Келеді деме, қайдан мұң?
Есмұхамбет АЙТМАҒАМБЕТОВ
жүктеу/скачать 31,05 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әлия! Сол бір ұяң да мейірлі, адам баласына ақ адал қалпыңмен қарайтын нұрлы жүзіңді Уақыт атты қатал да қастерлі мезгіл өшіре алмапты. Арада 35 жылдан
- Серікжан ҚАЖИ, ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі
- АНА ТІЛІ ҒИБРАТ
- Сырдың Арал теңізіне құяр сағасындағы Қазалы өңірін жайлаған елдің бәкене бойлы, шымыр денелі азаматымен
- Шерияздан ЕЛЕУКЕНОВ, филология ғылымының докторы, профессор
Есмұхамбет АЙТМАҒАМБЕТОВ Еске түсіріп, салмақтай білсек, біздің арғы ата-бабаларымыз орынымен айтылған бір ғана жақсы с здің зін «жарым ырыс» деп бағалаған. лдеқалай ауызға оралған былапыт жаман с зді айтқызбай тыйып т а с т а п : « ж а м а н д ы қ ш а қ ы р м а й н е м е с е жамандық ойламай жайыңа отыр!» дейді екен бұрынғылар. Осы сияқты қостау с здер мен тыйым с здерді танып, бағалай білудің зі түп-т ркініне үңілсең, ертеден келе жатқан құндылықтарымызға жататынын кім теріс демек! Адамның бірін-бірі құрметтей білуі де құндылық, жасы үлкенге құрмет к рсетіліп, жасы кішіге ізет білдірілуі де арғы тегімізден келе жатқан құнды қасиет. Ұялатын кезде ұяла білу де тектіліктің, тәрбие к ргендіктің CАЛМАҒЫ АУЫР БАТПАН СӨЗ CАЛМАҒЫ АУЫР БАТПАН СӨЗ Иә, сенің орның ерекше еді, лия!.. Абай атындағы Ұлттық педагогикалық универ- ситетінің (бұрынғы КазПИ) №4 жатақханасы біздің жастық шағымыздың куәсі ғой бұл жер. р нәрсені сылтауратып сендердің б лмелеріңе жиі-жиі барушы едік-ау. Қылдай арамдық жоқ, сол бір м лдіреген кездер-ай. Ұлы Мұқағали айтқандай, қазір «сол бір кездің әрбір сәтін алтынға айырбастап» ала алмай жүрген жоқпыз ба?! Уақыт шіркін сыныпша сырғып, келмес жаққа қарай зуылдап тіп барады. Айтқандай, 35 жылдан кейінгі кезде- су бір ғажап болды, лия! Сонау Батыс жақтан Гүлжан мен Тамара, Шымкенттен Әлия! Сол бір ұяң да мейірлі, адам баласына ақ адал қалпыңмен қарайтын нұрлы жүзіңді Уақыт атты қатал да қастерлі мезгіл өшіре алмапты. Арада 35 жылдан кейін бірге оқыған курстастар бас қосқан кезде басқаны қайдам, менің көзіме сенің бейнең қайта-қайта елестей берді. Жартысына жуық жиналған қыз-жігіттер арасында сенің жоқтығың айқын байқалып тұрды. Тіпті әлдебір жақтан кешігіп келетіндей болдың да тұрдың. Анау бір жылдары сенің өмірден өтіп кеткендігің жайлы естігенімде жанарыма жас тығылып, бір белгісіз әрі-сәрі күй кешкен едім. Небары 43 жыл ғана ғұмыр сүріпсің. Әрине, өмір болған соң жұмыр басты пенденің бұл жалғанға қонақ ретінде келіп кететіні рас. Біреуге ерте, біреуге кеш. Десек те, сенің орның ерекше еді, Әлия. Төрт жыл оқып, студенттік шақтарымыз да бірге өтті. САҒЫНЫШ ЕКЕН СОЛ БІР КЕЗ... ХАТ ЖОЛДАРЫНАН кімбай, Ырысты, Алматы облысынан Гүлнәр, Айтбек келіпті. Дегенмен, дені осы Алматы қаласында екен. Хадиша, Айнагүл, депхен, Сейсемхан, Есілбай, тіркүл, Зидагүл, Тәжігүл, Ира, Оралхандар болды. Кереку ңірінен Галина да келді. Галинаны б ле-жарып арнайы айтып отырғаным екеуің егіз қозыдай бір жүруші едіңдер ғой. Сол күні Галинаның да біртүрлі к ңіл күйде болғанын байқадым. Ол да сені іздеп алаңдағандай болды да тұрды. мірден ерте озып кеткен зіңе, Тұр- сын күлге, Мұстафаға арнайы құран оқыт- тық. Кешкісін бір мейрамханада, ертесі депханның үйінде болдық. Кейбіріміздің жүзімізді әжім торлай бастапты, шашымыз да ағарыпты, кешегі қою қара шашымыз селдірей түсіпті. Дегенмен, к ңіліміз баяғыдай згермеген секілді. Рахаттана ткен жылдарға саяхат жасадық. рине, мірден тіп кеткен сендердің де есімдерің қайта-қайта еске алы- нып жатты. лия, оқу орнын бітіретін жылы бәріміз бір-бір дәптер бастап, қолтаңба жаздырып алмап па едік. Сол бір қолтаңба жазылған дәптер менде әлі бар. здеріңді сағынғанда сол жаныма ыстық қолтаңбаларға к з салып қоям. здеріңді есіме алам. Сен былай деп қолтаңба қалдырыпсың: «Серікжан!
Айтқандай, студенттік жиын-басқосу- ларда здерің жиі-жиі оқытатын «Бәрі де қас қағымда» атты еш жерде жарық к рмеген леңімді тауып алдым. Оған да сендер жазған қолтаңбаларды ақтарып отырып кез болдым. Бәрі де қас қағымда Қас қағымда, Жанарларға м лтілдеп жас толуда, Қуаныштан тасынып, шаттануда. Болар-болмас нәрседен жасқануда, Құшақ ашып, сырласып, дос болуда. Қас қағымда, Найзағайдың із тастап жарқылдауы, Күз боп к ңіл, жабырқап салқындауы. Жүрген кеше жандарды р тұлғалы, Ажалдың кеп алам деп алқымдауы. Қас қағымда, Адалдықтың, рліктің биіктеуі, Бар бақыттың басыңа үйіп кеуі. Жанарлары жүрегін алмастырып, Ғашық болып қалуың, сүйіп тегі. Қас қағымда, Жаңа ғұмыр шыр етіп басталады, Тосады алда биіктер асқаралы. Мына мірмен бір адам қоштасады, Шай құйылмай бір кесе бос қалады. Қас қағымда, Күйіп-жанып жүргенде от-жалынға. те шығар байқатпай жас шағыңда. Ғұмыр-тірлік кешерміз басқа Қырда, Тек жарық Күн с нбегей аспанымда. Бәрі де қас қағымда... Бәрі күні кешегідей тәрізді. Қас қағымда те шығыпты. зің жазғандай сол бір күндерді ұмытқамыз жоқ. зің жазғандай сенің бойыңда адалдық та, сұлулық та, рлік те, еңбекқорлық та...бәрі-бәрі бар болатын. Осы- нау басқосуымызда сен туралы кеңірек сұрап- білуіме мүмкіндік болмады. Оның үстіне құрбың Галинаның да жан-жарасын ауыртып алармын деп ойладым. Ұлдарың бар деп естимін. Сен к ре алмаған жақсылықтарды солардың к руіне жазсын. Асқақ рухың оларды қолдап-қоршап жүрсін. Рухың шат болсын, лия. Біз сені ұмытқанымыз жоқ. Серікжан ҚАЖИ, ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі 15 №27-28 (1285-1286) 10 – 22 шілде 2015 жыл
АНА ТІЛІ ҒИБРАТ Қызмет бабы бойынша ол кешегі партия- лық номенклатурадан – облыстық партия комитетінің насихат және үгіт б лімінің меңге рушісі, идеологиялық хатшысы, Қазақстан КП Орталық Комитетінің насихат және үгіт б лімі меңгерушісінің бірінші орынбасары, Қазақ КСР «Білім» қоғамы т рағасының бірінші орынбасары – кешегі кеңес кілі ретінде бүгіндері үстінен қамшы түспейтін, сыналып, мінеліп, қыңқ етсе шенеунік болғанын бетіне басып, ж нді- ж нсіз мұқатылатындардан. Ал шын мәнінде, Дәуірхан Жәлиұлы Айдаров кешегі дәуірдің с зін с йлеуші р лін ғана атқарған жоқ… Ауыл баласы шетінен атқұмар боп седі. Дәуірхан талай аламан бәйгеде атқа шапты. Бірінші болса – жүлде алатын, артта қалса – тезек теретін пәлсәпаны ерте түсінді. Сондығынан ба, кейіндері ғылыми дәрежеге ие болып, философ атанған. Дәукеңнің қолына қалам ұстаса, не жай ауызша әңгіме айтса, мірде к ргені мен түйгенін қайып тігетін нері бар. Сол нерін қызықтаймын. Бірде «Парасат» журналында «Үмбет қасқа» атты новеллам жарияланды. Оным әйтеуір бірдеңе жазайыншы деген ниеттен тумаған. Новелланың бас кейіпкері – Дәуірхан деген шабандоз жас спірімнің албырт жүрегіне иманың кеміс болмасын деген ойдың алғаш рет қалай ұя сала бастағаны тебірентті. Етінің тірлігі мектеп табалдырығын аттаға нында тағы да сезілді. Жетіншіні б і т і р і с і м е н д а й ы н д ы қ к у р с ы н а т ү с і п , Қызылорда педагоги калық институтының тарих факультеті аудиториясынан бір-ақ шықты. Үш жылдың биігіне ырғыған бұл балаға мақтау айтқандар Қыдырды үш рет түсінде к рген Жанқожа батырдың қанды к йлек досы, жұртты отырықшылдыққа бастаған Пұсырман бидей текті атадан ғой десті.
Қайталанса артықтық етпес, Дәуірханның ержетіп, есейген шақта атқарған қызметі н е г і з і н е н и д е о л о г и я с а л а с ы . Қ а з і р г і қайсыбіреулер айтатындай, үгіт-насихат тек социализмнің артықшылықтарын ғана түсіндіріп қоймайтын. ткен ғасырдың жетпісінші, сексенінші жылдары Қорқыт баба ескерткішінің, Тұрмағамбет жырау кесенесінің тұрғызылуы, Ғани Мұратбаев п е н Ы б ы р а й Ж а қ а е в т ы ң м е м о р и а л д ы м ұ р а ж а й ы н ы ң а ш ы л у ы , Н а р т а й м е н Манаптың ақындық мектебінің дүниеге келуі, с зін Зейнолла Шүкіров, музыкасын Шәмші Қалдаяқов жазған атақты «Сыр сұлуы» әні мен осы аттас ансамбльдің пайда болуы секілді к птеген істердің тарихы айтылғанда Дәуірхан Айдаров есімі ауызға алынбай қалмайды. йткені ол осы игі істердің үнемі басы-қасынан табылатын.
СЫР СЫРБАЗЫ СЫР СЫРБАЗЫ Дәукеңмен жас жағынан құралпылас бол ғандықтан, арамызда әзіл-қалжың үзілмейтін. Кейде мен оған «Алтын медаль» атты әңгіме жазып, Рәш бәйбішені жағымды, Дәуірхан деген күйеуін жағымсыз кейіпкер етіп бейнелесем деп ойлап жүрмін» деп қоқан-лоқы жасап қойғаным бар. Олай дейтінім, кеңес кезінде он бала тапқан әйел «Батыр ана» алтын медалімен марапат талатын. Осыны білетін, жеті құрсақ к терген Рәкең бір күні еріне шай үстінде: Алтын медаль тағуға мен де бел байлап отырмын деген к рінеді. Сонда Дәукең күңк етіп: «Тоқтат. Жетті» депті. Осы әңгімені құлағым шалып қалған мен: «Ау, Дәуке! «Туған жер тағылымы» деген кітабыңызда «1926 жылғы санақ бойынша қазақ 6 миллион 200 мың еді. 1939 жылы екі миллиондай ғана қазақ қалды. Жан түршігерлік оқиға емес пе» деп зар илегенде к з жасыңыз к л болады. Біздің де сай-сүйегімізді сырқыратасыз. С зіңіз бен ісіңіздің арасы неше шақырым? й тым алшақ-ау, әйтпесе қырқына шыдап қырық біріне шыдамағаныңыз қалай?! – деп ңмеңдеймін. Студент кезімізде біздерді қала мен дерев няның арасында бұрын қарама- қайшылық, енді қазір социализм тұсында елеулі айырмашылық бар деп оқытатын. Он баланы ауырсынудың себебі сол қағидаға байланысты ма деймін. Дәукеңнің Қызылорда облыстық партия комитетінің насихат және үгіт б лімінің меңгерушісі кезі. Бір күні обкомның бірінші хатшысы Хасан Бектұрғанов кабинетіне шақырып алып, Орталық Комитеттің а п п а р а т ы н а б л і м м е ң г е р у ш і с і н і ң орынбасары қажет екен, бұл қызмет ж нінде сенің канди датураңа тоқталыпты. зіміздің облысымыздың резервінде тұр деп едім, к нбеді. Самолетке билет ал да, тез жет Алматыға. Орталық Коми тет аппарат қызметкерін іріктегенде қосымша екі шарт қояды. Ол кпе ауруына шалдықпаған болуы керек. Және бала саны шағын болуға тиіс. Сенің денсаулығың Құдайға шүкір. Ал екінші мәселеде берер кеңесім: жаңа қызметке алынғың келсе, балаларыңның санын сұрағанда үшеуден арттырмағын деген ғой. Дәукең Орталық Комитеттің екінші хатшысы Валентин Карповтың қабылдауында болады. Айдынды адам екен. Талай бастықтың алдын к рген Дәуірхан асып-сасқан жоқ. Қойған сұрағына жүйесін тауып жауап беріп отырады. Талай жылғы лекторлық тәжірибесі бар, облыстық радиокомитетті басқарып, орыс тіліне әбден т селген ол жауабының ұнағанын екіншінің тастай қатқан бетінің сәл жұмсара бастағанынан байқайды. Бір уақытта Карпов Айдаровтың анкетасы салынған папканы былай ысырып қойды да: – Отбасыңыз қанша адамнан тұрады? Балаңыз нешеу? – дейді. Дәуірхан: Балаларымыз бен қолымдағы кемпір-шалымды қосқанда тоғыз жанбыз, – деді.
Сол-ақ екен, Карповтың к к к зі шегі- рейіп кетіпті… Біраз үнсіздіктен соң ол: үйіңізге қайта беріңіз, шешіміміз жайлы зіңізге хабар етеміз дейді. Обкомның бірінші хатшысы Хасекең араға күн салмай ізінше қайтып оралған Дәуірханды к ргенде басын шайқайды. «Айтпап па едім, мен саған!» – деді. Дәуірхан да зінше ақталады. «Бәрі анкетада жазулы тұр, қайтейін…» Артынша Карпов Қызылордаға іс- сапармен келіп кетті. Осындағы бірер бас- шыдан Айдаров туралы сұрастырыпты. Олар «Айдаровты жақсы білеміз. Тапсырылған іске жауапкершілікпен қарайтыны з алдына, жұртпен тіл табыса біледі. Білікті адам» деген ғой. Сонсоң әнеу күні Карповтың каби- нетіне ертіп барған идеологиялық хатшы Саттар Имашев пен б лім мең герушісі Андрей Плотниковтер де ұсыныста рын ткізуге тырысқан болса керек. Дәуірханға Алматының т рінен т рт б лмелі пәтер тиді… Бәйбішесінің кеудесіне алтын медаль тағуына Дәукеңнің неге тосқауыл болғаны енді түсінікті болар: жайлаудай жайылған ауыл болса бір сәрі, бос үйге, қала шіркін баланың к птігін ауырсынбай ма? Сол қайшылық таршылықтың қысымынан шығар, Рәкең алтын медаль жайын с з еткенде, Карповтың қабағы сияқты Дәукеңнің қабағынан қар жауып кеткені… Дәукеңе мен: – Зейнетке шыққан кезіңізде нағыз қыды рымпазға айналдыңыз. Немере сүйем деген желеумен Лондон, Швейцария ма, талай жердегі елшіліктердің табалдырығын тоздыру дасыз. Ал Рекең алтын медаль тағынып жүрсе ғой, бүкіл 510 миллион шаршы метр жер шарын шарлап кететін едіңіз, – деп қалжыңымды еселей түссем, Дәукең жауап орнына күлетін де қоятын. Дәукеңмен қалжыңдасқанда Ахиллес табанындай және бір «осал» тұсын пайдаға а с ы р а м ы н . О л ғ ы л ы м и д ә р е ж е а л ғ а н философиялық жұмысының тақырыбы. «Становление и развитие казахских народных обычаев и традиций» деп аталады. Туған жері Қызыл ордаға ма, шетелге ме, сапарға аттанып қайтып оралғанында дау туады. – Ау, Дәуке, қазақтың жолаяқ, сарқыт деген ежелгі әдет-ғұрпы барын айтып, бәрімізге тәлім-тағылым соққанда сондайсыз. Ал жеме-жемге келгенде сол дәстүрді алдымен бұзатын зіңізсіз. Бұ қалай?!.. – дейміз ғой. зілді қойып, шынына к шсем, Дәукеңе үлкен мірлік тәжірибесі, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде ф и л о с о ф и я д а н б е с - а л т ы ж ы л о қ ы ғ а н дәрістері, зінің Құдай берген қабілеті егде тартқан шағында қалам қарқынын үдете түсуге жол ашты. Дәукең кітаптарының алды Қазақстан Жазушылар одағының деректі әдебиет секциясының к зіне түсті. Сол секцияны ұзақ жылдар бас қарған Сапар Байжан-Атаның, «Социалистік Қазақстан» газетінің ұзақ жылдар бас редакторы болған, әрі Қазақстан Журналистер одағын басқарып «Сардар Сапар» атанған қайран Сапекеңнің он томдық «Қазақ әдебиеті тарихының» 10-томында дәйекті әдебиет хақында жазған арнайы тарауында Дәуірхан Айдаровтың « А қ н и е т » ( 1 9 9 7 ) а т т ы ш а ғ ы н к і т а б ы жоғары бағаланды. Дәукең шығармасына «сыршылдығымен, мір жайлы, туған жер мен замандастар жайлы рнекті де ркенді ойларымен оқырман жанын шапағына б лейді» деген сипаттама берілді. Философия докторы, профессор Сәдуақас Темірбеков те Дәукеңнің «Замана тынысы» атты (2004) қоғам және адам, идея және идеология, қазақ философиясы мәселелерін с з еткен кітабын «ой тұңғиығына батырып, о ң - с о л ы ң д ы т е р е ң і р е к т а н у ғ а , а л ғ а н бағытыңның дұрыс-бұрыс екенін бағалай білуге з шама-шарқынша к мектесіп, сүйеніш-тірек болатын дүние» деп риза к ңілмен мадақтайды. Айтты-айтпады, Дәуірхан Айдаровтың мемуары ма, философиялық ізденістері ме – бәрі-бәрінде толғанбайтын тақырыбы жоқ десе де болады. Оның «Туған жерім, шыққан тегім» (2000), « ткен мір – к рген түс» (2002), «Сыр елінің соңғы ханы» (2007), «Туған жер тағылымы» (2009) кітаптары з лкесінен бастап, исі қазақ, қала берді жаһан пробле маларына бойлайды. Талай тарихи кезеңдерден бел асады, олардың мәселесін заманалық қазіргі қайшылықтармен қай- шыластырады. Пікірімен бірде келіссең, екіншісі ж нінде келісе қоймайсың. Бірақ қалай болғанда да ойланып қаласың. Бір кітабындағы фотосуретіне қарасам, кеудесінде «Еңбек Қызыл Ту», екі «Құрмет белгісі» ордендері, толып жатқан медальдар жарқырайды. Бұл наградалар табан ақы, маңдай тердің жемісі екенін қазір біреу білсе, біреу біле бермейді. Қызылорда обкомының бюро мәжілісінде бір коммунисті партиядан шығару мәселесі қаралып жатты. Автобазаның бастығы екен. Қолында әке-шешесі, інісі, қарындасы, екі баласы, әйелі… дегендей үйлі-баранды адам арызданып жүріп, кезегі келгенде жаңа пәтерге к шеді. Ескі үйді әке-шешесі мен іні- қарындасына қалдырады. Үстінен арыз түседі. Сұғанақтық к рсетіп, ескі үйін мемлекетке қайтармады… депті. Сол арыз бастауыш партия ұйымында, аупарткомда қаралып, әлгі кісі туралы партиядан шығарылып, қ ы з м е т і н е н б о с а т ы л с ы н д е г е н қ ау л ы қабылданады. Облыстық партиялық бақылау комиссия- сы қаулыны бекітуді сұрайды. Мәселенің бұлайша қойылуына бюро мүшесі, идео- логиялық хатшы Дәукең қайран қалып отырған. Істің насырға шауып бара жатқанын к ріп, с з алуға сұранып қол к терді. Айтқаны: бізге осы не боп барады? дет- ғұрыппен санасу жоқ. Қазақ қайта енші алып жеке отау құрған уақытта ауыл-аймақ боп қуанып, ұлан-асыр той жасамаушы ма еді?! Диссертациялық жұмысының осындайда пайдасы тиді. Отау құру ж ніндегі халық дәстүрінің коммунистік идеологиямен толық үйлесетінін теориялық жағынан да негіздеп береді. Обком бюросы Дәукеңнің уәжін дәлелді деп тауып, қаулы аяқсыз қалсын деген шешімге келді. Жігіт ағасы жасына тақаған үйелмендей кісі, басына үйірілген қара бұлттың таза айыққанын сезгенде жылап жіберіпті. Меніңше, Дәукеңнің мірге к зқарасында жүрегінің ізгілігіне білімділігі, білімділігі ізгілігіне сүйенетін сияқты. Біріне-бірі – жәрдемші. 1989 жыл. Бес арыс боздақтардың жаңа ақталған тұсы. Мен «Мағжан Жұмабаев» атты екі баспа табаққа жуық қолжазбамды Қ а з а қ К С Р « Б і л і м » қ о ғ а м ы н а а л ы п бардым. Тез арада басып бермес пе екен деп. Баспа орындарының жайы белгілі, алдымен қолжазбаң келесі жылғы жазылатын дүниелердің жобасына енгізіледі. Ал мына қоғам ұнатты екен, тез арада қолма-қол шығара қояды. Ол кезде бұл қоғамның бірінші орынбасары, іс жүзіндегі басшысы Дәуірхан Айдаров болатын. Басқа біреу болса, ол кезде институт директорлығын да қимаған, қуғынға түскен Елеукеновті ең жоқ дегенде қоқиланып қарсы алады ғой. Бұл кісі йтпек түгілі, мені к ргенде қуанғанын жасырмай, орнынан тұрып, құшағына алды. Бетбұрыс дегеніңмен, большевиктік қырағылық әлі күшінде тұрған уақыт еді ғой. Ұлтшылдық дегенге жоғары жақтың аса сақтықпен осқырына қарайтын кезі… Ал менің Мағжан туралы кітапшам еш б гетсіз жарық к рді. Бір әрпіне тимепті. Ол мірден азамат болып, қадірлі кісі болып тті. Шерияздан ЕЛЕУКЕНОВ, филология ғылымының докторы, профессор ЖЫРАҚТА ТҮТІН ТҮТЕТКЕН Жақында Нидерландиядағы қазақ қоғамының шақыруымен Амстердам қаласына жолым түсті. Бұл менің көптен бері жоспарлап, бір жағы армандап жүрген сапарым болды. Еуропаның бірқатар қалаларында болып, сондағы қазақ диаспорасы өкілдерімен кездесіп жүрсем де Нидерландияға барудың сәті түспеген еді. Берлиндегі Гумбольдт университетіне 3 айға ғылыми тағылымдамадан өтуге шақырылған мүмкіндікті пайдаланып және Берлиндегі қазақ қоғамының жетекшісі, кәсіпкер бауырымыз Бешіретхан Малабаканның Амстердамға өз машинаммен апарып қайтайын деген ұсынысы да бұл сапардың іске асуына түрткі болды. НИДЕРЛАНДЫҚ Сонымен жұма күні түс ауа «бисмилла» деп Бешіретханың сужаңа «БМВ» машинасымен Амстердамға қарай аттандық. Жол бойы Бешір екеуіміз Нидерландия мемлекеті және оның астанасы Амстердам қаласы, бұл жақта тұратын қазақтар жайын әңгімелесумен болдық. Нидерландия астанасында тұратын ағайындар менің келе жатқанымнан алдын ала хабардар болғандықтан қазақтардың үлкендері сондағы қазақ қоғамының т рағасы Абдул Кәлемнің үйіне жиналып, бізді күтіп отырыпты. Біз жұма күні түстен кейін шықсақ та қас қарая Амстердамға жеттік. Қазақша амандық, ж н сұрасудан кейін мен зімнің келген шаруамды қысқаша таныстырып, бірден Нидерландиядағы қазақ диаспорасы тақырыбына к штік. Н и д е р л а н д и я д а ғ ы қ а з а қ м ә д е н и қоғамының т рағасы Абдул Кәлемнің айтуынша, 1985-1986 жылдары Нидерландияға 150-дей қазақ отбасы жұмыс іздеп Түркиядан к шіп келіпті. Олар Түркияның қазақтар тұратын Стамбұл қаласынан, Измирден және Алтайк й ауылынан к шіп келген керей қазақтары. Кейін сол қазақтардың к бі қайтадан Түркияға, ал қайсыбірі Францияға к шіп кетіпті. Себебі голланд немесе ағылшын тілдерін білмеу, жергілікті ж е р д і ң з а ң - з а к о н д а р ы н а н х а б а р с ы з болу және үй-баспана мен дұрыс жұмыс табылмауы, сондай-ақ жергілікті әкімшілік орындарының қазақтардан түрлі құжат қағаздарды талап етуі және балаларын оқытуға қатысты қиындықтардың болуы олардың қайта қайтуына себеп болса керек. Сол қиындықтарға шыдап кері к шпеген қ а з а қ т а р Н и д е р л а н д и я д а қ а л ы п м і р сүріп жатыр. Бүгінгі күні олардың саны 30-40 шақты отбасы. Нидерландиядағы қазақтардың үлке ні 68 жастағы Абдулла Уақап Қыран және 65 жастағы Ысқақ Шоқгүленнің айтуларынша, алғаш Голландияға жұмыс Мундус» бағдарламасымен Амстердам университетіне оқуға келген түркістандық Гүлдана есімді қарындасымыз Амстердамда тұратын Уәли Бишер есімді қазақ жігітімен бас құрап, қазір сонда тұрып жатыр. Оның айтуынша, зі секілді Қазақстаннан келіп оқып жүрген қазақ жастарының саны 20-30 аралығында. Абдулла Калемнің айтуынша, 1986 жылдары келген қазақтардың к бі қазір Үкіметтен беретін зейнетақыға қарап командасында ойнапты. Соңғы жылдары перде тігетін цехта біраз жұмыс істеп, зейнетке шыққан. Қазір арзан қытай перделері к бейіп кеткендіктен перде тігіп сату бизнесі жүрмей қалды дейді ол. Амстердамда тұратын қазақтар дінге берік. Бес уақыт намазын темесе де жұма намазынан қалмайды. Біз барардан бұрын амстердамдық қазақ Абдулла Қаражігіт және әйелі Халима екеуі қажылық парыздарын теп келіпті. Қажы Абдулла Қаражігіттің ф е р м а с ы н д а ж ұ м ы с і с т е й т і н М а н с ұ р Қ а р а ж і г і т т і ң 1 2 ж а с т а ғ ы ұ л ы Е л і с х а н Түркияда ткен құранды мәнерлеп жатқа орындау сайысында жүлделі орын алыпты. Баласының осы дарынын ары қарай дамытып, дін оқуының жоғарғы курсын оқытсам деп армандайды әкесі. Тарихта қызғалдақ гүлінің отаны Қазақ жері деп аталады. Осы гүлдің ұрығын Нидерландияға апарып, бүгінгі күні әлемде үлкен бизнес к зіне айналдырған голландиялықтар сиыр сүтінен жасайтын ірімшіктерімен де мақтана алады. Мансұрдың айтуынша, Нидерландияда арнайы сірелетін қызғалдақ гүліне деген сұраныс те күшті. Гүлді ең к п сатып алатын елдің бірі Ресей к рінеді. Польша, Түркия, Румыния және Қазақстан да «голландия қызғалдағын» сатып алушы елдер. Міне қараңыз, табиғат зі бізге ғана сыйлаған осы қызғалдақ гүліне ие бола алмай сонау Еуропа түкпірінен қаншама қаржы жұмсап осы гүлдерді қайта сатып алып жатырмыз. Бұған не деуге болады? Ешнәрсе айта алмаймыз. Кезінде Азия даласын құлпыртқан осы қызғалдақ гүлдің құдіреті ме кім білсін Амстердамдағы басқа қазақтардай емес, Абдулла Қаражігіт қала шетінен 3 қабат жақсы үйді сатып алған қазақ. Осы жолы Нидерландиядағы мірдің Германиядан да қымбат екеніне к зім жетті. Осындағы қазақтардың к бі үйлерінде қазақша не түрікше с йлеседі. «Алдағы уақытта осы елде тұра бересіңдер ме? лде Қазақстанға не Түркияға к шесіңдер ме?» деген сұрағыма к пшілігі «Бала-шағамызды оқытып тұра беру ойымызда, егер жағдаймыз қиындай түссе амалсыз не Қазақстанға не Түркияға қарай к шеміз» десті. «Қазақстаннан келетін кейбір бизнесмен қазақтарға к мектесіп т ұ р а м ы з » д е й д і о л а р . « Қ а з а қ с т а н н а н Нидерландияға жұмыс, кәсіп іздеп келген кейбір қазақ отбасылармен араласып тұрамыз, ал қалғандары онша араласпайды» дейді олар. «Себебі неде?» деген сұрағыма олар « мір сүрген елдеріміздің згешелігінде, біз з арамызда түрікше с йлесіп кетеміз, ал олар з араларында орысша с йлеседі екен» деп жауап берді. Міне, Нидерландияда жүрген аз ғана қазақ ағайындарымыз осылай Еуропа т рінде алаңсыз, еркін мір кешіп жатыр. жүктеу/скачать 31,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|