нақтылық – мағынасының бірегейлігі; анықтамалық

Мұндай реттіліктің мәні зерттеушіге ненің ұғымда кеңінен дамығанына және зерттеу объектісі шеңберінде шынайы педагогикалық әрекеттіліктің қандай жақтары көрінбей қалғанына көз жеткізуге мүмкіндік береді. Жүйелі түрде категорияның, терминнің немесе ұғымның анықтамасы ғылыми-зерттеу жұмыстарының теориялық мәнге ие нәтижелерінің бірі болып саналады. Ұғымды анықтау дегеніміз – ұғым білдіретін құбылыстың немесе заттың мәнін ашу, нақтылау.

Жетілген ұғымдық-терминологиялық жүйенің маңызды сипаттарының қатарына жататындар:

• 
  педагогикалық құбылыстың мазмұнын ашудағы аспектілік айқындылығы;
  
• 
  ұғымның пәндік анықтылығы;
  
• 
  ұғымды түсіндірудің бірыңғайлығы;
  
• 
  шығармашылық – зерттеу нәтижелерін айқын түсіндіру құралы ретінде;
  
• 
  терминдердің бірегейленуі, яғни, мән-мағыналарының реттілігі.
  

Ғылыми терминологиядағы ұғым белгілі бір педагогикалық теорияның құрамында немесе анықтама арқылы тұжырымдамада өз мәніне ие болады. Қарастырылып отырған зерттеу пәнінің мазмұнын аша отырып, ұғымдар жүйесін құрастыратын зерттеуші, тұтас жүйеге педагогикалық объект туралы жан-жақты білім жинақтайды. Зерттеушінің абстрактілеу әрекеті ұғымды қалыптастырудың логикалық тетігі болып табылады. Логикалық тұрғыда қалыптасқан, жинақталған мазмұнға ие ұғым әдетте қарастырылып отырған объектінің өзіне тән қасиеттері мен белгілері арқылы зерттеудің пәндік аумағын көрсететін анықтамадан тұрады.Ұғымдық қатарды құрастырудың өзге де әдістері бар, мысалы, терминологиялық матрица құрылымының бағытталу алгоритмі төмендегі әрекеттерден құралады:

• 
  кешенді ұғымдардың тізімін құру;
  
• 
  бірегей өлшемдерді анықтау үшін салыстырмалы сараптамалық
  

• 
  бар мәліметтерді ойша іздеу және матрица үйлесімділігі бойынша мәліметтердің жоқтығын анықтау;
  
• 
  терминдерді толықтай немесе жартылай жинақтаудың жалпы көрінісін есепке алу және осы негізде мәселенің қарастырылуын бағалау;
  
• 
  ғылыми ізденістің келесі міндеттерін анықтау және нақтылау.
  

Зерттеуші ұғымдар талдауына, әсіресе, зерттеудің мәселесін талдау кезеңіне қарайды. Мұнда терминдер қорынан негізгісі таңдалады, сосын негізгіден жоғары тұратын жалпы ұғымдар ескеріледі, ортақ ұғымдар (олар бірнешеу болуы мүмкін) мен қосымша ұғымдарды бөлуге болады. Бастапқы кезеңде зерттеуші зерттеу мәселесі көрініс табатын мәліметтерді библиографиялық іздестіру мақсатында ұғымдарды таңдауға мән береді. Қорытынды кезеңде ол ұғымдардың анықтамаларына, мазмұнына, көлеміне, өзге ұғымдармен байланысына маңыз бере отырып, осы ұғымдар арқылы берілетін тәжірибелік әрекеттердің түсіндірмелерін түзуді қарастырады.

1. 
   «Педагогикалық ұғым», «педагогикалық термин», «Педагогикалық дефиниция» түсініктерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табыңыз және негіздеңіз.
   
2. 
   Зерттеудің ұғымдық-терминологиялық аппаратын құрастырудың төрт кезеңін сипаттаңыз.
   
3. 
   Докторлық диссертацияңыздың негізгі ұғымдарын таңдау өлшемдерін жүйелеңіз.
   
4. 
   Зерттеуші ұғымдарды таңдау кезінде ғылыми терминологияға қойылатын қандай талаптар басшылыққа алынады?
   
5. 
   В.С. Леднев енгізген «ғылыми білім» терминін түсіндіріңіз.