Өзін-өзі тексеру сұрақтары

Психолгиялық лабораториялық тəжірибе арнайы орындарда өткізіледі, онда қажетті жабдықтар жəне тіркеу 
құралдарды  болады.  Сыналушы  өзіне  жағымсыз  жағдайға  тап  болады,  онда  толқындаулар,  бөгеліп  қалушылық 
күй-жағдай,  үрейлілік,    тағысын  тағыда  нəтижелері  көріне  алады.  Экспериментші    тапсырма  орындалуларының 
шарттары туралы сыналушыға хабарлайды жəне оның əрекеттерін əрі байқайды. 
Лабораториялық тəжірибені қайта-қайта қайталауға болады ( əр түрлі сыналатындармен ) жəне қанша қажет, 
негізде  үшін  алынған  тап  осылардың  бар  болатын  байланыстар  жəне  заңдылықтар  айқындар  еді  жəне 
ұйымдастыруға болады .  Лабораториялық тəжірибеде  психикалық процестер контексттен  тыс біреу  тұтас  қызмет 
ретінде оқытылады. Лабораториялық тəжірибе əрине  нақты жағдай бөлімін жəне оның мүмкін үлгісін көрсетеді. 
Мысалы , есте сақтау ерекшеліктерінің зерттеуі үшін лабораториялық шарттарда сыналатындарға 10-15 сөзден үш 
топты ұсынады, жағымды сезім шамданған ( ғанибеттің ) жəне парықсыздықтың(  парықсыздық сезімі). Мəселен, 
мына сөздер беріледі: сый ( жағымды сезім ), қайғы ( жағымсыз сезім , қағаз тағысын тағыда  жəне олардың есте 
қалу сыналатын сұрайды, бір мəрте тыңдап шығып, ал содан соң ұдайы өндіру ( жазып қою ) сөздер, жадта аман 
сақталды  .  Табиғи  тəжірибе  көрсетеді  -  жақсырақ  сөздің  (  дұрыс  жəне  молынан  )  айтылуы,  жағымды  сезім 
шамданған    демек,  олар  жақсырақ  есте  қалады.  Ақиқатта  сондай  нақты  бір  уақытта  «  концентрация  »  сөздердің 
ұқсас үлгілері практикада кездеспейді, бірақ анықталған заңдылық аман сақталады жəне ескерілу тиісті. 
Тəжірибелік  əдіс  қолдану  əрекеттері  педагогикалықтың  тəжірибелілер  мақсаттардың  шешімінде  табиғи 
тəжірибе көрінуіне əкеледі . Бұл тəжірибе  түрі 1910 жылға Ф Лазурский өңделген,  қолданылған жəне ұсынылған 
болатын. 
 3.Эксперимент  –  себеп  –  салдар  байланыстарын  қарастыру  мақсатындағы  зерттеу  əрекеті.  Оның  мəні 
мынада:  
1. Зерттеуші зерттелетін құбылысты өзі тудырады жəне оған белсенді ықпал етеді.  
2. Эксперимент зерттелетін құбылыс жағдайларын өзгерте алады.  
3. Эксперимент нəтижелерді бірнеше рет шығара алады.  
4. Эксперимент математикалық формулалар арқылы белгіленетін санды заңдылықтарды орнатады.  
Экспериментті  ғылыми  əрекет  ретінде  қарастырғанда  қажетті  зерттеу  кезеңдері  мен  міндеттерінің  жүйесін 
белгілеуге болады:  
  І – зерттеудің теориялық кезеңі. Бұл кезеңде төмендегідей мəселелер шешіледі:  
а) зерттеудің тақырыбы мен мəселесін айқындау,  
ə) зерттеудің пəні мен объектісін анықтау.  
б) зерттеудің міндеттері мен жорамалдарын анықтау.  
Пəн  зерттеулерінің  шегін  анықтау  кезінде  төмендегілерді  ескеру  керек:  1)  зерттеудің  мақсаты  мен 
міндеттерін;  2)  зерттеу  объектісін;  3)  эксперименттің  материалдық  жəне  уақыт  мүмкіншіліктерін;  4)  жеке 
түсініктемелік теорияда көрсетілген мəселені ғылыми өңдеудің нəтижелерін.  
ІІ  –  зерттеудің  əдістемелік  кезеңі.  Бұл  кезеңде  эксперименттің  əдістемесі  мен  эксрперименттік  жоба 
жасалады. Эксперимент əдістемесі зерттеу тақырыбын эксперименттік жағдайдың айналымалысы ретінде көрсетуі 
керек. Экспериментте екі айнымалы болады: тəуелді жəне тəуелсіз.  
Эксперимент  жасаушы  өзгертетін  фактор  тəуелсіз;  өзгерісін  тəуелсіз  айнымалы  тудыратын  фактор  тəуелді 
айнымалы деп аталады.  
Эксперимент  жобасы  мыналарды  сипаттайды:  1)  эксперимент  бағдарламасын  құруы;  2)  эксперименттік 
мəліметтерді өңдеудің математикалық жобасы.  
ІІІ – эксперименттік кезең. Бұл кезеңде эксперименттік жағдайға, бақылауға, эксперимент жүрісін басқаруға, 
сыналушының реакциясын өзгертуге байланысты тəжірибелер тікелей жасалады.  
ІV – аналитикалық кезең. Бұл кезеңде  нəтижелерді сандық талдау, алынған айғақтарды ғылыми жинақтау, 
жаңа ғылыми жорамалдарды жəне тəжірибелік нұсқауларды қалыптастыру жүзеге асырылады.  
Эксперимент  психология  əдісі  ретінде  психофихика  мен  психофизиология  саласында  пайда  болып, 
психологияда  кең  таралды.  Эксперименттің  қолданылуы  қарапайым  түйсік  үрдістерінен  бастап  жоғары 
психикалық  үрдістерге  дейін  таралды.  Эксперимент  сипаты  да  өзгерді:  жеке  физикалық  тітіркендіргіш  пен  оған 
сəйкес  психикалық  үрдістің  қатынасын  зерттеуден  нақты  объективтік  жағдайлардағы  психикалық  үрдістердің 
өздерінің жүру заңдылықтарын зерттеуге ауысты. 
Эксперименталдық зерттеудің негізгі кезеңдері:  
1.əр  зерттеу  тақырыпты  анықтаудан  басталады.  Зерттеу  проблемасы  пəні,  объект  жəне  əдістемелерді 
таңдайды.  
2.проблеманы анықтағаннан кейін ғылыми əдебиеттермен жұмыс жасау Яғни, зертеуші басқалардың да осы 
проблеманың  шешу  барысындағы  жетістіктермен  танысу.  Əдебиет  журналдармен  жұмыс  жасағанда  негізгі 
бағалық  түсініктердің  бағдарламасымен  танысудан  бастау  керек.  Сөздік  жəне  энциоклопедиялармен  жұмыстану 
құрастырылып отырған тақырып бойынша библиография құрасытру. 
3.Гипотезамен  айнымалдықтарды  анықтау.  Алғашқы  проблеманы  қою,  проблеманың  өзектілігі,  оның 
ғылыми жаңалығы осы проблеманы зерттеу құндылығы, зерттеудің мақсат міндеттері белгіленіп отырады.  
4.эксперименталды құралдарды таңдау əдістемені немесе апаратураларды іріктеу.  
5.эксперименталды зерттеуді жоспарлау мұнда уақыт көрсетіліп финанстық есептер жүргізіледі. 
6.популяция  таңдау  –  аланған  адамадардың  жынысын,  жасын,  əлеуметтік  жағдайын,  білім  деңгейін,  жеке 
дара психологиялық ерекшеліктерін ескеру керек.  

7.негізгі  эксперименнтті  жүргізу  кезеңі.  Бұл  кезеңде  зерттеуші    нұсқауды  оқиды,  керек  жағдайда,  үйрету 
сериясын өткізеді. Эксперимент зерттелушіден  интервью алынады.  
Өзін-өзі тексеру сұрақтары: 
1. Тəжірибелік  əдісті ең алғаш қолданған ғалым? 
2. Зерттеудің негізгі бағыттарын  ата? 
3. Зерттеудің алғашқы кезеңіне сипаттама бер? 
4. Зерттеудің үшінші кезеңінің негізгі міндеттері? 
 
№4 Дəріс. 
Тақырып:Зерттеудің логикалық құрылымы. 
Дəрістің мазмұны: 
1.Зерттеу логикасы туралы түсінік. 
2.Зерттеу проблемасы мен тақырыбы. 
3.Зерттеу обектісі мен пəні. 
Мақсаты:  Ғылыми  зерттеу  дің  құрылымы  оның  негізгі  проблемасы  мен  тақырыбымен  обьектісімен 
таныстыру. 
1.Біздің  психологиялық  əдебиеттерде  шетел  логикалық  психологиялық  зерттеу  модельдеріне  аз  назар 
аударылады.  Соның  ішінде    де  өзіміздің  зерттеу  материалдарға    да  дəл  солай.  Қазіргі  психологиялық  зерттеу 
материалы  ретінде  мінез-құлық  алынады.  Ол  іс-əрекеттің  негізгі  моделі  немесе  мінез-құлықтың  логикалық 
суреттелуі,  ол  тіл.  Негізі  ол  психологиялық    зерттеудің  суреттеу  негізінде  қолданылады.Психологиялық  дəстүр 
бойынша  бүкіл  əлемдік  құрылыс  негізінде  Е-ортасы  S-жүйесі  жəне  ортамен  жүйенің  əрекеті  R-мен  белгіленетін  
қолданылуда  “адам  мен  əлем,”  “  тұлға  мен  қоршаған  орта  ”беделді  субъект  пен  айнала  жеке  жағдай  жалпы  іс-
əрекеттің  негізі  болып  табылады.  Жеке  психологияда  оппозиция  дəстүр  бойынша  жеке  мен  қоршаған  ортаның  
арасында  қарастырылады.  (персоналдық,  интеракционалдық,  жəне  жағдайлық  )  бұл  дəстүр  ең  біріншіден 
К.Левиннің  (Левин  1935-1936)  атымен  тікелей  байланысты.  К.Левиннің  жұмысынан  басқа  психологияда  сыртқы 
бейнелеудің жəне мінез-құлықтың суреттеуінің логикалық əдісін бұл ғалымнан басқа ешкім зерттеген жоқ.  
Əлеуметтік  психологияда  мінез-құлықты  зертеумен  Т.Парсонс  айналысты.  Бірақ,  оның  əлеуметтік  əрекет 
теориясы  формолданған  деңгейге  жеткен  жоқ  бұл  оның  басқа  модельдермен  салыстыруының  негізгі  жағдайы 
болуы  керек.Логикалық  іс-əрекет  моделдері,  таң  қаларлықтай  бірақ  бұларды  біздер  психологтардың 
жұмыстарынан гөрі лингвестердің, философтардың логиктардың еңбектерінен таба аламыз. 
Осындай  жұмыстардың  біріне  біздер  Ч.Филмордың  (1968)  септікті  граматикаға  арналған  жұмысынан  көре 
аламыз.  Автор  əмбебапты  психолингвистикалық  теорияны  құрастырар  алдында,  негізінде  латентті  элементтерді 
бөліп алды. Олар əмбебапты семантикалық коды болып табылады, бұл субъектпен сөйлем құрауда қолданылады. 
Негізгі  түсінік  ,бұл  жұмыста  S-  агент  қолданылады.  Ч.  Филмордың  айтуы  бойынша  беделді  іс-əрекет  ететін  тірі 
тəрізді. Г.Х.Фон Врихтанның логикалық əрекетінің нұсқауынан біз анық көре аламыз. Фон Врихта əлемнің жалпы 
жағдайы  соңында  n  санымен  жағдайы  P
n....
P
n 
болып  суреттеледі.  Олар  болуы,  болмауы  мүмкін.  Түсініктің  өзі 
анықталмайды, бірақ оның жалпы жəне индивидуалдық мағынасы айқындалады. Сонымен қатар түсінік шектеуші 
жəне қозғалушы жағдай сияқты өзгеріске кіреді. Егер m-ды жағдайдың ізімен деп алсақ өзгерудің толық көрінісін 
ала  аламыз.(n)-өзгеру  əлемі.  əлемнің  тарихы  ұзындығы-m.    Сəйкестендірілген  сан  мүмкін  тарихқа  2
mn
.  тең.  Фон 
Врихта  логикалық  сөздігі  бұл  пропозиционалдық  логикалық  сөздік.  Əлемде  бір  агент  бар  екені  болжамды,  яғни 
белсенді абсолютті жүйе, яғни ол əрекетті туғызуы мүмкін.        
2.Қарастырған қажетті ойлау əрекетін бейнелеу былай болады: 
А)Əлемнің жағдайын айту агенттің алдындағы əрекеттің жүзеге асуы. 
Б)Əлемнің жағдайын айту агенттің  кейінгі əрекеттің жүзеге асуы. 
В)Əлем агенттен тəуелсіз жағдайын айту. 
Бұнымен əрекет спектор мүмкіндігі мен нəтижесімен анықталады. Фон Врихт Jсимволын жүргізеді, бұл шын 
əлем болып белгіленеді, яғни мұнда агент болады, ал сол позициасында əлемнің шындығы яғни мұнда агент жоқ.J 
мен T  əлемнің негізгі коордениталары болып есептелінеді. Ал, пайдаланудағы логикалық шығару                                        
(T-J  шығару)  деп  аталады.  Формалдық  тілде  негізгі  пəнді  Фон  Врихт  теория  жүйесімен  жəне  оның 
дəлелдемесі “ өмірлік ағаш ” түсінігімен көрсетіп қарастырды. Біз үшін ең маңыздысы ол субъектіні жəне қандай 
ортада  олардың  терминдері  қарастырылатыны  анықталды.  Біріншіден  оның  ортасы  өзгермелі  жəне  пассивтік 
агенттік əректке тəуелсіз. Екіншіден агент активті жəне үш түрлі əрекетті орындауға мүмкіндігі бар: 
1)продуктивті, əлемді өзгерту , 2)кедергілер, жағдайды орындатпау. 3)əрекеттен аулақтану. 
Соңғы  мүмкіндік  фон  Врихт  мен  нақты  көрсетілмейді.    Автор  агентті  жəне  ортаны  мінездеме  берді,  жəне 
оның  əр-  түрлі  өзіндік  сапасымен  бірақ  агенттік  дамуынан  бас  тартты.  Ол  агенттің    көптеген  жағдайын  көрмеді. 
Əлем агентке сəйкес əрекеттсепейді. Нақтырақ бұл əрекет кіріспемен айқындалады: əлем тек адамның белсенділігі 
үшін  көрсетіледі.  Жəй    айтқанда  тек  физикалық  əрекет  емес,  əлемнің  жағдайындағы  агент  Фон  Врихтаның 
назарымен жасалуымен қалады  
 Агенттің      анықталуы  абсолюттік  белсенділік  сияқты  жүйелер  психологқа  тек  функционалдық  мүмкіндік 
береді,  мақсаттылық  жағынан  мінезі  оның  сырттқы  себебінің  мінезі  анықталады.  Фон  Врихтаның  жағдайы 
каузальді  емес  телеологиялық  Филмордың  “агент”  түсінігі  жəне  Ч.Филмордың  түсінігімен  бірдей.  Екеуіде  
жұмыстарында  бұл  түсінікті  база  сияқты  қарастырды.  Фон  Врихта  философиялық  интуитцияны  жəне 

семантикалық  талдауды  көрсетті.  Фон  Врихт  шектелген  үлгіні  құрды,  оның  логикасы  теориялық  жоспар 
зерттеуінде жəне ортаның негіздерімен байланысты болмады.  
3.      Психологтар  өздерінің  эмперикалық  зерттеулерінде  бұл  еңбектерінде  əр-түрлі  бақылау  агенттерін 
салыстырады.    Психологиялық  эксперименттік  жоспар    еңбектерінде  құрылып,  бөліседі.  Формальды    анолог  – 
логикалық  тілді  мінез  құлықты  бейнелеуде  əр  –  түрлі  психологиялық  жұмыстарда  кездеседі.  1-ші  кезекте  – 
психологтардың  мотивациялық  зерттеуінде  К.    Левиннің    өткізген  негізгі  теориясында.  Ол  жүйені    S-  пен 
белгілейді.  Қоршаған  объектіні    m    деп  белгілейді.  Барлық  көптеген  объектілер  үш  түрге  бөлінеді:    келісілген, 
келісілмеген  жəне  нейтралды.  Бұл  бөлімдерде  негізгі  қарым  –  қатынас  түрлерінің  жүйесі  жəне  объектісі 
меңгеріледі.  Мінез  объект  дəрежеге  жеткенше  немесе    одан  бас  тартқанша  жəне  субъектпен  ортаның 
қалыптасуына  дейін    жалғасады.  Мотивациялық  мінез  тұрақты  іздеуші  объект  сияқты  қарастырылады.  Мұнда 
мынадай жүріс тұрыстар мінезделеді:1)беделді, ұзақты, жинақ бағыттаушылығымен кейбір векторға жүйеден орта 
объектісіне бағытталған. 2)скалиярлы, белгілі уақыттағы əрекеттің мінездерге белсенділік деңгейімен жүйесі.  Біз 
үшін  ең  маңыздысы  бір  қалыптылық  əлем  жəне  мінездің  мүкүндігі  қарастырылған.    Бұл  мінезді  іздеушілік, 
белсенділіктен  анықтауға  болады.      əрекеттің  орындалған  бөлігі-  əлемнің  білімділігі-  үлгіде  көрсетілмеген. 
Нəтижесінде  үлгілі  мотивациялық  мінез  адамда    бастапқы    белсенділік  жүйесі  болып  саналады.  Сонымен  кейбір  
нəтижелерді  шығаруға  болады.  Негізгі  түсінік    болып  құрастырушылар  əр  түрлі  логикалық  деңгейде  мінезді 
суреттейді. Бұған жүйе ( агент,субъект жəне т.б. ) орта ( əлем, қоршаған орта  көптеген объектілер жəне т.б.) əрекет 
(  операция,  мінез  –құлық  белсенділік  т.б.)  өзара  əрекет.  Жүйе  бастапқы  белсенділікпен  айқындалады.  Базалық  
түсінікпен  “жағдайы ” жəне “уақыты” айқындалады.  
Жаңа модельді өңдеу кезінде логикалық суреттеу үшін адамның мінезі ортада бақылануға тиісті: 1) Принціп 
пен  шынайы  басқару,  бақыланған  жəне  бақыланбаған    ауыспалылық    жəне  оның  қатынасы.2)  Ауыспалылықтың 
əлемдік  жағдайы  сияқты  үйрету  өзара  əрекеттің  жүйедегі  жəне  ортадағы  көріністі  қарастыру.  3)  Мінездің  екі 
формасы  бар:  ортаға  бағытталу  жəне  айнала  уақытының  жағдай  жүйесіне  сипаттама.  4)  мінез-  құлықты 
бейнелеудің  екі  вариантын  көруге  болады  :  беделді  мақсатқа  бағытталған  мінез-  құлық  жəне  реактивті  мінез-
құлық. Осыған байланысты екі түрде анықтау түсіну мінез-құлқы технологиялық жəне каузалдық.               
Психологиядағы  қысқартылған  дəстүр  логикалық  талдау  əрекетімен  вихевиористік  жəне  вихевиориссіз 
дəстүрмен  байланыстырыды.Стимул-  реакция  схемасы  өзара  əрекеттестік  моделі  системасымен  жəне  ортамен 
талаптана алмайды.Вихевиориссіз 
Ортада  схема  жақшаға  алынады  жəне  сыртқы  шығумен  –реакциямен  өрнектеледі.    Вихевиориссіз  үлгі 
каузалдық  үлгі  болып  табылады,онда  детернимациялық  бір  түрі  қарастырады:өткен-қазіргі.Сонымен  қатар 
Н.А.Бернштейн  психикада  əлемнің  екі  үлгісі  құрастырылады  деп  белгіледі:бірінші-өткен  –қазіргі,екіншісі-
келер.Мінездік  белсенділіктің  қортындысында  екінші  үлгі  біріншісімен  сəйкестендіріледі.Оларға  каузалдық  жəне 
теологиялық    а.)психологиялық  шындық  үлгісі.б).психологиялық  əлемнің  бейнесі.в.жүріс-тұрысты  түсіндіру 
үлгісі-паритекті  жəне  жай  өзара  қосымшалыққа  жатпайды.Ғылыми  психология  үшін  орталық  болып  психиканың 
өзіндік  бағалануы  деген  постулат  болып  табылады,яғни  психика  басқа  обьект  секілді  басқаға  жататын  психика 
əрдайым  психика  секілді  түсініледі.Осыдан  қортынды  шығады:егер  психика  пайда  болу  тікелей  бақылануда 
болса,онда  біз  оған  орын  ауыстыратын  адамды  табу  қажет  жəне  біз  бұл  ауыстырылымды  шындық  өмірлік 
табиғатты  табамыз.Егер  бұл  принціпті  кең  түсінсек-қозғалыс,барлық  психикалық  органдардың  көңіл-күйді 
қабылдаулар. 
 Ғылыми психологияда психика түсіндірмелі принціп болады,яғни психология осындай жүйелердің ортамен 
қарым-қатынасын 
зерттейді.Ю.М.Забродинаның 
сөзін 
өзгертпей 
айтатын 
болсақ:психологияның 
шындығы,ақиқаттығы  тəжірибелік  эксперименталдық  ғылымда  түбегейлі  тұжырым  жатыр.Егер  организм  қызмет 
етсе,яғниөзін  өзгеше  ұстайтын  болса,онда  оны  белгілі-бір  зат  оны  өзін  басқалай  іс-əрекет  еткізеді.Бұл 
тұжырымдамада  зерттеулік  мəселе  жəне  оның  функционалдық  шешімі  қарастырылған:іс-əрекет,қозғалыстан 
айырмашылығы  бар,оны  психика  анықтайды.В.В.Давыдова  жəне  В.П.Зинченко  пайымдауы  бойынша:əрекет  бұл-
дененің  ойлайтын  қасиеті.Демек,біздің  есептің  құрылуы,мұқият  тəсіл  əрекет  айрықша  зерттеу  мүмкін  емес.Адам 
келешегін  болжайды,келешегіне  бейне  құрады,өздерінің  реалды  мінез-құлқын  анықтайды.Ерекше  адамдық 
əрекет,белсенді  əрекетте  болу,орындалуда  емес,бірақ  функциялық  зерттеулерде.Белсенді  əрекеттегі  адам-
спонтанды  өзгеріс  оның  тиістілігі  кеңістікке  жəне  уақыт  барлық  мақсаттар  анықталмайды.Сондықтан  мінез-
құлықты психология төрт шағын топқа бөлуге болады: 
 А.белсенді  орындаушы  болашақтың  бейнесін  анықтауда.Б.орындаушы  –қоршаған  ортаның  əрекетін 
анықтау.С.спонтанды  қозғалыс  мақсатқа  жағдайланған.Д.обьекті-нің  белсенділігін  іздеу,орындаушы  жағдай 
жасалынған жəне əрекетті фазаны орын-дайды.Мінез-құлық біршама түрге бөлінеді:мыс:кластағы өзіндік ойындық 
мінез-құлық  жəне  мақсаттқа  бағытталған  ортаны  анықтау,басқалардың  мінез-құлқы  редукциясында  бір  түрге 
мүмкіндігі бар.Зерттеуші əрекеттің екі түрін қарайды:бағытталушы жəне орындаушы.Əсіресе бағытталушы əрекет 
психиканың детерминациясымен байланысты.Басында адамдардың əрекеті зерттелушілік функцияда  жүреді. 
Психиканың  сапасын  түсіндіріп  анықтауда  психолог  табиғи  түрде  қолданылады,көп  нəрсенің  себебін 
шешеді.Көрсеткен ғалым Жан Пиаже ол көптеген форманың себебін түсіндірді,бейнесін модельді көрді.Кез-келген 
модель  алынған  обьективті  реалді:механизм  Ж.Ламетри.телефон  станциясы.физикалық  дене  Коливин.компьютер 
т.б  психиканың реалді зерттеудің реалді зерттеу  сапасын сəйкес келеді. Психика  элемент жүйесі  жағдай  тіркейді 
барлық  ортаның  жүйесі  қарым-қатынаста  алынады.Бұл  принціпте  негізгі  қарым-қатынас  бар.Оны  дəлелдеген 
И.М.Сим .Ол психика аймағындағы организмнің жағдайын бейнелеп көрсетті. 

Ерекшеленген  негізгі    комуникативті  функцияда  қарым-қатынас  белсенді  мінез-құлық  фазасы  адамдарда 
бірақ  та  бұл    функциялар  реализацияланады.Сонымен  психологияда  табиғи  ғылыми  психологиялық  зерттеу 
түсіндірілген принціп болады 
Негізгі  қозғалыстардың  түсіндіруінде  қолданылған  (мінез-құлық,əрекет,белсенділік  т.б)  психика  белгісіз 
болады жəне оған модельдік қалып қолданылмаған. 
Адекватты  үлгі  психиканың  жеке  психологияның  интуациясын  анықтайды  жəне  ерекше  психологиялық 
əдіспен. 
Психолог  зерттеулерін  психикалық  реалды,табиғи-ғылыми  əдістемелерді  т.б  қарастырған.Психикалық 
обьективті бөлімде құрылған реалды,дарақты,тұлға констактылы топ,əлеуметтік қауым т.б алып жүреді.Зерттеуші 
ең  бірінші  зерттеуін-де  екі  компонентпен  жұмыс  істейді:жүйе  жəне  оның  ортаның  жəне  қарым-қатынас  пен 
басқалар  мен  қарым-қатынас  өзіндік  əрекеттіжəне  өзіне  қосу  жүйені  ортаны  жəне  ортадағы  жүйеде 
анықтайды.Қарым-қатынас  негізгі  материалдың  кез-келген  психологиялық  талдауында  болады.Қатынас  ортадағы 
жүйе  əрекетін  анықтайды,əрекет  акт,негізгі  психикалық  реалды  детерменеледі.Өзінің  əрекеттік  жүйесі  өзгеріс 
ортаны  өндіреді,ал  орта  жүйе  біріншіден  өзара  əрекетті  жүйені  жəне  ортаны  уақытымен  қараған 
ыңғайлы.Екіншіден,жағдайжүйесі  жəне  жағдай  ортасы  түсінікте  қарастыратын  үрдіс  өзіндік  əрекеттің 
өзгеруіжүйедегі жағдайда жəне ортада жолын қуады.Уақыт шартты дискретті саналады. 
Ортаны  бөлуде  екі  құрылым  бар:сыртқы  орта  жəне  ішкі  орта.Психикаға  ішкі  орта-бұл  организмнің 
ортасы,психиканың  бейнелік  жағдайы.Барлық  бөлінгенде  қатынас  жəне  оның  реализациясы  өзіндік  əрекетте 
жүйе,психика,орта.Алайда,əртүрлі  реалды  бейнелеу  ұсынылады,біршама  мағыналы  əртүрлі  компонент  үрдісінде 
детерминация мінез-құлық зерттеулерінің алдында талдауы өзгереді.Мінез-құлықты модельді түсіндіру де бірінші 
тур эмперикалық атаумен ұласты.Экспериментте бірінші қандайда ортаға тапсырумен жалғастырылады.Модельдің 
екінші  турінде  априорды  модельдің  мінез-құлқын  анықтау  ыңғайлы.Олар  психикалық  жағдайдың  адамға  алға 
оның экспериментке қосылуын талап етеді. 
Екінші 
типте 
зерттелушінің 
модел 
априорды 
психиканың 
реалды 
моделі 
негізделеді,мұны 
тізімделген,эмперикалық  модель  бірінші  типте  зерттелушінің  моделі.Қиынсыз  байқау  үш  салыстырмалы  тəуелсіз 
үрдіске бөлінеді: 
-орталық жағдайдың өзгеруі(ішкі жəне сыртқы) 
-жүйенің жағдайының өзгеруі 
-психикалық жағдайының өзгеруі. 
Психикалық  детерминация  организмі  жəне  ортасы  бөлек  оның  жақтары  біртұтас  үрдісті  ерекшелейді:біз 
əртүрлі əдістемелерді эмперикалық,психологиялық зерттеуіндегі материалды аламыз,соның ішінде-бақылауды. 
А)Ортаның жағдайының өзгеруі психологиялық себепті зерттелуде.Мыс:əрекетті үйрену. 
В)Жүйе  жағдайының  себепті  психикалық  зерттелуі.Мыс:қозғалыстарды  үйрену  (психомоторика)мимикалы 
үйрену,пантомимикалар. 
С)Психикалық жағдайдың өзгеруінің зерттелуі.Мыс:интроспекция. 
Д)Ішкі жағдайлардың өзгерін зерттелуі (ішкі орта) жүйесі.Мыс:электрофизиоло- 
гиялық зерттеуде жүректің белсенділігі,қанның,глюкозаның мазмұнын анықтау т.б. 
Психологтардың  пəнге  соңғы  жəне  бірінші  көзқарасы  жатпайды.Жағдайлық  бақылаудың  бақылау 
қортындысының  шығуы(эксперименте)а)обьектіде  келеңсіз  өзгерістерді  қарау.Б)өзара  əрекеттегі  өзгерістің 
қортындыларын бөл 

жүктеу/скачать 1,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: