Министерство науки и высшего образования республики казахстан

13
Бандитизмнің басқа қылмыстармен бірге біліктілігі құқық қолдану практикасында 
туындайтын ең көп кездесетін мәселелердің бірі болып табылады. Айта кету керек, ұзақ 
уақыт бойы құқық қорғау органдарының бұл мәселедегі ұстанымы өте қайшылықты 
болды. Кейбір жағдайларда соттар банданың нақты қылмыстар үшін жауапкершілікті 
белгілейтін Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлігінің 
баптарымен бірге жасаған барлық әрекеттерін анықтады. Басқа жағдайларда, 
бандитизмнің біліктілігі осындай қылмыстық формацияның қызметін жиынтық құқықтық 
бағалауда жалғыз болды [1, 238б]. 
Бұл қылмыстардың әртүрлі объектілері (бір жағдайда қоғамдық қауіпсіздік, 
екіншісінде меншік және денсаулық), қылмыстың мақсаттары (бандаға қатысу бандитизм 
құрамының міндетті элементі ретінде қарулы банда жүзеге асыратын шабуылдардың 
қандай да бір нақты мақсаттарын көздемейді, ал тонау тек ұрлау мақсатында жүзеге 
асырылады), объективті жағы (бандаға қатысу қаржыландыру нысандарының болуы, оны 
қарумен, көлікпен қамтамасыз ету, ал қарақшылық зорлық-зомбылық қолданумен немесе 
оны қолдану қаупімен ұштасқан жәбірленушіге шабуыл жасаудан тұрады). 
Кінәлі адамдардың әрекеттеріне «топ болып», «топ болып алдын ала сөз 
байласып», «қылмыстық топ» қылмыстық құқық бұзушылық жасау белгілері бойынша 
құқықтық баға бергенде Қазақстан Республикасы 
Қылмыстық кодексінің
 31-бабында 
қарастырылған талаптарды негізге алу қажет [2, 52]. 
Қылмыстық құқық бұзушылық екі және одан да көп адамдардың қатысуымен 
жасалған жағдайларда «топ болып», «топ болып алдын ала сөз байласып» қылмыстық 
құқық бұзушылық жасау белгілері бойынша саралануы мүмкін. 
Кінәлі адамдардың әрекеттерін «топ болып алдын ала сөз байласып» қылмыстық 
құқық бұзушылық жасау белгісі бойынша саралаған кезде екі және одан да көп адамның 
қылмыстық құқық бұзушылық жасауға бағытталған кез келген түрдегі уәделесуінің 
болғанын, яғни осы адамдардың тікелей қылмыстық құқық бұзушылық жасауға 
бағытталған әрекеттер басталғанға дейін, ең болмаса орындаушылардың бірі қылмыстық 
құқық бұзушылық құрамының объективті жағын орындағанға дейін сөз байласуының 
болғанын анықтау қажет. 
Қылмысты жасау үшін екі немесе одан да көп адамның жалпы күші біріктірілген 
және бірге қатысушылардың әрқайсының әрекеті басқа бірге қатысушылардың әрекет 
жасауы үшін қажетті шарт болып табылған және рөлдердің алдын ала бөлінуіне сәйкес 
барлық бірге қатысушылардың әрекетінен туындаған ортақ қылмыстық нәтижемен 
себепті байланыста болған жағдайларда «топ болып алдын ала сөз байласып» 
қылмыстық құқық бұзушылық жасау белгісі бойынша сараланады. Мұндай жағдайларда 
қылмыстық құқық бұзушылыққа екі және одан да көп орындаушылардың қатысуы 
міндетті емес, басқа түрдегі бірдей қатысушылар болғанда бір орындаушы жеткілікті. 
Ұйымдастырушының, айдап салушының немесе көмектесушінің жауаптылығы, 
олар бір мезгілде қылмысты орындаушылар болған жағдайларды қоспағанда, Қазақстан 
Республикасы 
Қылмыстық кодексінің
 28-бабына сілтеме жасалып, осы қылмыстық 
құқық бұзушылық үшін жазаны көздейтін Қазақстан Республикасы 
Қылмыстық 
кодексінің
 тиісті бабы бойынша туындайды. 
Қылмысты бірге жасаушылармен алдын ала сөз байласпаған, алайда оны басқа 
адамдар жасауы барысында соларға қосылған және тікелей қатысқан адам өзі жасаған 
нақты әрекеттер үшін қылмысты орындаушы ретінде жауапты болуға тиіс. 
Қылмыстық құқық бұзушылық, егер оны ұйымдасқан топ, қылмыстық ұйым, 
қылмыстық қоғамдастық, трансұлттық қылмыстық ұйым, трансұлттық қылмыстық 
қоғамдастық, террористік топ, экстремистік топ, банда немесе заңсыз әскерилендірілген 
құралым жасаса, қылмыстық топ жасаған белгі бойынша саралануы мүмкін [3]. 
Банданы немесе басқа қылмыстық топты құру деп кез келген белсендi де 
мақсатты iс-әрекеттердi жасаудың нәтижесiнде аталған ұйымдасқан топтар мен 
сыбайластықтың шын мәнiсiнде құрылуын түсiну қажет. Бұл әрекеттер қатысушыларды, 

14
қаруларды, оқ-дәрiлердi, байланыс құралдарын, құжаттарды, көлiк құралдары мен өзге 
де материалдық құралдарды iздеу, құрылымдар мен қылмыстық жоспарларды дайындау, 
адамдарды арбау және т.б. түрде болуы мүмкiн. 
Банданы немесе басқа қылмыстық топты құру қандай да бiр қылмыстың 
жоспарланғанына немесе жасалғанына қарамастан қылмыстың аяқталған құрамы болып 
табылады. Аталған қылмыстық құрылымдарды құру үрдiсiнiң өзiн оларды құруға 
дайындалу деп қарастыру қажет. 
Егер де осы құрылымдарды ауыр немесе ерекше ауыр нақтылы қылмысты 
(мысалы, кiсi өлтiру) жасау үшiн құрудың ойластырылғаны анықталған болса, онда 
адамдардың iс-әрекеттерi осы қылмысты жасау үшiн де дайындалу деп дәрежелеу қажет. 
Бандаға немесе басқа қылмыстық топқа басшылық жасау деп олардың 
қылмыстық iс-әрекеттерiн жоспарлауға, материалдық қамтамасыз етуге және 
ұйымдастыруға байланысты, сондай-ақ аталған құрылымдардың нақтылы қылмыстық 
құқық бұзушылықтарға дайындалуға және оларды жасауға байланысты шешiмдердi 
қабылдауы деп түсiну қажет. 
Бандаға немесе басқа қылмыстық топқа бiр немесе бiрнеше адам басшылық 
жасауы мүмкiн. 
Көптеген ұқсас белгілерде бандитизм мен қарақшылық бар («Теңіз 
қарақшылығы»). Алайда, егер кез-келген аумақ топпен қылмыс жасайтын орын бола 
алса, онда қарақшылық тек теңізде немесе өзенде мүмкін болады. Сонымен қатар, 
бандитизм қылмыс тақырыбымен шектелмейді, қарақшылыққа тек теңіз немесе өзен 
кемесіне қатысты рұқсат етіледі. 
Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында ғана құрылған 
бандалардан айырмашылығы, заңсыз қарулы құрылымдар басқа мақсаттар үшін 
құрылуы мүмкін: объектілерді қорғау, қоғамдық тәртіпті сақтау және т.б. 
Бандитизм мен терроризмнің аражігін ажырату жасалған қылмыстың мақсаты 
бойынша жүргізілуі тиіс. Банданың мақсаты-негізінен материалдық пайда алу 
мақсатында шабуыл жасау. Кез келген терроризм актісінің мақсаты - азаматтар мен 
ресми органдарда қорқыныш, абыржу, дүрбелең сезімін тудыру, оларды белгілі бір 
әрекеттерді жасауға мәжбүрлеу немесе террористердің пайдасына олардан бас тарту. 
Қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық ұйым), бандадан айырмашылығы, 
қолданыстағы заңнамаға сәйкес ұйымшылдық пен ұйымшылдықтың жоғары деңгейімен 
сипатталады. 
Бандитизм мен жаппай тәртіпсіздіктердің аражігін ажырату кезінде барлық 
тәртіпсіздіктерге қатысушылардың іс-әрекеттерінде бандитизмге қажетті белгі - топтың 
тұрақтылығы жоқ екенін ескеру қажет. Әдетте бұл кездейсоқ жиналған адамдар, 
олардың қылмыстық әрекеттері алдын-ала жасалған жоспармен байланысты емес, ал 
егер жоспар жасалса, онда тек тәртіпсіздіктер кезінде олар рөлдерді бөлу туралы 
келісімге келмейді. 
Банда немесе ұйымдасқан қылмыстық топ басшысыз да болуы мүмкiн. Адам саны 
аз ұйымдасқан қылмыстық топтың немесе банданың өз орталарынан басшы шығармай-
ақ қылмыстық әрекеттерге қатысты мәселелердi бiрлесе шешуiн және, әдетте, олардың 
қылмыстарды бiрлесе жасауын осындай жағдайларға жатқызған жөн. 
Соттар iстiң барлық мән-жайы мен сотталушы адам туралы мәлiметтердi, 
олардың қылмыстық топты ұйымдастырудағы рөлі мен оның қылмыстық қызметіне 
қатысу дәрежесін, банданың шабуыл жасауының нәтижесінде туындаған салдардың 
ауырлығын және жазаны тағайындау кезінде мәні бар басқа да мән-жайларды мұқият 
анықтап және ескеріп отырулары қажет. 

жүктеу/скачать 0,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: