Пәні бойынша ОҚу- әдістемелік кешені

қайтадан атмосфераға шығарып тұру
Тыныс алу жүйесі – мүшелер мен ұлпаларға қоршаған ортадан оттегін жеткізіп, көмір
қышқыл газын сыртқа бөліп шығаруды қамтамасыз етеді. Сыртқы тыныс алу, яғни
газдардың ауадан өкпеге өтуі, өкпеден қайта атмосфераға шығарылуы екі кезеңнен: демалу
(инспирация) және демшығарудан (экспирация) тұрады. Инспирация мен экспирация
тіріорганизмдеөзаражымдасыпүйлесімтапқан,
өмірбойыбіріненсоңбірібелгілібірырғақпеналмасыпотырады.
Тынысалупроцесініңнәтижесіндеорганизмгетүскеноттегіклеткаларғажеткізіліп,
ондаолбиохимиялықреакцияларғақатысады. Аталған процесс мынатәртіптеорындалады:
1. Сыртқытынысалу - ауадағыгаздарды (атмосферадан) өкпегеәкеліп,
өкпеденқайтаданатмосферағашығарыптұру;
2. Өкпекөпіршіктеріндегі (альвеолалардағы) газдар мен қанқұрамындағы
газдардыңалмасуы;
3. Газдардыңөкпеденұлпаға, ұлпаданөкпегеқанағыныментасымалдануы;
4. Ұлпа мен қанарасындағы газ алмасуы;
5. Ішкітынысалу - клетка құрамындағыорганикалықзаттардыңтотығуы.
Көмірқышқылгазыншығарупроцесі
де
оттегінпайдаланужүйесінеұқсас,
керісіншежүретінтөрт процесс арқылыжүзегеасырылады.
Біріншіжәнеекіншікезеңдеріөкпелікнемесесыртқытынысалудепаталады.
Ал,
үшіншікезеңінқанарқылыгаздардыңтасымалдануыдесе, төртіншісін - тканьдік (ішкі)
тынысалудепатайды.
2. Өкпе көпіршіктеріндегі (альвеолалардағы) газдар мен қан құрамындағы газдардың
алмасуы
Газдарды тасымалдау тізбегіндегі алғашқы буын өкпе вентиляциясы. Альвеолдар мен
қанарасындағыгаздаралмасуыаэрогематикалық,
ал
ұлпалар
мен
қанарасындағыгематопаренхиматоздықкедергілергеұқсас, кедергініңекіжағындағыоттегі
мен
көмірқышқылгазыныңменшіктікқысымкүйінебайланыстыдиффуздықжолыменорындалады.
Оттегініңбасымбөлігіқандағыэритроциттердіңқұрамындаболатын гемоглобин арқылы, ал
көмірқышқыл газы – гидрокарбонат жәнекарбамингемоглобинтүріндетасымалданады.
Өкпедегікөмірқышқылгазыншығарудыңнәтижесіндеқанныңоттегіменбайланысқатүсуіжеңіл
денеді, көмірқышқыл газы ұлпалардаңқанғаөтуарқылыоттегінберудіжеңілдетеді.
Аталғанпроцесстердіңбәрі,
еңсоңында,
ұлпаклеткаларындағыоттегікернеуініңтұрақтысақталуынабағытталған.
Өкпевентиляциясынқамтамасызететінтынысалуеттерініңүйлесімдіжиырулары,
тынысалудыңорталықмеханизмі
–
ми
бағанасындағыарнаулынейрондарқұрылымдарыарқылыбасқарылады.
Аталғанмеханизмніңырғақтылықәрекетідемдіішкетартубарысындағыинспираторлықнейрон
дарактивтілігініңартуы мен тынысалудыңсоңындағыолардыңажыраупроцестерінентұрады.
Бұлбелсенділікмидағыклеткалардантыссұйықтықтағысутегіиондарыныңконцентрациясы
мен көмірқышқылгазыныңкернеуінесезімтал, бульбарлықхеморецепторларданжәне осы
факторларменқатар,
оттегікернеуінесезімталартериялықхеморецепторларданшығатынсерпімділікпенанықталады.
Артерия
қанында,
газ
құрамыныңтұрақтылығыдаосындайжолменбелгілідеңгейдетұрақтыболады.
Тынысалужүйесіндегімеханорецепторларды,
әсіресеөкпеұлпаларынсозатынрецепторлардыүдетудемдіішкетартуға, дер кезіндетоқтатып,
оныңсыртқашығарылуынқамтамасызетеді. Нәтижесіндетынысалуеттеріэнергияны аз
мөлшердешығындайотырып,
қажетті
газ
алмасуынқамтамасызетугебағытталғантынысалупаттерніқалыптасады.
Ноцицептивтірецепторлар
КлеткааралықДенетемпературасы
сұйықтықтығы

газдардыңГормондар
парциалдық
қысымыТерідегітерморецепторлар
ХеморецепторларБарорецепторлар
СозылурецепторларМеханорецепторлар

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: