Пәні бойынша ОҚу- әдістемелік кешені

 Ішкі ағзалар ілімі (Спланхология)
Ауыз қуысы ас қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі болып табылады.Оның қабырғалары негізінде 
сүйекпенпен еттен тұрады ауыз- жоғарғы жағынан таңдай мен төменгі- тіл асты, жақ асты еттермен, 
екі бүйірінен –ұрт етімен, алдынан ауыз қуысын жауып тұратын еріндермен, арт жағынан – 
жұтқыншақ қуысан жалғасып тұратын көмей тесігімен шектелген. Көмей тесігі үстіңгі жағында – 
жұмсақ таңдай бүйірінен – көмей доғасы, астынан тілдің түбірімен шектеліп тұрады. Тіл. Тіс.
Сілекей бездері үш жұп болады – шықшыт, тіласты, жақасты. Олардың шығаратын 
сөлін сілекей сөлі деп атайды, ал олар өз аттарына жатады. Бұл без сыртынан қатты қапшықпен 
қапталған, оның өзегі ұрт етінен өтіп, жоғары екінші үлкен азу тіс тұсынан ауыз қүысына ашылады. 
Шықшыт безінің сілекей сұйықтығы белоққа бай сондықтан да оны белок деп те атайды.
Ауыз қуысында уақталған, жұмсартылған тағам жұтқыншаққа өтеді. Ауыз қуысы 
мен жұтқыншақ қуысын жалғап тұратын аралықты көмей тесігі дейміз.
Жұтқыншақ мойын омыртқаларының алдыңғы жағында орналасқан. Ол ауыз 
қуысын өңешпен, мұрын қуысын көмекеймен жалғастырып, мұрын тұсынан, бас сүйегінін, негізінен 
басталады да, 4 мойын омыртқасының тұсында өңешке жалғасады. Жұтқыншақ пен омыртқа 
жотасының аралығында болбыр, дәнекер ұлпаға толы кеңістік болады. Ол жұтқыншақ пен өңештің 
тағам жұтқан кезде кеңеюіне жағдай жасайды.
Жұтқыншақтың қабырғасында көлденең жолақты ет ұлпасынан тұратын жоғарғы, ортаңғы 
жәнетөменгі деп аталатын үш қысқыш болады. Осы ет қысқыштарының өзара кезектесіп жиырылу 
нәтижесінде жұтыну процесі жүреді.
Өңеш жұтқыншақ пен асқазанды жалғастырып тұратын етті түтік. 4 мойын омыртқа 
өңеш ,қолқа доғасы 25 см дейін болады. Өңеш қабырғасы үш қабаттан түзілген. Ішкі жағын астарлап
жатқан кілегейлі қабаты эпителийден түзіліп, ұзына бой қыртыстанып жатады. Бұл жағдай тағам 
өткенде өңештің кеңеюіне, кілегей ылғалдығының бөлініп тұруына, тағамның одай жылжуына себеп 
болады. Өңештің ортаңғы ет қабаты жоғарғы бөлімінде көлденең жолақты, ал орта жерінен төмен 
қарай біріңғай салалы ет ұлпасынан тұрады. Ет талшықтары көлденең және ұзына бой бағытта 
жатады. Дәнекер ұлпасынан тұратын сыртқы қабаты оны басқа мүшелермен байланыстырып 
жатады. Өңеш диафрагмадан соң сір қабатына көшеді. Өңештің басталар, орта бөлігінде және 
төменгі диафрагмадан етер жерінде тарылып келген жерлері бар. Мұндай тарылу ұрықта біртіндеп 
пайда болады.
Асқазан немесе қарын – асқорыту жолының ең кеңейп келген бөлімін айтады. Сырт 
пішіні иіліп келген қапшыққа ұқсас нүкте ол диофрагма күмбезінің астында, құрсақтың сол жағында 
жатады.Асқазанның оңға қарай бұрылып жіңшкеріп келген бөлігін пилорикалық, дөңес келген сол 
жағын үлкен иін, ал оң жағындағы ойыс келген жерін кіші иін дейді. Осы үлкен және кішінің 
тұстары қан тамырларымен енрвтерге өте бай. Асқазан жоғарғы жағынан (12-11 кеуде омыртқасы 
тұсына ) өңешке жалғасады. Асқазанның төменгі жағында оң еті иелі ішек, артында көк бауыр қарын
асты безі және сол бүйрек жанасып жатады. 
Асқазан (кіре беріс) кардиальды бөлігінен, түбінен.(фундальды) денесінен және шыға беріс 
бөліктерінен тұрады. Асқазанның кіре беріс бөлімі өңештің жалғасқан жерін қамтиды. Түбі деп 
өңешпен қосылар жерінен сәл жоғары жатқан дөңестеу келген бөлігін айтады.Асқазанның шыға 
беріс бөлімі оңға қарай иіліп, бел омыртқасының тұсында он екі елі шекке жалғасады. Асқазан 
байламдары арқылы жоғарғы жағына диафрагмаға, шыға беріс бөлігімен құрсақ қабырғасына бекиді.
Асқазанның сиымдылығы- орта есеппен 3-литр ұзындығы 25-30 см ені 14 см 
Ас ішектер – асқазаннан басталып тоқ ішекке жалғасады. Ас ішек ас қорыту жолының оның 
ұзындығы тірі адамда 5 метр өлген адамда 7 метрге жетеді .
12- қарынның шыға беріс бөлімінен басталады да оңға қарай иіліп, одан сәл төмен түсіп ІІ бел 
омыртқа тұсында ашшы ішекке ауысады.Бұл ішектің жалпы ырт пішіні доға тәрізденіп келген 12 елі 
шектің орта жерінде қарын асты безінің түтікері ашылып жатады. Бұл шектің ұзындығы 27-30см 
немесе он екі елідей, ішектің ені 4-5 см шектің көптеген қатапарлары ішінде көптеген қатпарлары 
қалады. Он елі шек жас балада ересек адамға қарағанда жоғары орналасқан .
Ас ішектің шажырақайлы бөлігі өзінің кейбір ерекшеліктеріне қарай : жоғарғы (проксимальды) ас
ішек және төменгі (дистальды) мықын шек деп екіге бөлінеді.
Ащы және мықын шек. Ащы ішек он елі шектен жоғары (І-ІІ) бел омыртқалар тұсынан басталып 
бірнеше иірімдер жасап келіп он мықын астауында, төменгі І-ІV), әкеткіш (VІ), аяқталады. Бұл шектің ұзындығы 5 
метр, диаметрі алғашқы бөлігінде кеңдеу 4-8 см болса төменгі бөлігінде таралып екі жарым см 
болады. Ащы ішек сір қабықшасымен толығынан қоршалып жатады. Оның үстіне сір 
қабықшасының қабатталған жерінен шажырақай түзіліп құрсақ қуысының арқа бөлігінің арқа 
бөлігінде ішек иірімдерін жасап бекиді . Осы шажырақай аралығымен қан тамырлары мен нервтер 
ішекке жалғасады.

Тоқ ішек – бұл асқорту саласының соңғы бөлігі. Ол құрсақ қуысының оң жақ мықын бөлігінде ас 
ішектің , тоқ ішекке қосылған жерінен басталып артқы аналь тесігімен аяқталады. Тоқ ішектің 2,5 
метр, басталар бөлігінде дм 8 см болса, аяқталар бөлігінде 4-5 см болады..
Тоқ ішектің құрылысы аш ішекке қарағанда ерекше, ол ас ішекті қоршай, жиектеп тұрған 
шеңберге ұқсайды. Тоқ ішектің қабырғасы кілегей ет және сір қабаттарынан түзілген кілегей 
қабатында түкшелер мен қатапарлар аз , лимфатикалық фалекулалар да шамалы , ал оның есесіне 
хрипталар мен түтікше және бокал тәрізді бездері кейіпінде, сөлдерінің құрамында ферменттер аз 
болады. Тоқ ішектің атқаратын жұмысы қорытылмай қалған тағам қалдығын жылжытып,суды кері 
сіңіріп, нәжісті қалыптастырады.
Соқырішек –жамбастың оң ойысында жатады ені 5-6 см ұзындығы 6-8 сымы болады. Бұл тоқ 
ішектің кеңейіп келіп, қалталы бөлігі, сондықтан оны бүйен деп атайды.Ішіндегі қатпарлары жарты 
ай сияқты болып келеді. Соқыр ішектің түбіне ұзындығы екі см –ден 12 см –ге дейін жететін құрт 
тәрізді өсінді (аппендикс) жалғасып жатады, ол ас қорытуға қатыспайды оның соқыр ішекке 
ашылған аузы өте тар келеді.Бірақ кезейсоқ түскен тамақ бактериалардың түсуіне байланысты
қабынып, іріңдеп ауруы мүмкін оны аппендицит деп атайды.
Ас ішектің соқыр ішекке ашылар жерінде қос ерінді қақпақша жатады.Ол қақпақшаның маңызы 
тағам қалдығының кері ас ішекке жібермей жауып тұру.
Тік ішек.- Тоқ ішектің соңғы бөлігі, ол кіші жамбас бөлігінде орналасқан бұл сегіз көз тұсынан 
басталып, аналь тесігімен бітеді.Оның ұзындығы 16-18 см дм 4-5 см аралығында. Тік ішектің төменгі
жағында ет талшықтары жақсы жетілген олар аналь тесігінде адамның еріксіз және ерікті 
қысқыштарын түзеді.ерікті қысқышы көлденең жолақты ет тканьінен ерікті қысқышы бірыңғай 
салалы ет тканьіне түзілген егер ер адамда тік ішектің алдында қуық және қуық түбі безі, шәует 
көпіршігі орналасқан боласа, әйел адамда жатыр, түтігі қынап жатады.
Қарны асты безі . Ол асқазанның астыңғы жағында екінші бел омыртқа тұсында ісір қабықшамен 
жабылып жатады.қарны астының салмағы 70-80гр ұзындығы 20 см, оның басы денесі және құйрық 
бөлімдері болады. Бас бөлімі жуандап 12 елі шек иініне кіріп орналасқан. Денесі бел омыртқаға 
көлденең еліп, асқазанға жанасып жатады.
Бауыр. Адам денесіндегі ең үлкен без- оның салмағы 1,5 кг дейін барады. Бауыр құрсақ қуысының 
оң жағында диафрагма күмбезінің, астында төменгі қабырғаларға таяу жатады.Оның түсі қызғылт, 
қоңыр кринсистенсиясы жұмсақ. Бауырдың жоғарғы және төменгі беттері , алдыңғы оң және сол 
бөлімдері болады. Оның үлкен бөлігі оң жақ қабырғалар астында , ал сол жақ бөлігі құрсақ бөлігінде 
орналасқан бауырдың алдыңғы жиегі терең тыныс алғанда ғана қабырға астында ғана байқалады. 
Оның үстіңгі дөңес бетінде бауырды үлкен және кіші бөлімдерге бөлетін орақ тәрізді сіңір 
орналасады.Осы сіңір байламы арқылы бауыр диофрагмаға ілініп бекіп жатады. Жоғарғы беті дөңес 
төменгі беті ішкі органдардың орналасуына байланысты ойыс келеді, онда алдынан артқа қарай 
паралельді жатқан екі сай бар. Оң жағындағы ұзынша сайда ет қапшығ жатса, сол жақ ұзынша 
жұмыр сіңір орналасқан.
Өт қапшығы –алмұрт тәрізді, ол бауырдың оң жақ ұзынша сайынының алдыңғы бөлігінде 
орналсқан. Оның түбі, денесі және сойыны болады. Тібң өте кең және жұмыр келеді. Ет қапшығы 
етке көп толса, бауыр астынан шығышқырап тұрады. Оның мойын бөлігі жіңішкеріп келіп өт 
жолына көшеді. Өт қапшығының, қабырғасы жұқа ет қабатынан тұрады. Ішкі жақ кілегейлі 
қабатында көптеген майда қатпарлар болады. Олар өт жолында ұлғая келіп, спиральды орналасқан 
қақпақшаға (клапанға) айналады.Өт қапшығына бауырдан шыққан өт жиналады, оның 
сыйымдылығы 60 см. 

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: