқылы  Бүл  кезде  қоздырғыш  берілу 

үшін  науқас  адаммен  жанасу  қажет.  Ортақ  ыдыс- 

аяқ,  киім,  ванна,  монша,  т.б.  бүйымдарды  қолдану 

ке зін д е   б е р іл е д і.  Осы  ж о л м ен  кө пте ге н   тері 

аурулары,  кейбір  ішек  аурулары  таралады

-  Түрып  қалған,  қайнамаған  суды  ішпе,  жумай 

жеміс-жидектерді  неге  жеме  дейді?

-  Т ам ақ  арқы лы   м и кр о б та р   а сқаза н,  іш ек 

жүйесіне  тамақпен,  сумен  немесе  тамақты  кір 

қолмен  жеу  арқылы  түседі.

-  Т асы м алдауш ы   -   ж а нуарл ар,  ж ә нд іктер 

дегенді  қалай  түсінесіңдер?  Мысалы:  шыбындар, 

тарақандар  қандай  ауруларды  таратады?

Тасымалдаушы  жануарлар  арқылы  Ең  бірінші 

бүл жәндіктер:  бүргелер,  биттер,  кенелер,  масалар, 

т.б.  Осылайша  көптеген  қауілті  аурулар:  кенелік 

энцефалит,  м алярия,  сары  безгек,  туляремия, 

бөртпе,  сүзге к,  т б  

аурулар  б е р іл е д і 

Ішек 

инфекциясының жұқтырылуы тамақ арқылы болады, 

себебі,  шыбындар,  тарақандар  қоздырғыштарды 

тамаққа  түсіреді.

Тазартылмаған  медициналық  қүрал-саймандар 

арқы лы   б е р іл е т ін   а ур ул а р  

Ә сір е се ,  бұл  -  

ө ң д ел м е ген  инені  қол д а на ты н  наш ақорларда 

кездеседі.  Осылай  вирусты  гепатит  (сары  ауру), 

СПИД аурулары  таралады.

Кө пте ге н 

а д а м д а р  

үжы мы 

арасы нда 

инфекциялық  аурулардың  таралуын  -   эпидемия 

дейді.

III.  Сабақты  түсінгендерін тексеру.

- Жұқпалы  ауру  қоздырғышының  адам  ағзасына 

енуін  не  деп  айтамыз?

-  Инфекцияның  қандай  таралу  жолдары  бар 

екен?

-  Бүгінгі  сабақтан  өздеріңе  пайдалы  хабарлар 

алдыңдар  ма?

IV.  Д әптерм ен   ж ұм ы с 

(тақтадагы  кест ені 

дәптерге  түсіріп  алыңдар).

V. Сабақты ңорытындылау.

Адам  өмірінде неше түрлі  жұқпалы аурулар бар. 

Эр  адам  жұқпалы  аурулар  туралы  білу  керек,  егер 

адамда  білім  болса,  ол  ауырмаудың  шараларын 

жасайды.

VI.  Багалау.

VII. Үйге тапсырма.

Алған  білімдерін  отбасымен  бөлісу.

22

М'5/2010

В А Л Е О Л О Г И Я

Өкей АЙБАТ,

f *  p i  л

п

т   T V D 1 1 —I CZ 1—1 

Әсет  Бейсеуов  атындағы  орта  мектеп,  мектепке

v

l   I v ^ i  

I 

I  T  П

Г І С

П

 

дейінгі  шағын  орталығының дене  шынықтыру  пәні  мұғалімі,

Алматы  облысы,  Жамбыл  ауданы

саяхат  сабағы

Сабақты ң  мақсаты:

а) 

Б ілім д ілігі: 

дененің  дұрыс  қалыптасуына 

спорттың  маңызы  зор  екенін  ескере  отырып, 

спортпен  жүйелі  айналысуға  тарту;

в) 

Дамытушылығы: 

әртүрлі  тәсілдерді,  қимыл 

әрекеттерді 

көрсете  оты рып, 

оқуш ы ларды ң 

қызығушылығын арттыру;

ә)  Тәрбиелігі: 

қазақтың  салт-дәстүрін  насихат- 

тауға  тәрбиелеу.

С абақты ң  көрнекілігі: 

ысқырық,  асық  түрлері, 

асыққап.

Сабақты ң  өту  әдісі: 

түсіндіру  және сүрақ-жауап.

С абақты ң  түрі: 

қорытынды  сабақ.

Сабақты ң  бары сы :

I.  ¥йым дастыру  кезеңі.

II.  Оқушы  білімі.

а)  Тест  «Спорт  жүлдыздары».

б)  Перфокарта.

III.  Оқушы  ушқырлығы:  «Сы р  сандық».

IV.  Қорытынды.

I.  ¥йым дастыру  кезеңі

а)  Оқушылармен  сәлемдесу.

б)  Әр  топтың  атымен  танысу.

в)  Асық  ойыны  туралы  қысқаша  мағлұмат  беру.

Асық  ойынының  бір  өзінде  қаншама  тәрбиелік

мән  жатыр  десеңізші!  Асық  ойынының  пайдасы  өте 

көп.  Ол  -   баланы  шеберлікке,  дәлдікке  баулиды. 

Дененің  қимыл-қозғалысын  ширатуда  ешбір  спорт 

турінен  кем  түспейді.  Оның  көздің  көру  қабілетін,

есте  сақтау,  есептеу  жүйелерін  дамытатындығы 

талай  м әрте  д ә л е л д е ге н .  С оны м ен  бірге, 

балалардың  зердесін,  дүниетанымын  кеңейтетін 

бірден-бір  ойын  Ойын  кезінде  асықтарды  тігіп, 

олардың  санын  есептеу,  үпай  бөлісу,  асық  санау  -  

ж ас 

ж е ткін ш е кт ің  

м а те м а ти ка ға  

бейім ін 

арттырады.  Ойын  -   баланың  есеп-қисапты  тез 

меңгеруіне  ықпал  жасайды,  зеректігін  арттырады 

Адал  болуға  үйретіп,  ұры-қаралықтан  бойын  аулақ 

ұстайтын  болады.

А с ы қ  о й ы н д а р ы н ы ң   қайсы сы   болм асы н 

балаларға  өте  қажет  Бүл  ойында  баланың ортамен 

қарым-қаты насы  кеңейіп,  таным  қабілеті  өседі. 

Мінез-қүлқы  қалыптасады

А сы ңты ң атаулары:

-  Тәйкі  -  Түйе

- Алшы -  Жылқы

-  Бүге -  Қой

-  ІІІІге -   Ешкі

-  Оңқы -  Талап  алу

Асық  ойынының  түрлеріне  тоқталатын  болсақ: 

«Иіріспек»,  «Хан  талапай»,  «Омпы»,  «Бүк-шік», 

«Алшы»,  «Көмбе»  ,  «Үш  табан»  ,  «Асық  ату»,  «Отыз 

ұры,  бір  есепші»,  «Қүмар»,  «Көгендеп  ату»,  «Бір 

табан».

II.  Оқушы білімі:

а)  Тест  Спорт  жүлдыздары

Сұрақтар

Жауаптар

1.  Бейжің-2008  олимпиадасында  қазақ 

спортшылары  қанша  алтын  медальта  ие  болды?

а)  2;  6 )3 ; 

в)1.

2.  Сидней-2000  жылғы  олимпиадада  Қазақстан 

қоржынына  алтын  салған  жас  спортшыны  ата?

а)  Бекзат  Саттарханов;

б)  Ермақан  Ибраимов;

в)  Ольга  Шишигина.

3.  Афины  олимпиадасы  қай  жылы  болды?

а)  2000  ж;  б)  2004  ж;  в)  2008  ж.

4.  Бокстан  Бейжің-2008  жылғы  олимпиадада 

алтын  алған  боксшы  кім?

а)  Илья  Илин;  б)  Бақыт  Сарсекбаев; 

в)  Ермақан  Ибраимов.

5,  Бокстан  Бақтияр  Артаев  қай  олимпиадада 

алтын  медальды  қоржынымызға  салды?

а)  Афина-2004  ж; 

б)  Сидней-2000  ж; 

в)  Бейжің-2008  ж.

6.  Атланта-1996  жылғы  олимпиадада  еркін 

күрестен  шыққан  қола  медаль  жүлдегері  кім?

а)  Маулен  Мамыров,

б)  Бауыржан  Оразғалиев;

в)  Эсет Мамбетов.

Вәлеология. Д енсаулы қж әне өмірлікдағдылар

23

В А Л Е О Л О Г И Я

Перфокарта.

Асықтың  суретіне  қарай  отырып:  бүк, шік. алшы, 

оңқы,  тәйкі  екенін  айт.

III.  Оқушы  үшқырлығы.

Бүк 

түсті 

(қой  )

Тәйкі

түсті

(түйе)

Алшы

түсті

(жылқы)

Шік

түсті

(ешкі)

Оңқы

түсті

(талап  алу)

Бұл  бөлім  «Сыр  сандық  ойыны»  деп  аталады. 

¥яшықтарды  таңдап,  сол  сүраққа  дұрыс  жауап 

берсе 

ұпайды  алады

1  қатар

2  қатар

3  қатар

1  қатар  -  30.

1.Жарыстың  басталатын  жері  қалай  аталады? 

Ж ауабы:сөре

1  қатар -   40

2.  Спорт  жарыстарындағы  белгі  беретін  төреші 

қалай  аталады?

Жауабы: стартер.

1  қатар -  50.

3.  Спорттагы  ең  үздік  нәтиже -  

Жауабы:  рекорд

2  қатар -  30

4.  Спорттың  көне  түрінің  біріне  арналған  қол 

қаруы  -

Жауабы  садақ.

2  қатар  -  40.

5.  Елімізде  кең  тараған  маршрутты  саяхат -  

Жауабы:  туризм,

2  қатар -   50.

6.  Су  спорт  қүралы -  

Жауабы:  қайық.

3  қатар  -  30.

7 

Түрлі  жарыстарға  қатынасатын  таңдаулы 

спорт  ужымы  -  

Жауабы:  құрама.

3  қатар  -  40

8.  Спорттық  жүлде  қалай  аталады?

Жауабы:  кубок

3  қатар -  50.

9.  А л м а ты  

қа с ы н д а  

о р н а л а с қа н  

ш аңғы  

спортымен  айналысуға  арналған  жер  -

Жауабы  Шымбүлақ

IV.  Қоры тындылау.

Топ  б о й ы н ш а  

о қу ш ы л а р   б іл ім ін   бағалау. 

С а л ы с ты р а   о ты р ы п ,  ж е ң ге н   то пты   атап  өту, 

жетістіктерін  айту.  Әр  топтың  үпай  санына  тоқталу.

30

40

50

30

40

50

30

40

50

ГИГИЕНА-  

д енсаулы қ

крпіпі

I   I   I  J   I  I  

д  д  МУХДМЕД ИНОВА

Сәкен  Сейфуллин  атындағы 

№2  жалпы  білім  беретін  мектептің  мүғалімі, 

Талғар  ауданы,  Алматы  облысы

Сабақты ң мақсаты:

1 

Гигиенаны ң  м ақса ты м е н ,  м індеттерім ен, 

гигиенаның бөлімдерімен  толық таныстырып,  жеке 

б ас  ги ги е н а с ы   мен  м е кте п 

ги ги е н а с ы н ы ң  

ережелерін  түсіндіру,  насихаттау;

2.  Оқушылардың  сабаққа  деген  белсенділігін 

арттырып,  ойлау  қабілетін,  ой-өрісін  дамыту  және 

пәнге деген  қызығушылын  арттыру;

3.  Оқушыларды  өз  денсаулығына 

жауапкер- 

шілікпен  қарауға,  жеке  бас  гигиенасын  сақтауға 

тәрбиелеу

Сабақтың  типі:  аралас  сабақ 

Сабақтың  түрі:  дәстүрден  тыс  (ойын  сабағы). 

С а б а қты   е т кіз у   ә д іс і:  ә ң гім ел еу,  ізд е н іс, 

проблемалық  ой 

тудыру,  көрсету,  интерактивті 

тақтамен  жүмыс,  сүрақ-жауап.

С а б а қты ң   к е р н е к іл ігі:  и н те р а кт и в т і  та қта , 

слайдтар

Сабақтың  барысы:

¥йы м дасты ру  кезеңі.

Оқушылармен  амандасып,  сынып  бөлмесінің 

тазалығына  назар  аударып,  сынып  оқушыларының 

оқу-құралын түгендеп, оқушы зейінін сабаққа аудару. 

С аб ақ ты ң мақсатын  хабарлау.

-  Балалар,  біз  б ү гін   сен д е р м е н  «Гигиена  -  

д е н с а у л ы қ   к е п іл і»   -   д е ге н   та қы р ы п ты   қарау 

барысында  гигиенаның  бөлімдерімен,  гигиенаның 

м ақсаты   мен  м ін д е тін,  ж еке  бас  және  мектеп 

гигие насы н  а р а л а с  және  д ә стүр д е н   ты с  ойын 

сабағы  ретінде  қараймыз

Сабақты ң мақсаты бойынша тақырыпқа түсінік 

беру.

Тақырып  бойынша  оқушылардың түсінігін  сүрау. 

Толықтырып  айта  кету.

Жаңа  сабақтьГтүсіндіру

Гигиена  -   грек  тілінен  аударғанда  «гигиенос» 

«салауатты ,  д ен саул ы қ  әкелуш і»  -   деген  сөзді 

білдіреді.

Гигиенаның  мақсаты:  адам  ағзасына  сыртқы 

ортаның  әсерін  анықтайды.  Аурудың  алдын  алуды 

үйретеді  Тазалықты сақтау ережесін және олардың 

орындалуын  қадағалайды

Гигиенаньщ   м ін д е ті:  түр ғы нд а р д ы   аурудан 

сақтандыру.  Қоршаған ортаны салауаттандыру және 

адам  ағзасына  тигізген  зиянды  әсерін  тежеу

-  Қане  оқушылар,  гигиена  қандай  бөпімдерге 

бөлінеді,  кім  айтады?

-  Дүрыс,  гигиенаның  бөлімдері:

-  мектеп  гигиенасы;

-  жеке  бас  гигиенасы;

2 4

№'5/2010

В А Л Е О Л О Г И Я

-  тамақтану  гигиенасы;

-  еңбек  гигиенасы.

Осы  бөлімдердің  ішінен  біз  мектеп  және  жеке 

бас  гигиенасын  қарастырамыз.

Жеке  бас  гигиенасы  жайлы  не  білеміз?

-  Дүрыс  айтасы ңдар  Ж еке  бас  гигиенасы  -  

гигиеналық ережелер  мен  талаптардың жиынтыгы. 

Адам  осы  ереж елерді  орындай  отырып,  өзінің 

денсаулығын  сақтауға  және  нығайтуға  қол  жеткізе 

алады.

Ал  мектеп  гигиенасы  жайлы  не  білеміз?

-  Дурыс.  Мектеп  гигиенасы  -   гигиенаның  бір 

тарауы ,  м е ктептің  гиги е н а л ы қ  ереж ел ері  мен 

нормаларын  тағайындайды.  Ол  бөлменің  жарық 

болуын,  ауасының  таза,  әрі  жылы  болуын,  мектеп 

жиһаздарының  оқушы  бойына,  жасына  лайықты 

болуы  сияқты  шараларды  қарастырады

-  Балалар,  енді  біз  тақырыбымызды  дәстүрден 

ты с 

ойын 

р е тін д е  

ж а л ға с т ы р а й ы қ 

Бүл 

ойынымыздың  аты  -   «Бой  сергіту»,  ойында  бізге 

сұрақтар  берілген,  осы  сүрақтардың дурыс,  бурыс 

е ке н ін е  

ж а уап 

б е р іп , 

ойды  

ж а л ға сты р ы п  

дәлелдейік

1  Мектеп  жиһаздарының оқушы  бойына сәйкес 

келмеуі.

2  Көшеде, көлікте келе жатқанда тамақ жемеу....

3. Таза ауада  серуендеу....

4.  Партада  дұрыс  отырмау ...

6.  Тамақ ішер  алдында  қолды  жуу....

7  Сынып  бөлмесінің  қараңғы  болуы....

8  Мектеп  жиһаздарының оқушы  бойына  сәйкес 

келуі...

9  ¥йқыга  кеш  жату..

"Бой сергіту" ойынынан сергіп  алдық,  енді келесі 

«Б ас  қаты р ғы »   м а қ а л -м ә те л д е р   ойы ны   Бул 

ойы нны ңш арты -оқуш ы  ойын жалғастырып, мақал- 

мәтел  жалғасын  табу.

“ Бас 

қа ты р ғы " 

ойы ны н 

қо р ы ты н д ы л а п , 

о й ы н ы м ы зд ы ң   ке л е с і  б ө л ім і  « Ж үм б а қта сқа »  

көшейік.  Эр  топ  ездерінің  жумбағын  жасырады.

-  Жақсы  балалар,  барлығың  жумбақты  жақсы 

шешеді  екенсіңдер.  Енді  ойыны м ызды ң  келесі 

белімі -   «Шешімін  таба  білесің бе?»  атты  ойынына 

көшейік.

Ортақ  сөзжумбақты  тақтаға  жазамыз.  Қай  топ 

бірінші  болып  жауабын  табады  екен.

Бекіту бөлімі.

-  Қане  балалар,  біз  сендермен  бүгінгі  алған 

б іл ім ім із д і 

Ш ә кә р ім  

а таны ң 

мына 

өлең 

жолдарымен  аяқтайық.

Еріншектен  -   салақтық,

Салақтықтан  -   надандық 

Бірінен-бірі  туады,

Жоғалар  сөйтіп  адамдық 

Еріншек  таза  журө  алмас,

Кірі-қоңын  жуа  алмас 

Қаракет  жоқ,  гылым  жоқ,

Өз  бойынан  ұялмас 

Қорытынды.

-  Б а л а л а р ,  әр  оқуш ы   өз  д е н с а у л ы ғы н а  

жауапкершілікпен  қарап,  жеке  бас  гигиенасы  мен

мектеп  гигиенасына  баса  назар  аударса,  дені  сау 

үлкен  азамат  болып  шыгады

Оқуш ы 

б іл ім ін   б а ға л а у   (б а ға л а у  парагы 

бойынша).

Үйге тапсырма:  «Тазалық және денсаулық»  атты 

әңгіме  қурастырып  келу

Ценсаулық еліне  саяхат

АҒЗА  ҮШІН

қанның 

маңызы

С.С. ТОҚПЕЙІСОВА,

№4  орта  мектеп,  Іле  ауданы,  Алматы  облысы

Сабақты ң мақсаты:

1.  Қан  жасуш аларының  турлерімен,  олардың 

атқаратын  қызметімен  таныстыру;

2.  Қан  тамы рларының  түрлері  туралы  өткен 

сабақта  алган  білімдерін  дамыту;

3. Жүрек ауруының алдын алу туралы гигиеналық 

тәрбие  беру

Көрнекілігі:

1.  Кесте  «Қан  тамылары».

2.  Кескін  карта  /схема/.

С абаңты ңтүрі: 

саяхат сабақ.

Сабақты ң бары сы :

I. ¥йымдастыру.

а) Оқу қүралдарын түгендеу;

ә)  Саяхаттың  мақсатын  түсіндіру

II.  Өткенді  пысықтау.

1-аялдама  -   «Жүрек».

-  Қай  ағза  еш  үзіліссіз  жұмыс  істейді?

Жүрек емір бойы соғуын тоқтатпайды. Бүл қанды 

бүкіл  денеге  тарататын  булшық  ет  қабы.  Оң  жақ 

бөлігі пайдаланылған  ескі оттегінің жаңа порциясын 

әкелу  уш ін  қанды  е кп е ге   ж іб е р е д і.  Ж аңа  қан 

жүректің  сол  жақ  белігі  арқылы  дененің  барлық 

мүшелеріне  тарайды  да,  он  жағына  оралады.

2-аялдама  -  «Қан  там ы рлары ».

А р те р и я  -   сал а  та м ы р   ж үр е кте н  барлы қ 

мүшелер  мен  улпаларға  ағатын  тамырлар.  Жүрек 

жиылғанда  қан  үлкен  қысыммен  артерияға  ағады. 

Артерия  жүректен  қашықтаған  сайын  тармақталып, 

капиллярға  айналады.

К ө кта м ы р   -   в е н а л а р   қан  м үш ел ер  мен 

улпалардан  жүрекке  агатын  едәуір  ірі  тамырлар.

Капиллярлар -   қылтамырлар  -   үзындығы  1  мм- 

ге  жетпейтін  және  ені  мұнан  да  жіңішке  ең усақ  қан 

тамырлары

3-аялдама  -   «Гигиена  аялдамасы».

Валеология  Д енсаулы қ және өмірлік дагдылар

2 5

В А Л Е О Л О ГИ Я

Гигиена -  адам  ағзасына сыртқы  ортаның әсерін 

анықтайды,  аурудың  алдын  алуды  үйретеді.

Көрініс.

Дәрі-дәрмектер:  «Адамға  мен  пайдалымын, 

басы  ауырса  мені  қолданады,  іші,  тамағы  ауырса 

мені  пайдаланады».

Дәрумен:

-  Қүрметті  дәрі-дәрмектер,  несіне  дауласасың- 

дар? Сендер адамға тек ауырған кезде керексіңдер. 

Дәріні  орынсыз  пайдалану  өте  зиян.

"H ere?  Сонда  д ә р ін і  қалай  па йд ал ан уға 

б о л а д ы ? ”  -   дел  д ә р іл е р   қайта  ш уласты  

Дәріні  тек  дәрігердің  кеңесімен  қабылдаған  жөн.

Дәрумен:  “Ал  менің  адамдарға  қандай  пайдам 

бар екенін білесіңдер ме? Адамның тамаққа тәбетін 

ашамын;

-Қ а н н ы ң   қурам ы н  қо р е ктік  затта р ға   тол- 

тырамын;

- Денсаулықты  нығайтамын;

-  Сүйектің  қатты  болып  өсуіне  көмектесемін,

т.с.с.

Спортлен  шүғылданушы:

- Денені  шынықтырып,  үнемі  қозғалыста  болуы 

керек;

-  жүгіру  керек;

-  спортпен  шүғылдану  керек;

- таза  ауада  серуендеу  керек;

- дүрыс  тамақтану  керек.

4-аялдама  -  «Қанның  маңызы».

1.  Қанның  тарихы.

Денеде  түрлі  әрекеттер  болып  жатады.  Қан 

айналым  ж үйесі  осы  ш икіза тты   бүкіл   дене 

мүшелеріне  үздіксіз  жеткізіп  отырады.

2.  Қанның  қүрамы.

Қызыл  қан  денешіктері  -   эритроциттер.  Адам 

ағзасында  25  триллион  эритроцит  бар.

Егер  барльщ  эритроциттерді  1  қатарға  қойса, 

тізбек  175  мың  км.  құрайды,  онымен  жер  шарын  4 

рет орал  шығуға  болады.  Эритроцитте  қанға  қызыл 

түс  бөретін  гемоглобин  болады  Эритроциттер 

суйек  кем ігінде  болады  ¥зақтығы  120  күн,  ол 

көкбауыр  мен  бауырда  бүзылады.

Лейкоциттер  -   белсенді  қозғалатын  ақ  қан 

жасушалары.  Дені  сау  адамның  қанында  6-8  мың 

лейкоцит  болады.  Лейкоциттердің  мөлшері  дене 

еңбегінен  немесе  тамақ  ішкеннен  кейін  артады.

Лейкоциттер  -   кекбауырда  түзіледі.  Тіршілік 

ұзақты ғы   2-4  күн,  қы зм е ті  -   ауру  туды раты н 

ба кте р иял а р д а н ,  бөгде  д е н е л е р д ің   енуінен 

сақтайды.

3.  Қанның  қызметі.

Қанның  бір  тамшысының  қүрамында  20  млн-ға 

жуық  қызыл  қан  денешіктері  -   эритроциттер  бар.

Кез  келген  уақытта  көктамырда  қанның  66  пайыз, 

күретам ы рда  29  пайыз,  қы лтамы рда 

5 

лайыз 

болады

Эритроциттердің  әрқайсысында  оттегіні  оңай 

б ір іктір іл   та сы м а л д а й ты н   «гем огло бин»  деп 

аталатын  зат  болады.  Қызыл  қан  денешіктері  3 

айдай  өмір  сүреді.

4 

Қанның  маңызы.

жүктеу/скачать 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: