«Педагогика ғылымдары» сериясы

 
Ә.Қамақ – п.ғ.к., профессор 
А.Этиева – кәсіптік білім мамандығы магистранты 
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті 
 
«Қазақстан  Республикасының  білім  туралы  мемлекеттік  саясаты  тұжырымдамасында»  білім  беруді 
реформалаудың  басты  стратегиялық  нысанасы  –  инновациялық-шығармашылық  ойлау  қабілеті,  дүние-
таным мәдениеті, қоғамдық әлеуметтік өмірге этикалық жауапкершілік қатынасыжоғары деңгейдегіжаңа 
адам генерациясын қалыптастыру деп нақты көрсетілген. 
Бұл  мемлекеттік  міндеттер,  бүгінгі  мектептік  білім  беру  жүйесін  жаңа  оқыту  технологияларымен 
байыту,  тәрбие  мазмұнын  қоғамдық  талаптарға  сәйкес  гуманизациялау  талаптарымен  жүзеге  асырыла-
тыны белгілі. Өйткені, бүгінгі мектеп оқушылары – болашақ кәсіби маман, ертеңгі «Мәңгілік Ел» Орда-
сының  басты  тұлғасы.  Сондықтан,  жас  ұрпаққа  білім  берудің  бүгінгі  таңдағы  негізгі  мақсаты  –  түрлі 
ғылым  саласындағы  білім  мазмұнын  білік  пен  дағды  тұрғысында  ғана  игертіп  қоймай,  әлемдік  білім 
стандарты  талаптарына  сәйкес  ізденімпаз,  шығармашылықпен  ойлай  алатын,  жинақтаған  білімін 
болашақта кез-келген ортада жоғары шеберлікпен қолдануда өз шешімін таба білетін, кәсіби маманданған 
жеке тұлға ретінде даярлау.Бірақта, жоғары сапалы кәсіби білімпаздық жемісін туған ел қажетіне жарату, 
тұлғаның ұлттық санасы, отансүйгіштік қасиеті сапасымен бірлікте дамуымен тікелей байланысты екені 
белгілі. Бұл мәселенің маңыздылығын «...адамға ең алдымен тәрбие керек....» деп басталатын әл-Фараби 
бабамыздың өсиетті сөзі дәлелдеп береді. 
Ұлттық саналы тәрбие тағылымдарының мұралары - халық даналығының сарқылмас қайнары 
ретінде,  жеке  адамды  қалыптастыру  ісінде  пайдаланудың  қажеттілігін  қазақ  даласының 
ойшылдары  (Қорқыт-ата,  әл-Фараби,  Жүсіп  Баласағұн,  Махмұт  Қашқари,  Ахмет  Ясауи), 
педагогтар  мен  ағартушылары  (Ш.Уәли-ханов,  Ы.Алтынсарин,  А.Құнанбаев,  А.Байтұрсынов, 
М.Жұмабаев,  М.Дулатов,  Ж.Аймауытов  т.б.)  өз  еңбектерінде  дәлелді  сипаттама  бергені  мәлім 
[1].Өз ұлтын қадірлеп-қастерлеген, халқының болашағы үшін қызмет еткен Ж.Аймауытов: «Мен 
халыққа  кіндігіммен  байланып  қалғанмын.  Оны  үзе  алмаймын.  Үзу  қолымнан  келмейді»  — 
дейді.  
Халқымыздың  ұрпақ  тәрбиелеудегі  тәсілдері  мен  тәжірибелері  мол.Ғасырлар  бойы 
қалыптасып,  бүгінгі  күнге  дейін  жеткен  тәлімдік  салт-дәстүрлер  мен  әдет-ғұрып  үлгілері, 
өнегелері соның айғағы. Ұрпағын «Сегіз қырлы, бір сырлы» азамат етіп тәрбиелеу қағидасының 
мазмұнында,  қоғамның  мәдение-тін  дамытушы  тұлғаны  қалыптастыруға  қажетті  тәлім-
тәрбиенің  барлық  түрлері  қамтылған.  Солардың  ішінде  еңбектәрбиесін  -  барлық  тәрбиенің 
қайнар  көзі  санаған  халқымыз:  «Еңбек  етсең,  емерсің»,«Ата  көрген  оқ  жонар,  ана  көрген  тон 
пішер», «Өнерліге өріс кең», «Еңбек ер атандырады» т.с.с. толып жатқан мақал–мәтелдеріндегі 
еңбектің  адам  өміріндегі  маңызын  дәріптейтін  халық  даналығы  сөзімізге  дәлел.  Жас  ұрпақты 
еңбексүйгіштікке, іскерлікке баулу қазіргі кезеңде ауадай қажет. Өйткені ендігі уақытта қолынан 
іс келмейтін адам өмірден өз орнын таба қоюы екіталай. 
Ата-бабаларымыз  тәлім-тәрбиенің  басы  –  көшпенді  өмірге  тән  шаруашылыққа  байланысты 
еңбекке баулу, сол арқылы ұрпақ бойында туған еліне, жеріне деген азаматтық қадір-қасиеттерді 
сіңіруді көзде-ген. Ата-ана өзінің еңбек тәжірибелерін, ауыз әдебиетінің үлгілерінің мазмұнын, 
өз  ортасына  әсемдік  енгізуде  сәндік-қолданбалы  қолөнер  шығармашылығын  жас  ұрпақты 
еңбексүйгіштікке  баулудың  басты  құралы  етіп  пайдаланғаны  мәлім.  Сондықтан, 
«халқымыздыңосы  саладағы  рухани-мәдениетінің  құнды-лықтарын,  мектептік  оқу-тәрбие 
үрдісінде  тиімді  пайдалану,  ел  болашағы  –  бүгінгі  жас  ұрпақтыңұлттық  тәлім-тәрбиесін 
дамытудың басты міндеттері саналады» [2].  
Тәуелсіз  Қазақстанның,  экономикасы  мен  өнеркәсібі,  мәдениеті  мен  өркениетідамыған  әлемдік  елу 
елдің қатарынан орын алуда, ғылым мен техниканың заманауй инновациялық технологияларымен қару-
ландырумен бірге, стратегиялық міндеттердің маңызды бағыттарының бір саласы - халқымыздың рухани-
материалдық  мәдени  құндылықтарын  бүгінгі  жас  ұрпаққа  игерте  отырып,  сақтап  қалу,  болашаққа 
жеткізу.ХХІ  ғасыр  –  ақпараттық,  технологиялық,  кәсіби-өндірістік  шығармашылыққа,  ұлттық  рухани 
мәдениеттілікке  аса  мұқтаж  дәуір.Ал  сол  мұқтаждықты  іске  асыруда  саналы  тәбие,  қоғамдық  тәртіп 
керек. Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері оқушыларын еңбекке тәрбиелеу мен 
оқыту  тұжырымдамасында:  “...  еңбекке  дайындау  ісіндегі  тағы  бір  өзекті  кемшілік  қазақ  халқының 
ғасырлар  бойы  қалыптасқан  қосалқы  көркем  өнерін,  халық  зергерлерінің  мұрасын,  малшаруашылығын 

үйрету  кеңінен  өріс  алған  жоқ”  –  деп  біздің  мектеп  өміріндегі  білім  берудегі  кемшіл  тұстарымызды 
көрсеткен болатын[3] 
Жоғарыда айтылған жас ұрпақты еңбекке баулудың оқу-тәрбие үрдісін білім берудің заманауй талап-
тарына сәйкес жандандыру, тәрбиелеу проблемаларының қазіргі педагогикалық зерттеулердегі мазмұны, 
негізінен,  балалардың  практикалық  еңбек  іс-әрекеттерін,  жасау,  орындау  технологияларын  меңгеру, 
атқару дағдылары, іскерліктерін дамытуға баса көңіл бөліп, оқыту мен білім беруде, жас ұрпақтың рухани 
мәдениетін  қалыптастыру  мәселелері  сырт  қалғанын,  жеткілікті  шешімін  таппай  жатқанынкөреуге 
болады, осы бағытта ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуді қажет етеді. 
Еліміздегі  жаңа  бетбұрыстар,  саяси-экономикалық  көзқарастар  аясында  өткен  тарихи  кезеңдердің 
рухани-материалдық мұраларынзерттеу нысанасы  -  халықтың дәстүрлі қолөнері.  «Өнерден қуат алмаса 
тіршіліктің  шырағы  өшеді»-деп  М.Әуезов  айтқандай,  өсіп  келе  жатқан  ұрпағымызға  өз  халқының  төл 
өнері байлығынтанып білуге баулу, олардың болашақ өмірінің эстетикасын, туған ел мәдениетіне деген 
сүйіспеншілік  көзқарасын  тәрбиелеуге  зор  мүмкіндік  жасайды.Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев,ел  мәдениеті 
туралы  жобаларында,  бағдарламаларында,  жыл  сайынғы  Жолдауында  -  ұлт  тарихын,  ата-бабалар  салт-
дәстүрін, рухани мәдениетін игерту арқылы, жас ұрпақты отансүйгіштікке, еңбексүйгіштікке баулу, сол 
құндылықтар  арқылы  тәлім-тәрбие  мазмұнын  ізгілендіру  мәселелеріне  үлкен  мән  беріп  отырып: 
«Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, 
Қазақстан  сол  деңгейде  болады,  сондықтан  ұстазға  жүктелетін  міндет  ауыр»  -  деп,  педагог-ұстаздар 
алдына  үлкен  талаптар  қояды[3].«Қазақстан-2050»  стратегиялық  бағыты  бойынша  жолдауында,  Пре-
зидент,  қазақ  халқының  ғасырлар  бойы  аңсап  өткен:  тұрмысы  бақуатты,  түтіні  түзу  ұшқан,  ұрпағы 
ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты Ел болу арманын жүзеге асыратын «Мәңгілік Ел» іргетасы қалан-
ғанын  жариалады.  Жолдаудағы  жалпыұлттық  7  құндылық  аясындағы  рухани-мәдениет  құндылықтары 
негізінде  жас  ұрпаққа  ұлттық  тәрбие  беретін  болашақ  маман  ұстаздар  даярлау  міндеті:  «Жоғары  оқу 
орындарында, болашақ мұғалімдерді даярлаудың білім мазмұнын жандандырудың басты бағыты, еліміз-
дің  және  адамзат  тарихымен,  мәдениетімен,  Қазақстанның  ұлттық  ерекшеліктерімен  тығыз  байланыста 
ұлттық рухани мәдениетімізді өрлету негізінде мұғалім тұлғасының шығармашылық потенциялын дамы-
ту», - депкөрсетілген[4]. 
Әр  ұлт  ұрпағының  ой-өрісі,  тұлғалық  қалыптасуы  мен  тәрбиесі,туған  халқының  өмір  дәстүрлерінің, 
рухани-материалдық мәдениеті мұраларының, сол мұраларды жасайтын еңбек дәстүрлері болмысының, 
туған жер табиғаты сұлулығының, т.б. факторлардың ықпалымен қалыптасады [5].  
Бұл мәселелерді, еңбек пәндері мазмұнындағы білім мен тәрбие үрдісінде басшылыққа алмасақ, онда 
жас ұрпақтың еңбек мәдениетін қалыптастыруда үлкен қателіктерге тап боларымыз сөзсіз. Ол – оқушы-
лардың туған халқының мәдени мұраларына деген кереғар қатынасқа бой ұруына әкеп соғуы мүмкін.Бұл 
талап, жас ұрпақты өз еліне, халқына деген патриоттық қатынасын қалыптастыратын тәлім-тәрбие көз-
дері неде? Ұлттық рухани-мәдениет құндылықтарының табиғаты мен мазмұнын оқушы жастарды иман-
дылыққа,  ұлтжандылыққа,  еңбексүйгіштікке,  т.б.  қадыр-қасиеттерге  тәрбиелеуде  пайдаланудың  құрал-
дары, әдістері қандай болу керек, қайдан алу керек? – деген сұрақтарға жауап іздей отырып, ол құнды-
лықтарды, мектептік түрлі пәндердегі білім мазмұнымен өзара ұштастыра меңгертудің сындарлы жолда-
рын іздестіру, тәрбие ісіне енгізу әрбір мұғалімнің басты міндетіне айналуы тиіс екенін көреміз. 
Қазақстан  Республикасының  «Еңбекке  оқыту  және  тәрбиелеу»  тұжырымдамасында  «Еңбек 
негізін мектеп жасынан қалыптастырмай олардан іскерлер шықпайды» деп атап көрсетілгендей, 
еңбек сабақ-тарында және еңбек іс-әрекеттерімен тікелей байланысты қолөнер үйірмелерінде, ұл 
балаларға  -  ағаштан,  металдан,  т.б.  табиғи  немесе  өндірістік  материалдар  қалдықтарынан 
тұрмыстық бұйымдар, зергерлік заттар үлгілерін жасату және сәндеу жолдарын, қыз балаларға - 
өю-өрнектермен  кестелеу,  шілтер  тоқу,  сырмақ  сырудың,  кестеленген  тұскиіз,  аяққап,  құрақ 
құрау  т.б.  түрлі  қазақ  тұрмысында  қолданылған  тұрмыстық  бұйымдар  үлгілерін  жасату,  ою-
өрнектермен  әшекейлеу  жұмыстарын  орындауға  баулу,  оларды,  ата-бабалар  еңбек  дәстүрлері 
негізіндегі құнды рухани мәдениет мұраларымен қауыштыруға жетелейді. 
Оқушының  еңбексүйгіштік  тұлғасын  қалыптаструда  халықтың  рухани  және  материалдық 
мәдени құндылықтарын мектептегі еңбек пәндері «Көркемдік еңбек», «Технология» сабақтары 
мазмұнында халқымыздың дәстүрлі қолөнерінің бай көркем-эстетикалық табиғатын оқушыларға 
ұлттық  тәрбие  беруде  пайдалану  аса  маңызды.  Ол  сабақтардағы  практикалық  еңбек  іс-
әрекеттерін  ата–бабаларымыздың  шаруашылық,  кәсіби  қолөнершілік  еңбек  дәстүрлерімен 
қауыштыру арқылы еңбексүйгіштік тәрбиесіне ықпал ету заман талабы[6].    
Мектептік  «Еңбекке  баулу»  пәнінде,  оқушылар,  қарапайым  материалдардан  (қатты  қағаз, 
түрлі  түсті  қағаздар,  мата  қиындылары,  өсімдік  жапырақтары,  дәндері,  өндірістік  бүйымдар 

қалдықтары  т.б.)  белгілі  бір  заттар  үлгілерін  көркем  құрастыру,  әшекейлеу  жұмыстарын 
орындаудың  алғашқы  көркемдік  еңбек  іс-әрекеттерімен  танысады.  Бұл  пәннің  мақсаты, 
балалардың эстетикалық ой-өрісіне ықпал ететін әрі еңбек іс-әрекеттері барысында әсемдікті өз 
қолдарымен жасауға деген ықыласты қатынасын, шығармашылық ізденісін қалыптастыру. Орта 
буын сыныптардағы «Технология» пәні жүйесінің мазмұны күрделене түседі әрі дәстүрлі өнер 
үлгілері  мен  дизайн  өнерінің  элементтері  өзара  ұштастырылған  еңбек  іс-әрекет-терін 
орындаудың  технологиялық  үрдісітерін  меңгеруге  бағытталады.Еңбек  үрдісінде,  халық 
шеберлері  жасаған  ұлттық  сәндік-қолөнердің  тұрмыстық,  сәндік  бұйымдарымен,  ою-өрнек 
өнерімен, зергерлік өнер туындыларымен, киімдер түрлерімен, әшекейлеу, сәндеу шеберлігімен, 
орындау  ерекшеліктерімен  таныс-тыра  отырып,  соған  сәйкестендірілген  заттар,  бұйымдар 
үлгілерін  жасаудың  практикалық  іс  тәжірибе-лерін,  технологиясын  меңгереді.  Дегенменде, 
мектептік  оқыту  жүйесі,  практикалық  тапсырмаларды  орындау  еңбегінің  технологиялық 
тәсілдерн  игертумен  шектелмейді,  оқыту  мазмұны,  оқушы  тұлғасының  тәрбиелік  қасиеттерін 
қалыптастыру міндеттерімен өзара тұтас бірлікте жүзеге асыруды талап етеді. Еңбек пәндерінің 
тәрбиелік  міндеттері  –  «...оқушыны,  еңбектің  адам,  қоғам  өміріндегі  маңызы,  туған  халқының 
шаруашылығына,  тұрмысына  байланысты  еңбек  түрлері,  материалдарды  өңдеуі,  іс-әрекетт 
түрлері  мен  орындау  әдіс-тәсілдері  туралы  түсініктер  мәнін  игерте  отырып,  еңбек  жемісінің 
нәтижелері адамзат қоғамының материалдық, рухани мәдениетінің құндылығы екенін олардың 
саналы  қабылдауын  қамтамасыз  ету,  еңбексүйгіштік  қасиетке  тәрбиелеу»  [6]. Бұл  міндеттерді 
жүзеге  асыруға қажетті тәлімдік, тәрбиелік материалдар  мен құралдарды, халқымыздың әдеби 
фольклоры  мазмұнындағы,  дәстүрлі  қолөнерінің  табиғаты  бойына  жинақтаған  көркем-
эстетикалық құндылықтарынан табамыз.  
Міне  сол,  халықтың  тәлім-тәрбиелік  құндылықтарын,  дәстүрлі  көркемдік  қолөнеріндегі 
шығарма-шылық  еңбек  тәжірибелерін  қоғамдық  талаптарға  сай  жан-жақты  талдап, 
сұрыптап,бүгінгі  мектеп  оқушыларын  еңбекке  баулу  мен  болашақ  еңбек  пәнінің  мұғалімдерін 
даярлаудың кәсіби білім жүйесінде тиімді пайдалана білсек, оқушы жастардың тәлім-тәрбиесін, 
рухани-эстетикалық  дамуын  ізгілендіре  әрі  жандандыра  түсудің  басты  құралына  айналар  еді. 
Егер,  осы  мәселелерді  дидактикалық  бірізділікпен  ұтымды  жүзеге  асыра  білсек,  онда  оқушы 
жастардың: 

 
еңбектің адамзат өміріндегі мәнін игерту арқылы жалпы дүниетанымын қалыптастыруға; 

 
туған халқының кәсіптік еңбек түрлері туралы түсініктерінің кеңеюіне; 

 
дәстүрлі қолөнер бұйымдары – адам өмір-тіршілігіне әсемдік сыйлайтын халық шеберлерінің қол 
еңбегінің жемісі, еліміздің мәдени мұрасы екенін танып білуіне; 

 
халықтық еңбек дәстүрлері негізінде еңбексүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеуге;  

 
заман талабына сай кәсіби өмірге бейімделуіне мүмкіндік жасаймыз.  
Бұл білім мен тәрбие мақсаттарын жүзеге асыру мектеп мұғалімдерінің ғана міндеттері болумен бірге, 
болашақ мектептік еңбек және технология пәндері мұғалімдерін даярлайтын педагогикалық оқу орында-
рының кәсіби білім беру үрдісінде де басты орын алуы тиіс. 
Сондықтан,  мектептік  «Көркемдік  еңбек»,  «Технология»  пәндерінің  оқыту  үрдісінде,  еңбекке 
баулудың  практикалық  іс-шаралары  мен  ұлттық  рухани-материалдық  мәдени  құндылықтар  мазмұнын-
дағы  еңбек  дәстүрлерін,  еңбексүйгіштікке  баулудың  тәрбиелік  тәжірибелерін  өзара  ұштастыра  жүзеге 
асыру,  қазіргі  өркениетті  қоғам  өмірінде  айрықша  маңызды  педагогикалық  талаптардың  бірі  екеніне 
мұғалім үнемі көңіл бөлініп отыруы тиіс.  
1.
 
Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. – Алматы, «Санат», 2001. – 320 б. 
2.
 
Қамақ  Ә.  Ұлттық  өнердің  этномәдениет  құндылықтары  -  рухани-эстетикалық  тәрбиенің  асыл  арнасы. 
//«Тәрбие  кеңістігі  шеңберінде  ҚР  азаматын  тәрбиелеудің  өзекті  мәселелері:  тәжірибе  және  мүмкіншіліктері» 
атты ғылыми-тәжрибелік семинар жинағында. – Тараз: МЕР-АС баспасы, 2011. – 4-9 бет  
3.
 
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы //Егемен Қазақстан.04.04.2012жыл. 
4.
 
Назарбаев Н.Ә.«Қазақстан – 2050» стратегиялық бағыты бойынша халыққа Жолдауы //Егемен Қазақстан  
5.
 
Қамақ Ә., Тәттібаева Г. Қазақтың дәстүрлі өнер саласындағы рухани-мәдениет құндылықтарын игертудің 
педагогикалық маңызы //Ізденіс (Поиск) ҚРБҒМ ғылыми журналы, № 2, 2013. – 204-207 беттер 
6.
 
Жаңабаева Р.А. Еңбек тәрбиесінің негізі.//Педагогика курсының лекциялары. – Алматы. 1991. – 18 б. 
7.
 
Қамақ  Ә.,  Нұржанова  Г.  Ұлттық  мектеп  оқушыларын  имандылық-эстетикалық  бағытта  тәрбиелеу 
жүйесі. Оқу құралы. – Алматы: Санат, 2002. – 8,2 б.т.  
Аннотация 
В статье рассматривается  педагогические  проблемы  приобщение школьников  к трудовым  традициям  народа в 
процессе  обучения  предметов  художественноготруда  и  технология  в  начальной  и  средней  школе.Раскрываюется 
сущность традиционного декоративно-прикладного искусства, как средство художественно-трудовой деятельности 
и  познание  духовно-материальной  культуры  казахского  народа,  а  также  воспитательное  значение  использования 

этого вида искусства в трудовом воспитании школьников. 
Ключевые  слова.  школа,  трудовое  обучение  и  технология,  традиционное  декоративное  искусство,  духовно-
культурное воспитание. 
Abstract 
This article covers pedagogical challenges of introducing pupils to labor traditions of the people in the process of teaching 
disciplines of creative labor and technology in an elementary and secondary school. The author exposes the core of traditional 
decorative and applied arts as a tool of artistic and labor activities and cognition of spiritual and material culture of the Kazakh 
people and also an educational value of application of this type of arts in the labor nurturing of pupils. 
Key words: school, manual training and technology, traditional decorative and applied arts, spiritual and labor nurturing. 
 
УДК 351.746.1 (574)  
 
ИНФОРМАЦИОННАЯ КУЛЬТУРА ПЕДАГОГА–ТЬЮТОРА В УСЛОВИЯХ 
ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ 
 
Ващенко В.В. – доцент КазНПУ им.Абая  
 
Аннотация 
В статье раскрывается содержание информационной культуры педагога в условиях дистанционного обучения. С 
использованием средств информатизации в образовании педагог осуществляет свою деятельность в новой педаго-
гической  среде.  Информационная  культура  педагога,  –  один  из  основных  факторов  информатизации  процесса 
обучения.  
Изложены  основные  понятия,  необходимые  для  формирования  и  развития  творческого  мышления  студентов, 
понимания информационной культуры педагога, такие как «тьютор, информация, культура, информационная куль-
тура».  На  конкретных  примерах  показана  роль  преподавателя-тьютора  в  процессе  обучения  и  формирования 
творческих навыков студентов. Предложены пути интеллектуального развития как обучающихся, так и педагогов. 
Статья  состоит  из  введения,  основной  части  и  выводов.  Во  введении  автором  статьи  указывается  на  необ-
ходимость  самостоятельного  пополнения  студентами  своих  знаний,  постановки  и  решения  разнообразных  задач, 
выбором  наиболее  оптимального  критерия  их  отбора,  формирования  информационной  культуры  и  потребности  в 
новой профессии – тьютор.  
В  основной  части  автор  раскрывает  суть  понятия  «информационной  культуры»  и  его  содержания,  показывает 
роль тьютора как методиста, преподавателя или консультанта, осуществляющего методическую и организационную 
помощь обучаемым в рамках конкретной программы дистанционного обучения. 
В заключении автор предлагает рассмотреть два подхода к формированию информационной культуры препода-
вателя-тьютора: 1) каксистему качеств,  характеризующих индивидуальность  и личность; 2)как систему  навыков и 
умений, характеризующих современного специалиста. Информационная культура педагога становится фундаментом 
теоретической  и  практической  подготовки  студентов,  играет  ведущую  роль  в  усилении  профессиональной 
направленности учебного процесса. 
В списке использованной литературы указаны семь источников. 
Ключевые слова: дистанционное обучение, Интернет, информационная культура, преподаватель, тьютор.  
 
В новых  условиях формирование профессионально значимых качеств  выпускника высшего 
учебного  заведения  должно  быть  ориентировано  не  столько  на  объем  и  полноту  конкретного 
знания,  сколько  на  способность  самостоятельно  пополнять  знания,  ставить  и  решать 
разнообразные  задачи,  выдвигать  альтернативные  решения,  вырабатывать  критерии  отбора 
наиболее  эффективных  из  них.  Информацион-ная  культура  личности  закладывается  и 
развивается главным образом людьми, призванными профес-сионально заниматься воспитанием 
личности.  Современное  общество  постепенно  приходит  к  пониманию  необходимости 
формирования  информационной  культуры  как  важной  социальной  задачи.  К  реализации  этой 
задачи призваны педагоги высшей школы [2].  
Развитие  образовательной  системы,  пусть  даже  в  цифровом  Интернет-пространстве,  не 
возможно без участия человека. Так на «сцену» преподавательской деятельности выходит новая 
профессия  –  тьютор.  Тьютор  в  переводе  с  английского  «tutor»  означает  «домашний  учитель, 
репетитор,  наставник,  опекун».  Сегодня  тьютор  является  центральной  фигурой,  официально 
признанной частью английской универ-ситетской системы. В нашей стране понятие тьюторства 
только начинает свое становление и как любое новое явление не имеет ни четко определенного 
понятия,  ни  закрепленных  функций.  Однако  это  не  мешает  ему  быть  значимым  элементом 
системы дистанционного обучения. 

В современном мире существует необходимость в постоянном и быстром обновлении знаний, 
формировании потребности в самостоятельном овладении ими. Поэтому перспективная система 
образо-вания должна предоставлять человеку возможность не только получать дополнительное 
образование,  но  и  возможность  непрерывного  образования.  Одним  из  важных  направлений 
развития такой системы образования является дистанционное обучение (далее – ДО).  
Глобальные  изменения,  связанные  с  процессом  информатизации  высшего  образования, 
предъявляют  новые  требования  к  современному  специалисту,  диктуют  новые  задачи 
образования.  Для  успешного  решения  проблем,  возникающих  в  процессе  информатизации 
общества, необходимо формировать и развивать информационную культуру личности. Решать 
эту  задачу,  призвана  система  образования,  различные  ступени  которой  также  испытывают 
влияние  информатизации.  Из  всех  социальных  инсти-тутов  именно  образование  является 
основой  социально-экономического  и  духовного  развития  любого  общества.  Образование 
определяет  положение  государства  в  современном  мире  и  человека  в  обществе  [1].  Перед 
университетским  образованием  на  современном  этапе  должны  быть  поставлены  задачи 
разработки методологии, методов и способов соединения информационных, демонстрационных 
и  интер-активных  возможностей  компьютерных  технологий,  в  том  числе  Интернет,  в  целях 
достижения образо-вательного и развивающего эффекта в становлении личности. 
Преподаватель высшего учебного заведения (да и не только высшего) – это личность, которая 
по содержанию профессиональной деятельности должна обладать определенной совокупностью 
качеств:  он  должен  уметь  проектировать  учебный  процесс,  сочетать  различные  подходы  к 
технологии обучения (в том числе и инновационные), осуществлять педагогическую рефлексию. 
Достижение этих качеств в значительной степени зависит от уровня информационной культуры 
преподавателя.  Понятие  информа-ционной  культуры  связано  с  двумя  фундаментальными 
понятиями  – 
«информация» 
и 
«культура»,  Таким  образом,  можно  выделить 
«информологический»  и  «культурологический»  подходы  к  трактовке  этого  понятия.  В  рамках 
первого  большинство  определений  подразумевает  совокупность  знаний,  умений  и  навыков 
поиска,  отбора,  анализа  информации,  то  есть  всего  того,  что  включается  в  информационную 
деятельность,  направленную  на  удовлетворение  информационных  потребностей.  При 
использовании 
второго 
(«культурологического») 
подхода 
к 
трактовке 
понятия 
«информационная культура»  его  содер-жание  расширяется,  что закономерно: вся накопленная 
человечеством  информация  является  достоянием  мировой  культуры.  В  таком  плане 
информационная  культура  рассматривается  как  способ  жизнедеятель-ности  человека  в 
информационном обществе, как составляющая процесса формирования культуры человечества.  
Информация  и  культура  могут  быть  представлены  как  две  взаимопересекающиеся  сферы,  в  зоне 
пересечения которых образуется пространство, обозначаемое как информационная культура. Она опреде-
ляет культуру взаимодействия человека с информацией. Взаимодействие происходит на уровне общества, 
и на уровне личности. Оба контекста рассмотрения обнаруживают специфические черты трансформации 
информационных и культурных процессов в новые, синтезирующие формы.  
Информационная культура – это не набор элементарных прикладных знаний, необходимых каждому, 
дабы не заблудиться в библиотеке или компьютерной сети. Задача информационной культуры состоит в 
том,  чтобы  дать  представление  о  диалогичности,  вариативности,  открытости  знаний.  Если  говорить  об 
информационной  культуре  личности,  то  под  этим  понимается  система  знаний,  взглядов,  убеждений, 
умений,  навыков,  способствующая  использованию  человеком  накопленной  информации  и  трансфор-
мирующая  ее  во  все  аспекты  его  жизнедеятельности.  Уровень  информационной  культуры  человека 
означает  степень  овладения  им  технологией  работы  с  информацией,  навыками  поиска,  передачи, 
обработки и анализа информации. С точки зрения ее целенаправленного формирования информационную 
культуру  личности  целесообразно  рассматривать  как  владение  определенным  набором  обобщенных 
умений и навыков, обеспечивающих успешное применение информационных технологий [3].  
Определений  информационной  культуры  педагогов  (как  и  информационной  культуры 
вообще) очень много. В самом общем смысле ее можно рассматривать как степень овладения 
профессионально-педагогической  информацией,  как  умения  и  навыки  сбора,  хранения, 
преобразования  и  передачи  этой  информации  в  процессе  педагогической  деятельности. 
Информационную  культуру  педагога  составляет  целый  комплекс  общекультурной, 
общепедагогической  информации,  информации  по  преподаваемым  дисциплинам,  а  также 

умение  педагога  ориентироваться  в  потоке  информации,  его  активная  позиция  по 
использованию всего нового, что накоплено человеческой мыслью и опытом. Задача обучения и 
воспитания  активной  и  самостоятельной  творческой  личности,  действующей  в  условиях 
избытка инфор-мации, требует не только другой позиции педагога, но и другого педагога.  
Традиционно тьютор рассматривается как преподаватель-консультант, работающий в системе дистан-
ционного  обучения.  Существует  и  более  расширенное  определение:  тьютор  –  это  методист,  препода-
ватель  или  консультант-наставник,  входящий  в  профессорско-преподавательский  состав  системы  ДО, 
осуществляющий методическую и организационную помощь обучаемым в рамках конкретной програм-
мы  дистанционного  обучения.  Иначе  говоря,  тьютор  –  важный  и  необходимый  посредник  между 
учебным материалом (представленным в печатном варианте, на CD или через Интернет) и студентом [4].  
В  дистанционном  обучении  тьютору  приходится  взаимодействовать  с  различными 
участниками  образовательного  процесса:  –  авторами  (разработчиками)  учебных  курсов;  – 
техническими  специалис-тами  (программистами,  участвующими  в  редактировании  старых  и 
разработке  новых  курсов);  –  менеджерами  курсов  (получает  списки  студентов,  решает  все 
текущие  административные  вопросы);  –  студентами  (посредством  переписки  по  электронной 
почте).  Важно  отметить,  что  тьютор  работает  в  особенном  по  сравнению  с  традиционным 
обучением психологическом пространстве – сильно редуцированном (если общение тьютора и 
студентов происходит во время тьюториалов) или даже виртуальном (при сетевом обучении, где 
общение  реализуется  посредством  компьютерных  конференций,  чатов  и  т.д.).  Кроме  этого, 
определенное  влияние  на  деятельность  тьютора  оказывает  необходимость  использования 
компьютера для общения, организация и  управление познавательной деятельностью  учащихся 
«на расстоянии».  
Основу образовательного процесса дистанционного обучения составляет целенаправленная и 
контро-лируемая  интенсивная  самостоятельная  работа  обучающегося.  Студент  не  просто 
«присваивает»  готовые,  предложенные  преподавателем  знания,  а  активно  участвует  в  поиске 
знаний,  работе  с  информацией,  овладевает  способами  познавательной  деятельности. 
Соответственно, роль тьютора не сводится к пере-даче и интерпретации знаний. Он управляет 
познавательной  деятельностью  и  стимулирует  творческую  активность  студента.  Более  того, 
практическое  отсутствие  непосредственного  общения  со  студентами,  личного  контакта,  лишь 
усиливает необходимость умения тьютора организовывать учебный процесс и управлять им «на 
расстоянии».  Справедливо  замечание  Д.  Ахметовой,  что  «изменение  технологии  обучения 
должно быть направлено на переориентацию деятельности преподавателя от информационной к 
организационной  –  по  руководству  самостоятельной  учебно-познавательной,  научно-
исследовательской и профессионально-практической деятельностью студентов» [5, с. 140]. Это 
предполагает повышение уровня активности не только обучающихся, но и преподавателей.  
Очевидно,  что  тьютор  –  не  просто  преподаватель.  В  системе  ДО  у  него  появляются  новые 
функции,  новые  роли,  которые  отсутствовали  в  традиционной  системе.  В  современном 
образовательном  процессе  тьютор  одновременно  является:  –  преподавателем  (служит 
источником знаний, умений, навыков и профессионального опыта); – консультантом (отвечает 
на  вопросы  студентов  по  курсу,  дает  рекомен-дации  по  выполнению  заданий,  помогает 
студентам  в  освоении  информационных  ресурсов  Интернет  и  пр.);  –  организатором  процесса 
обучения  (организует  совместную  деятельность  студентов,  управляет  взаимодействием 
студентов  во  время  обучения,  решает  организационно-административные  вопросы);  – 
фасилитатором (создает благоприятные условия для обучения); – вдохновителем (стимулирует 
твор-ческую  деятельность  студентов,  поощряет  их  и  вдохновляет  на  самостоятельный  поиск 
знаний);  –  проек-тировщиком  (проектирует  формы  организации  учебного  процесса  и  виды 
деятельности, наиболее соответствующие целям и содержанию изучаемого курса).  
Чтобы  соответствовать  новым  условиям,  педагогу-тьютору  необходимо  все  время  учиться.  Только 
технологически обогащенное образование в сочетании с усиленной информационной подготовкой будет 
способствовать  поддержке  интеллектуального  развития  как  обучающихся,  так  и  педагогов.  Бесспорно, 
передавать владение методами познания, формировать у каждого учащегося потребность непрерывного 
самообразования сможет лишь тот педагог, который сам владеет способами познания [6]. Формирование 
информационной  культуры  преподавателя-тьютора  целесообразно  рассматривать  как  владение  опреде-

ленным набором обобщенных умений и навыков, обеспечивающих успешное применение информацион-
ных технологий и представить следующим образом:  
1)  система  качеств,  характеризующих  индивидуальность  и  личность:  –  уметь  учиться 
пополнять знания;  –  уметь быстро находить и  перерабатывать информацию;  – иметь  высокий 
уровень  общего  разви-тия;  –  обладать  профессионально  значимыми  личностными  качествами 
(должная  компетентность,  способность  диалектически  подходить  к  проблемам,  критически 
мыслить и др.); 
 
2) система навыков и умений, характеризующих современного специалиста: – знать навыки 
работы на компьютере; – владеть традиционными и электронными способами поиска, обработки 
и хранения информации; – уметь работать с программным обеспечением, принимать решения, 
отфильтровывать  нужную  информацию;  –  уметь  ориентироваться  в  информационной  среде;  – 
уметь  творчески  пере-работать  необходимую  информацию;  –  уметь  создавать  персональную 
методику  для  просмотра  сооб-щений  и  быстро  обрабатывать  информацию  для  того,  чтобы  не 
отставать  от  потока  приходящих  сооб-щений;  –  уметь  формировать  у  студента  необходимый 
уровень  информированности  в  изучаемой  области;  –  уметь  устанавливать  контакты  с 
адресатами;  –  знать  основные  принципы  обмена  информацией  (на  конференциях,  семинарах, 
«круглых  столах»  и  пр.)  и  применение  их  в  профессиональной  коммуникации  и 
информационном  обмене;  –  уметь  планировать  свою  педагогическую  деятельность, 
профессионально  перестраиваться  и  реализовывать  свою  образовательную  траекторию 
развития.  
Указанные  качества  информационной  культуры  специалиста  должны  иметь  достаточно  высокий 
уровень своего развития. Как отмечает В.Д. Шадриков, «… в уровне мастерства в любой области, а не в 
принадлежности к той или иной области деятельности, прежде всего, заключается и проявляется культура 
личности» [7, с.104].  
На  основе  проведенных  исследований  следует  отметить,  что  на  сегодняшний  день  качество  образо-
вательной  деятельности  в  условиях  дистанционного  обучения  во  многом  зависит  от  способностей 
педагога-тьютора  быть  информационным  лидером  в  студенческой  среде.  Информационная  культура 
педагога становится фундаментом теоретической и практической подготовки студентов, играет ведущую 
роль  в  усилении  профессиональной  направленности  учебного  процесса.  Информационная  культура 
служит творческой преобразующей деятельности современного специалиста, она является инструментом 
практики, помогая не только объяснить и теоретически обосновывать факты и явления, но и определять 
научно  обоснованные  способы  деятельности,  одновременно  служит  средством  совершенствования  его 
профессиональной деятельности, основой анализа и критерием оценки ее эффективности.  

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: