Петров Григорий Финляндия а қ лала гүлдер мекені
жүктеу/скачать 0,75 Mb. Pdf көрінісі
|
| ТАРИХТАН
ҒИБРАТ Б ұдан бірнеше жыл бұрын Мәскеу Мемлекеттік театрының дуалы жарылып, сыр бере баста ғаны аңғарылған. Театрдың іргетасынан шатырына дейін орын ал ған сызат келешекте ғимараттың қирауына әкеп соқтыруы мүмкін деген оймен, адамдар қауіптің алдын алуды ойластыра баста ған. С әулетшілер өз кезектерінде театрдың қабырғасында пайда бол ған сызаттың шығу себептерін іздестіре бастайды. Ғимараттың іргетасын бірнеше жерден қазып, ашқан кезде оның іргетасының а ғаштан жасалғанына көз жеткізеді. Бұл іргетас әбден тозығы жетіп шіріп, соны ң салдарынан ғимарат шөге бастаған. Кезінде ғимараттың негізін қалаған кезде, іргетастың мықты болуы үшін, жерге қалың қазықтар қағып, осы қазықтарға қалың тас қабырғалар өрілген екен. Іргетасты ң бұл түрі сол замандағы талапқа толық жауап бере алатын бол ған және сол кездегі адамдардың түсінігі бойынша, нағыз мы қты іргетас болып саналған. Шын мәнінде театр ғимараты ұзақ жылдар бойы сыр білдірмей, талай буын өкілдеріне қалтқысыз қызмет еткен. Әйтсе де, арада жылдар өткен сайын жер астында т өселген ағаш шіріп, соның салдарынан іргетас жылжып, ғимарат қабырғаларында сызаттар пайда болған. Б ұл сызаттарды көрген сәулетшілер мұндай қауіпке қарсы қандай шара қолдану керектігін ойластыра бастайды. Олар тарихи маңызы бар ғимаратты құлатпай, бұрыш – бұрыштарын бағандармен ұстатып, іргетасты ашады. Сонан соң, шіріген ағаштың орнына граниттен жасал ған мықты тастарды қойған. Сөйтіп, Мемлекеттік театрды ң ескі ғимараты жаңадан орнатылған іргетастың үстінде қайта бой көтерген. Сәулетшілердің дер кезінде жасаған шараларыны ң арқасында театр ғимараты әлі күнге дейін өз көркін жо ғалтпай, қауіпсіз жағдайда халыққа қызмет көрсетуде. Ұлыстар мен ұлттардың өмірі де құдды осы Мәскеудің Мемлекеттік театрыны ң ғимаратына ұқсайды. Мемлекет құрылымының ескі жүйесі мен ел басқарудың б ұрынғы әдістері өз заманында қаншалықты жеткілікті к өрінгенімен, уақыт өте келе заман талабына сай жауап бере алмауы әбден мүмкін. Жалында ған жас буын өкілін ескі тәсілмен басқару мүмкін емес. Жа ңа ұрпаққа ақылға қонымды, әділетті, тамырын тереңге жіберген бас қарудың жаңашыл түрі қажет. Парасат – пайымы жоғары бас қарушылары бар мемлекеттерде сәтсіздіктер мен құлдырауларға жол берілмей, халы қты басқарудың мейлінше әділетті жолдары қарастырылған. Кейбір елдерде болса, керісінше, мемлекет тізгінін ұстаған адамдар халықты дұрыс басқаруды және оның сауаттылы ғын арттыра түсу қажет екендігін түсінбейді немесе т үсінгілері келмейді. «Мезгілі келгенде м ұз да ериді» демекші, уақыты келгенде, мықты мемлекеттерді ң де қабырғасы сөгіліп, сызат пайда болады. Бір өкініштісі, күн өткен сайын көлемі ұлғайып бара жатқан бұл сызатқа дер кезінде к өңіл бөлінбейді. Сонды қтан, сырт көзге қуатты әрі күшті көрінген алпауыт мемлекеттерді ң шөгуі таңқаларлық оқиға болмаса керек. Бұрынғы Иран, Осман империясы, Австрия императорлы ғы да күйреді. Орыс патшалы ғы да жермен жексен болды. Бисмарк, Вильгельм сияқты әйгілі адамдарды дүниеге келтірген Германия мемлекеті де жеңілістің ащы д әмін татты. Осы ретте қасиетті кітаптардың біріндегі мынадай тәмсілге назар аударса қ: Ерте заманда зұлымдықпен ел билеген патша болыпты. Оны ң салтанатты сарайының қабырғасында отпен жазылған мынадай с өздер бар екен: «Мане текел фарес!». Бұл сөздердің ма ғынасы жұршылыққа түсініксіз болса керек. Ешбір адам түсіне алма ған бұл жұмбақ сөздердің сырын сол заманның данышпаны – Даниял былайша т үсіндірген: «Бұл от пен жазылған жазулар жа қсылықтың нышаны болмаса керек. Не де болса, ел басына күн туатын қиын – қыстау заманның келгендігінен хабар беріп тұр. Бір кездегі д әуірлеген бұл мемлекеттің де дәурені өтті. Бұл тығырықтан шы ғар жол жоқ.» Ескі Рим императорлы ғы, XV Луидің Франция дәурені, Романовтарды ң орыс патшалығы, Хохенцоллерндердің Германия мемлекеті, Хабсбургтарды ң Австриясы да тығырықтан жол таппай, құрдымға кеткен. Тарих бұл мемлекеттер үшін өз үкімін шығарды: «Мане текел фрес!» Осыны ң бәрін салиқалы ой таразысына салып, бір сәт ойланып к өріңіз. Жұлдызқұрт тәрізді жеке бастың қажеттілігінен аспайтын к үнделікті күйбең тірліктің құрдымына батып, саз балшыққа с үрінбейік. Керісінше, елдің ертеңіне елеңдейтін есті ұрпақ т әрбиелеу жолында не істеу керек? Соны ойланайық! Тарихқа көз ж үгіртсек, онда тек императорлықтардың күйреуі ғана жазылмаған. Сонымен қатар, тығырықтан жол тауып, жарқын болашаққа талпын ған ұлттар мен ұлыстардың тарихынан сыр шертетін шы ғармалардың дүниеге келгенін күтеді. Тарих – адамзат қауымына құмырсқаның ұясы сияқты бір жерде т ұрмай, өркениетпен өрілген әсем де, әдемі туындылар туғызатын мемлекеттерді ң м әртебесін жо ғарылата отырып, халы қты бас қарудың жолын көрсететін ғажайып ғылым. ҚАҺАРМАНДАР МЕН ХАЛЫҚ Кейбір мемлекеттер ұлтқа қауіп төндіретін дағдарыстарға тап болады немесе т үгелдей күйзеліске ұшырайды. Ал кейбір ұлттардың өмірі, керісінше, бірқалыпты қалыптасқан күйі жалғасын тауып жатады. Жо ғарыда келтірілген мысалдардың қай – қайсысы болмасын, тек қана мемлекет қайраткерлерін, министрлерді, депутаттарды ғана толғандырып қоймай, әрбір ұлт өкілін ойландыруы тиіс. Ойлау ж ұмысымен шұғылданатындар болсын, қара жұмыс істейтіндер болсын, ер, әйел, кәрі, жас демей, қала тұрғындары мен ауыл т ұрғындарын да – барлығын осы мәселе толғандыруы тиіс – ақ. Мемлекеттерді ң күшті немесе әлсіз болуы, олардың көркейіп, дамуы немесе т ұралап қалуы ел тізгінін ұстаған басшылардың халы ққа берген сенімдері мен т ұрақтылығына, оларды ң табансызды қтарына ғана байланысты емес. Ел басындағы адамдар жа қсы болсын, жаман болсын, ержүрек болсын, қатыгез болсын, қандай болса да – олар өз ұлтының айнасы, ұлт рухының көшірмесі іспеттес. Қоғам қандай болса, басқарушылары да сондай болады. Сол себепті, « әр ұлттың өзіне сай басқарушысы бар» деген сөз бекер айтылмаса керек?! Қоғамда қайшы пікірлер тудырған бұл шындықты на қтылай түсу үшін, бағзы заманнан бері дау тудырып келе жатқан философиялы қ және тарихи бір тақырыпты қозғауға рұқсат еті ңіздер. Бұл тақырыпты өрбітер болсақ: Ұлт тарихын кімдер жасайды? Мемлекет пен адамзат өміріндегі е ң әуелі оқиғалардың басында кімдер болды? Олар белгілі бір ұлт өкілдері, яғни, атақты адамдар ма, әлде, әйгілі ағышын ойшылы Карлейль айт қандай, қаһармандар ма? Әлде, ұлт тарихы дегеніміз ұлт өкілдерінің көрсеткен қайсарлығы мен халық рухын жұмылуы ар қылы жүзеге аса ма? Карлейль б ұл пікірдің алғашқысына қосылған және өз ойын д әлелдеп берген. Ал, Лев Толстой болса, екінші пікірді қолдаған. Карлейль өзінің «Қаһармандар және тарихтағы қаһармандықтар» атты шығармасында олардың өркениеті мен м әдениеті жайлы жазған. Карлейльдің ойынша, ұлт жансыз пластилин т әрізді. Ол бір шебердің қолына түспесе, мәңгілік пішінсіз ж әне қимылсыз күйінде қалады. Цезарь, Наполеон, Ұлы Петр, Сократ ж әне Хазіреті Мұхаммед (с.ғ.с) сияқты бірі өнер иесі, бірі ел мойында ған тұлға, бірі қаһарман, енді бірі пайғамбар болған адамдарды ң біреуі жансыз пластилинді қолдарына алатын болса, оны өздері қалаған пішінге енгізген болар еді. Шы ңғыс хан Азияның сайын даласынан миллиондаған қол жинады. Қытайды, Үндістанды, Иранды, Ресейді өзінің қол астына қаратты. Петр Амиеньский Иерусалимді мұсылмандардан азат ету үшін бүкіл католиктік Еуропаны аяғынан тік тұрғызды. Мартин Лютер реформа жасады. Нерондар мен Калигулалар болса, к өне Римні ң көзін жойды. Бисмарк пен Хогенцоллерндердің саясаты Германияны орасан зор к үйзеліске ұшыратты. |