«Педагогика ғылымдары» сериясы

әлеуметтік  қасиеттерді  меңге-ру,  қалыптасқан  ерекшелік  ретінде  айқындалады.  Белгілі  тұлға 
немесе  балалар  тобын  талдау  кезінде,  әр  деңгейдің  жас  ерекшелігіндегі  мінездемесіне  сүйену 
қажет.  Мектеп  жасындағы  балғындар  оқу  үрдісімен  айналысады,  сол  себепті  де  алғы  шепке 
мақсаттарға  қол  жеткізу  мәселесі  шығады.  Бұл  орайда  бала  қатарластарымен  әңгімелесуге 
үйреніп,  жалпы  адамзаттық  құндылықтарға  араласа  бастайды.  Әлеумет-тендіруді  бір  жолға 
қойып,  бұл  үрдісті  тиімді  және  нақты  құруші,  қызығушылықтар  қатарын  арттырушы  құрал 
ретінде – қосымша білім беру мекмелерін алға тарта аламыз. 
 
Әлеуметтік  жетілу  мәселесін  қарастырып,  оны  дамытушылар  қатарына  қазақстандық 
ғалымдар:  Г.О.Әбдібергов,  А.Асаров,  Н.М.Кудро,  К.И.Молдобарова,  Г.С.Байболатова, 
Л.Н.Қасымова  және  өзгелерін  жатқыза  аламыз.  Оқушылардың  әлеуметтендірілуі  үрдісі 
педагогикалық  көзқараспен  А.Г.Қазмағам-бетова,  А.А.Бейсенбаева,  К.К.Жампеиісова, 
З.У.Кенесарина,  Б.И.Мұқанова,  Г.К.Нурғалиева,  А.Н.Теслен-ко  және  т.б.  жұмыстарында 
толықтай талданған.Берілген мәселені зерттеумен жақын және алыс шет елдердің ғалымдары да 
айналысқан, олардың қатарына: Д.И.Фельдштейн, В.А.Петровский, К.А.Абульха-нова-Славская, 
Д.Б.Эльконинлар жатады. 
Бәріңізге мәлім, бастауыш сынып оқушыларының жасы «МЕН» дейтіндей тұлғалық қасиетті 
дамыта-тын,  сензетив  болып  табылады.  7  мен  8  жас  аралығында  өмірінің  мақсаттары 
айқындалып, болашаққа бағдар құрыла бастайды. Бұл кезеңде олар жаңа әлеуметтік тәжірибеге 
қол  жеткізеді.  Мектеп  табалды-рығын  аттау  барлық  оқушыларға  міндетті  талап  болып 
есептеледі  және  баланың  әлеуметтік  жетілуіне  нақты  талаптар  қояды.  Осы  жас  кезеңін  айта 
отыра, авторлар балғынның психологиялық және физиоло-гиялық икемділіктерінің байланысын 
ерекше атап өтеді. Д.Б.Эльконин кіші сынып оқушыларының белгі-лерін атап өтеді: қоршаған 
өмірге  деген  жаңа  көзқарастың  пайда  болуы,  жаңа  ереже  мен  талаптарды  қабылдау  мен  оған 
бағыну.  Кішкентай  мектеп  оқушыларында  өз  мінез-құлқының  рефлексиясы  болады. 
Психикалық жағдайлардың қалыптасуы, әлеуметтік-маңызы бар поцесстер қабылдана бастайды, 
өзге  азаматтардың  мұны  мойындауы  қажеттігі  туындай  бастайды.  Осы  орайда,  мектептің 
кішкентай оқушы-лары көптеген ғалымдардың пікрінше, тұлғаның қалыптасуына, ары қарайғы 
әлеуметтік дамуының негізі болып келеді.  
Д.И.Фельдштейн,  Д.Б.Эльконин  мен  В.Давыдовтың  соңынан,  баланың  қоғамға  қатысты  екі 
негізгі позициясын анықтайды. «Қоғамдағы МЕН» және «МЕН және қоғам». Алғашқы позиция 
балаға  қоғамдық  қатынстардың  өзін  субъекті  ретінде  тануына  көмектеседі.  Ол  баланың 
дербестігі  мен  жауапкершілік  таныта  алатындығын  мойындау  кезеңінеде  дамиды.  6  мен10  жс 
аралығы  тұлғаның  қалыптасуында  үлкен  маңыза  ие.  Т.Д.Марциновская,  психикалық  дамудың 
итермелеуші күші мен механизімі жөніндегі түсінікті аша отыра, «Қоғамдағы МЕН» позициясы 
сыртқы нормалардың интроекциясының арқасында ашылатынын жеткізеді. 
Зманауи  ғылымда  (психология  мен  социалогия)  балаларды  балабақша,  мектеп  жағдайында 
әлеумет-тендіру  мәселесін  қарастыруда  мол  тәжірибе  жиналды.  Алайда,  қосымша  білім  беру 
жағдайында  бала-ларды  әлеуметтендіру  мәселесіне  аса  аз  мән  берілген.  Ол  әрине  өкінішті. 
уақытында  жиналған  тәжірибе.  Ықтимал  мүмкіндіктерді  ескере  отырып,  қосымша  білім  беру 
ордалары  балаларды  әлеуметтендіруде  үлкен  маңызға  ие  екенін  айқындалды.  Әлемуттік 
институттар  ықпалымен  тұлғаны  әлеуметтендіруде  жалпы  тенденцияларды  көркемдеп  қана 
қоймай,балғындардың үлкендер өміріне аяқ басуы жолдарын оңтайландырады.  
Баланың  әлеуметтік  ортаны  қабылдау  негізінде,  қоғамға  маңызды  құндылықтар  мен 
идиалдардың эмоцианалды қабылдауы жатыр. Балғынның әлеуметтендіру процессі «әлеуметтік 
қобалжудың  қалыпта-суымен»  -  эмоционалдық  үрдістермен  байланысты.  Осы  ретте 
әлеуметтендіруді біз  –  нормаларды, эталон-дарды, құндылықтарды  меншіктеу  мен  оған дұрыс 
қарау  ретінде  қарастыра  аламыз.  Осы  жаста  сәтті  әлеуметтендірудің  талаптары,  баланы  топқа 
қабылдау,  ондағы  жоғары  статусқа  ие  болу,  өзі  жөніндегі  ойды  саралау  болмақ.  Зерттеудің 
қорытындысы  көрестіп  отырғандай,  мектепке  дейінгі  жастағы  балғын-дардың  көпшілігі  өзін 
жағымды сипаттайды, адамгершілігін қабылдап, кем-кетіктерін қабылдамайды. 
Әңгімелесу  ортасы  кеңейген  сайын,  жаңа  талаптар  мен  құқытар  пайда  болғанда,  ой  өрісі 

дамыған  жағдайда,  өзіне  теріс  баға  беретін  балалардың  қатары  кемиді.  Оқушы  атанды  деген 
мәртебе, қатарлас-тарымен ой бөлісу, мұғалімдерге балғынды дұрыс қабылдап, бағалайтын топ 
табуға  мүмкіндік  береді.  Бұл  біз  үшін  өте  маңызды,  өйткені,  қосымша  білім  беру  жеке 
қызығушылықтарына  сай  топ  таңдап  алуға  жағдай  жасайды,  ал  ол  өз  кезегінде  сәтті 
әлеуметтендуге сеп болады.  
9 бен 10  жас  аралығы,  - өтпелі кезең.  Бұл ретте тұлғалық элементтердің жиналатын кезеңі. 
Қоғамдық мойындауды талап ету қажеттігі, өз орнын айқындауға ұмытлуы - «МЕН және қоғам» 
позициясын алғы шепке қояды. Балаға мектептегі жетістіктен өзге, демалыс кезіндегі шыңдарға 
жету  маңызды  болып  табылады.  Әлеуметтендірудің  осы  мезеттегі  басты  мақсаты  -  қоғамдық 
құндылықтарды  тану,  жеке  ойлар  негізінде  тұратқы  жүйе  құру  деңгейінде  балғындарға 
қалыптасуға  көмектесу  болып  табылады.  Ол  әлеуметтік  құпталған  талаптарға  қарсы  келмеуі 
тиіс.  
Баланың  әлеуметтенуі  мен  қалыптасуында  әлеуметтік  және  жеке  қобалжулар  үлкен  рөл 
атқарады.  Оң  әлеуметтік  ұйымдар  -  өзі  жөініндегі  толыққанды  ұғымды  берсе,  кері  ұайым  – 
тұтастықты  жояды.  Жеке  ұайымдар  мен  қобалжулар  әлеуметтікпен  саластаралады,  өйткені 
олардың қоысындысы кезінде тұлға қалпатасады. Тұлға – адекватты және шынайы етеді. [5]. 
Кішкентай оқушыларға өзін өзі дамытуға қолдау білдіріп, оларға бар мәселенің жолдары мен 
шешімін  табуға  жағдай  жасау  маңызды.  Бұл  кезең  -  жаңа  адамдармен  тіл  табысу,  ортақ 
әңгімелесу, «МЕН» деген қасиетті дамыту уақыты болып табылады. Бала әлеуметтік маңызы бар 
жұмысты  бағалау  нысанына  айналады.  Отбасы,  мектеп  пен  қосымша  білім  беру  мекемелері 
болашақ жағдайды анықтап, өз толық-қанды дамушы субъект ретінде дамуына ықпалдасады. 
«Қосымша білім» түсінігіне нақты анықтама беріп, оның әлеуметтендіру әлеуетін қарастыру 
қажет.  Қосымшаны  –  құбылыс  ретінде,  яғни  толыққандылық  ұғымы  ретінде  қарастыруға 
болады. [9]. Яғни мұндай білім ошақтары барды көбейтіп, білімді толықтыруға септеседі десек 
болады.  Ең  басты  ерекшелігі  жек  тұлғалық  келбетті  жоймай,  оны  одан  биік  ете  отырып 
дамытады.  В.И.  Пановтың  ойынша,  [6]  мекмененің  спецификасы  заманауи  кезеңде  былай 
анықталады:  
- мектеп жасындағы балалардың қажеттілігін қанағаттандыру,  ол ұзақ  уақытқы жоспарға да 
эпизоди-калық, эмоцианалды жағдайға да байланысты бола алады; 
-  бейресми  оқыту  жүйесі,  мұнда  оқытудың  ақпараттандырылуына  баса  мән  берілмей, 
керісінше, ой алмасу, тәжрібиемен бөлісуге негізделеді; 
-  оқушылар  мен  олардың  ата-аналарына  оқытудың  мінездемесі,  ұзақтығы  мен  мазмұнын 
таңдауына мүмкіндік беру; 
Жалпы  бұл  орайда,  қосымша  білім  беру  мекемесеі  мен  жалпы  білім  беру  ордалары 
арасындағы  байланысты  айтпай  кетуіге  болмайды.  Тек  білім  берумен  ғана  шектелетін  оқу 
ордасына  оқушылардың  кері  пікрі  қалыптасып,  бейқамдығы  артады.  Неге  десеңздер,  мұнда 
баланың  бойындағы  дарынын  ашуға  жағдай  жасалмайды.  Оған  тек  сабақтан  тыс  уақыт 
қарастырылған.  Ал  балғындар  оқу  үрдісін  –  мәжбүрлеу  ретінде  қабылдайды.  Қосымша  білім 
беру – жалпы білім беру ордасына қарағанда, жек бас мұқтаждығын қамтамасыз етуге, дарынды 
ашуға  бағытталады.  Мекемелердің  ішкі  кеңістігін  саралай  отыра,  мекеменің  ұйымдастыру 
мәдениетін  жеке  дара  қарастыру  қажет.  Әр  баланың  дамуына  әсер  ете  отыра,  ұйымыдық 
мәдениет,  бір  кеңістікте  топтасқан  балғындарға  «БІЗ»  деген  ұғым  «МЕН  »  дегенмен  пара  пар 
дегенді білдіретін сыңайлы. Бірнеше функциаларды атап өтуге де болады:  
-  кооперация  міндеті  –  субъектілерді  бір  кеңістіктегі  мекмеде  тоғыстыру,  диалогиялық 
байланыс арқылы қызығушылықтардың; 
- регуляция міндеті – жалпы міндет пен талап негізінде субъектілердің жұмысын қабағалау; 
- даму міндеті - әр субъектінің әлеуетін іске асыру; 
- қауіпсіздік мәндеті – мекмедегі субъектілердің тұрақтылығы мен жайлылығын қамтамасыз 
ету, сырты ортадағы белгісіз әсерден; 
-фоссилизация  міндеті  –  мекме  мен  одан  тыс  уақытта  субъектілердің  өзара  байланысын 
жеңілдету. 
Ұймдық  мәдениеттің  әр  тараптығы  балғындарға  өздерін  әр  салада  сынап  көріп,  өзінің 

қалауын  таңдау  мен  қосымша  білім  берудің  үлкен  әлеуметтендіру  әлеуетін  анықтап  береді. 
Қосымша  білім  беру  жалпы  білім  ордаларымен  қосарлана  отырып,  әр  таптағы  балаларға 
толыққанды және бүтіндей кеңістікпен қамтамасыз етіп, баланы тұлғалық және жеке басының 
ерекшелігне сай білім алуына көмек жасайды.  
 
 
1.
 
Выготский Л.С. Проблема возраста. Собрание сочинений в 6 тт. т.4-М.1984. 
2.
 
Иванова И.В. Влияние переживаний на развитие личностной идентичности у детей старшего дошкольного и 
младшего школьного возраста: автореф. дис. канд. психол. наук. - М.2001. 
3.
 
Кончаловская  М.М.  Особенности  становления  личностной  идентичности  в  дошкольном  и  младшем 
школьном возрасте: автореф. дис. канд. психол. наук. - М.2006. 
4.
 
Кусаинов  А.,  Загайнова  В.  О  дополнительном  образовании  в  Казахстане.  -  А.  Высшая  школа  Казахстана.-
2003.№1.с.125-129. 
5.
 
Марциновская Т.Д. Социальные эмоции и их роль в процессе социализации человека// Психология зрелости и 
старения. 1997.-М.-с.13-23 
6.
 
Панов В.И. Экопсихология: сознание, развитие, детство// Вестник РГНФ. 1997.№3.-с.227-234. 
7.
 
Слободчиков В.И., Исаев Е.И. Психология развития человека. - М.2000. 
8.
 
Философско-психологические проблемы развития образования/под ред.В.В.Давыдова. - М.1981.-с.4-12. 
9.
 
http://ru.wiktionary.org/wiki/
 
 
Аннотация: Статья посвящена актуальной проблеме социализации детей и подростков в условиях кардинальных 
социальных, культурных изменений современности. 
Ключевые слова: социализация, дополнительное образование.  
Summary The article is devoted to the actual problem of socialization of children and adolescents in conditions of radical 
social and cultural changes of modernity. 
Keywords: socialization, additional education. 
УДК:159.9:37.015.3 
 
ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОЕ РАЗВИТИЕ УЧАЩИХСЯ ВОЕННЫХ ШКОЛ 
 
Абдрахманов А.Э. – к.психол.н., профессор кафедры управления войсками и службы 
общевойсковых штабов Национального университета обороны Республики 
Казахстан имени Первого Президента – Лидера Нации 
 
Аннотация 
На  современном  этапе  проблема  духовно-нравственных  условий  волевого  развитияучащихся  военных  - 
образовательных  учреждений  недостаточно  разработана,  а  духовность  и  нравственность  личности  как  условие 
актуализации  волевых  процессов  в  подростковом  возрасте  не  выступали  пока  еще  предметом  системного  психо-
логического  исследования.В  связи  с  этим  особо  актуальной  становится  проблема  выявления  эффективных  психо-
лого-педагогических условий развития духовно-нравственных отношений будущих офицеров . По нашему мнению, 
если учащийся включен в духовно-нравственные отношения в процессе учебной или другой общественно значимой 
деятельности,  то  возможность  влияния  на  развитие  личности  будущего  военного  сильно  возрастает.  Основными 
составляющим  этого  условия  можно  назвать:  во-первых,  чёткое  представление  учащегося  алгоритма  выполнения 
учебного задания; во-вторых, от ученика требовалось самостоятельное выполнение задания и обязатель-ное дости-
жение  цели;  в-третьих,  выполненное  задание  всегда  анализировалось  и  оценивалось  самим  учащимся.  Создание 
преподавателем  и  использование  подростком  коррекционных  условийобеспечивало  исправление,  совершенство-
вание  и  преобразование  процесса  и  результата  духовно-нравственного  и  волевого  развития  подростка  в  учебной 
деятельности. 
Ключевые  слова:  Духовность,нравственность,  волевые  процессы,  подростки-улановцы,  будущие  офицеры, 
военно-образовательное учреждение, нравственные отношения, личность. 
 
Современные знания о духовном мире личности, о воспитании его души сегодня как никогда 
являют-ся  востребованными,  что  подчеркивает  актуальность  исследования  проблемы 
личностного развития будущих офицеров, обладающих духовно-нравственным потенциалом. , 
разработало концепцию модерни-зации Казахстанского образования на период до 2020 года, в 
которой, в частности, говорится: «Развиваю-щемуся обществу нужны современно образованные, 
нравственные, предприимчивые люди, которые могут самостоятельно принимать ответственные 
решения  в  ситуации  выбора,  прогнозируя  их  возможные  последствия,  способные  к 
сотрудничеству , отличающиеся мобильностью, динамизмом, конструктив-ностью, обладающие 

развитым  чувством  ответственности  за  судьбу  страны...  Важная  задача  воспитания  - 
формирование у учащихся гражданской ответственности и правового самосознания, духовности 
и  обществе и активной адаптации на рынке труда. 
В  отечественной  педагогике  и  психологии  актуализируется  необходимость  духовного 
воспитания и формирования (К.А. Абульханова, Е.П. Белозерцев, В.В. Знаков, В.А. Сластенин, 
В.Д.  Шадриков  и  др.).  Причем  психологи  акцентируют  свое  внимание  на  раскрытии  понятия 
духовности и его значимой роли в жизни человека. Помнению В.В. Знаков, духовность субъекта 
можно  понять  только  в  контексте  культуры  и  мироздания.  К.А.  Абульханова  духовность 
определяет  через  способ  личностной  психической  организа-ции,  отвечающий  принципам 
человечности, возвышенности, гармонии [1, стр. 274]. 
Категория духовности рассматривается нами как включенность индивида в мироотношения: 
осмыс-ление человеком связей и отношений с другими людьми, попытка осознания своего места 
и  роли  в  человеческом  мире  и  за  его  пределами,  осознанная  деятельность  по  самопознанию, 
саморазвитию и само-совершенствованию. 
И,  наконец,  современный  синтез  наук  демонстрирует  соединение  научнойпсихологии  и 
психологии нравственной,показывает необходимость внесения в  содержание образовательного 
процесса социокуль-турного наследия, возрождения духовно-нравственных начал в психологии 
и педагогике [2, стр. 81].. В творениях отечественных исследователей национальной культуры, 
этнической педагогики и психологии накоплен богатейший опыт, в котором заключено решение 
многих  проблем,  связанных  с  процессом  формирования  и  развития  в  человеке  высоких 
личностных начал [3, стр. 26].  
На  современном  этапе  проблема  духовно-нравственных  условий  волевого  развития 
недостаточно разработана,  а духовность и нравственность личности как  условие актуализации 
волевых  процессов  в  подростковом  возрасте  не  выступали  пока  еще  предметом  системного 
психологического  исследования.В  связи  с  этим  особо  актуальной  становится  проблема 
выявления  эффективных  психолого-педагогических  условий  развития  духовно-нравственных 
отношений будущих офицеров[4, стр. 62]. По нашему мнению, если студент включен в духовно-
нравственные отношения в процессе учебной или другой общественно значимой деятельности, 
то возможность влияния на развитие личности будущего военного сильно возрастает. 
Основными  составляющим  этого  условия  можно  назвать:  во-первых,  чёткое  представление 
учеником  алгоритма  выполнения  учебного  задания;  во-вторых,  от  ученика  требовалось 
самостоятельное выполне-ние задания и обязательное достижение цели; в-третьих, выполненное 
задание  всегда  анализировалось  и  оценивалось  самим  учеником.  Создание  преподавателем  и 
использование 
подростком 
коррекционных 
условий 
обеспечивало 
исправление, 
совершенствование и преобразование процесса и результата духовно-нравственного и волевого 
развития подростка в учебной деятельности [5, стр. 98]. 
Для  формирующего  эксперимента  нами  были  выделены  20  учащихся  экспериментального 
класса  (7  «А»)  и  20  (7  «Б)подростков-улановцев  контрольного  класса  Республиканской 
специализированной  школы-интернат  «Жас  Улан».  Формирующийэкспериментпродолжалсяв 
течение  учебного  года  на  уроках  русского  языка  и  литературы.Результаты  о  влиянии 
формирующего 
эксперимента 
на 
развитие 
основных 
компонентов 
волевого 
развитияприведенывтаблице1, на рисунках 1-2. 
 
«Таб.1. Уровень развития структурных составляющих волевого развития подростков-улановцев в результате 
формирующего эксперимента» 
 
УРОВЕНЬ РАЗВИТИЯ 
КОГНИТ комп. 
ЦЕНН - эмоц. КОМП 
ПОБЕД КОМП 
до 
после 
до 
после 
до 
после 
НИЗКИЙ 
45 
10 
42 
24 
70 
46 
СРЕДНИЙ  
40 
62 
38 
36 
27 
48 

ВЫСОКИЙ 
15 
28 
20 
40 
3 
6 
 
Анализ  экспериментальных  данных  показывает,  что  заметные  изменения  претерпевает 
волевое развитие и его структурные компоненты. Когнитивный компонент получает развитие. 
Так,  представления  о  волевых  свойствах  и  духовно-нравственных  ценностях  большинства 
учащихся  экспериментальной  группы  сталиболееполными,четкимии  аргументированными  по 
сравнению с учащимися контрольной группы. Тем не менее, этот компонент получает средний 
уровень развития  у 62% испытуемых, а 28% переходят на  высокий  уровень (Рис. 1). Развития 
когнитивного компонента волевого развития (до и после эксперимента) 
Низкий                             средний                               высокий 
 
«Рис.1. Уровень развития когнитивного компонента волевого развития (до эксперимента)» 
 
Результаты  исследования  показали,  что  к  концу  учебного  года  заметно  повысился  уровень 
ценностно-эмоционального  компонента.  Так,  количество  учащихся,  выбирающих  ответы, 
имеющие  духовно-нравст-венную  направленность,  увеличилось,  а,  выбирающих  ответы, 
имеющие безразлично-отстраненную направленность,уменьшилось (Рис. 2). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Высокий                             средний                                          Низкий 
 
«Рис.2. Уровень развития когнитивного компонента волевого развития (после эксперимента)» 
 
Для  диагностики  поведенческого  компонента  волевого  развития  использовался  метод 
экспертных оценок в сочетании с методом наблюдения за учащимися на уроках и внеклассных 
мероприятиях  с  ведением  дневниковых  записей  в  течение  года.  Результаты  исследования 
 

представлены на рисунке 2. 
Любое экспериментальное исследование сталкивается с проблемой различения случайного и 
закономерного  в  изучаемом  процессе  [6,  стр.  138].  В  своей  работе  мы  использовали 
статистический критерий G-критерий знаков, позволяющий оценивать существенность тех или 
иных сдвигов (изменений) в уровне изучаемого признака для одних и тех же испытуемых.  
Таким образом, проведенное исследование подтвердило выдвинутую гипотезу о том, что на 
процесс  волевого  развития  учащихся  подросткового  возраста  значимое  влияние  оказывают 
духовно-нравственные  условия,  определяющие  выбор  целей  при  отсутствии  мотивов,  их 
недостаточности и противоречивости.  
 
1.
 ............................................................................................................................................................................. 
Амонашви
ли Ш.А. Размышления о гуманной педагогике. - М.: Изд-кий Дом Шалвы Амонашвили, 1995. — 496 с. 
2.
 ............................................................................................................................................................................. 
Орлов 
А.Б.  Психология  личности  и  сущности  человека:  Парадигмы,  проекции,  практики:  Учеб.пособие  для  студ. 
психол. фак. вузов. — М.: Изд. центр «Академия», 2002. — 272 с. 
3.
 ..................................................................................................................................................................... 
Ильин 
И.А. Путь духовного обновления. Собр. соч. В 10 т. — М.: Русская книга, 1993. Т. 1 -478 с.  
4.
 ..................................................................................................................................................................... 
Коваль 
Н.А. Психология духовности личности. - Тамбов, 1996. -153 с.  
5.
 ..................................................................................................................................................................... 
Лившиц 
Р.Л. Духовность и бездуховность личности.– Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 1997.-150 с.  
6.
 ..................................................................................................................................................................... 
Сидоренк
о, Е.В. Методы математической обработки в психологии. –СПб.: ООО «Речь», 2001. - 350  
 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: