Петров Григорий Финляндия а қ лала гүлдер мекені

қыстақ тұрғындарының басын қосып, пайдалы кеңестер беретін
семинар 
ұйымдастырып жүрген көзі ашық, көкірегі ояу бір адам
келіпті деп естіп, еле
ң ете қалдым. Ол жер – жерге өз жарнамасын
да асып 
үлгеріпті. Жарнамада былай жазылған:
«Жас демей, к
әрі демей, сауатты, сауатсыз деп бөлмей, 
барша
ңызды басқосуға шақырамын! Бар өмірімді біздің сүйікті 
Суомиімізді
ң өркендеуі мен дамуына арнадым. Менімен өткізген 
бір са
ғат сіздер үшін және Отанымыз үшін бірнеше жылдық 
пайдалы ке
ңестер алуыңызға үлесін қосады деп үміттенемін.»
Шынымды айтсам, б
ұған дейін мен біраз конференцияларға 
қатысқан болатынмын. Бірақ, ешбіріне көңілім толған емес. 
Себебі, мен бар
ған конференцияларда шығатын адамдар (менің 
ойымша) мінберге шы
ғуға лайық еместей көрінетін. Себебі, 
б
ұлардың біріншісі, аузында бір тісі қалмаған, айтқандарын өзінен 
бас
қа ешкім түсінбейтін дін өкілі болса, екіншісі, бұдан да сорақы. 
Олар жинал
ған көпшілік алдына шығып алып, өздерінше 
қызықтырамыз деп, халыққа арзанқол әңгімелер айтып, өздерін –
өздері сайқымазаққа айналдырған жастар. Үшінші топ болса, білім
министрлігіні
ң қызметкерлері. Олардың көздегені – қарабастың
пайдасы. Ел арасына келіп, жиын 
өткізгендері үшін алатын іссапар
а
қысы үшін келіп кететіндей көрінетін де тұратын. Ондайлардың
айт
қан сөздері де тұшымсыз шығатын.
Б
ұл жолғы конференцияның жарнамасы тек мені ғана емес, 
біраз адамны
ң көңілін елеңдеткені рас. Соның дәлелі болса керек, 
межеленген уа
қытта жиынға келген адам залды лық толтырды. Мен 
де жинал
ған көпшіліктің қатарында едім. Бұл конференция менің 
рухымды тербеп, к
өңіл көзімді ашты. Өмірдің шын мәніндегі 
ма
қсаты мен мағынасын түсіндіріп берді. Конференцияны 
ұйымдастырып, ел алдына мінберге шыққан адам Робинзон 
Крузоны мысал
ға ала отырып, сөзін кеңінен сабақтады. Оның 
с
өздері Сократтың пәлсапасына ұқсап кетті. Мінберде тұрған от 
ауызды, ора
қ тілді бұл адамның пәлсапалық ой – толғамдары 
жиыл
ған қауымды еріксіз өзіне баурады. Себебі, ол терең 
ма
ғыналы пәлсапалық ойды үлкендер түгілі, балалардың өзі 
т
үсіне алатын қарапайым әрі көркем, айшықты тілмен баяндап 
берді:

«Адамзат 
қауымы үлкен бала секілді. Адамдар өз араларында 
туында
ған дау-дамайды ұрыс-керіспен, айқаймен шешеді. 
Осылайша 
өмірдің құндылықтарын арзандатып алып жатады. 
Робинзон жайлы шы
ғарманы білетін боларсыздар? Тым құрығанда, 
о
қымасаңыз да, естіген шығарсыздар? Оқығандарыңыз қашан 
о
қығандарыңызды естеріңізге түсіріңіздер. Бала кездеріңізде
о
қыдыңыздар. Солай ғой, иә?
К
өбінесе Робинзон хикаясын балаларға арналған шығарма деп 
ойлайды. Жо
қ, олай емес. Менің ойымша, бұл кітап – болашақта 
өзін мойындатқысы келетін, дамудың даңғыл жолын таңдап алған 
әрбір жас мемлекет үшін жол көрсететін пәлсапа кітабы. Робинзон 
әлемдегі қаһармандардың ішіндегі ең үлкені, ең мықтысы. Керек
десе
ңіз оның қаһармандығы Цезарь мен Наполеоннан да асып
т
үспесе, кем емес. Себебі, ол – мәдениет қаһарманы. Ерекше төзім
мен сабырды
ң шынайы да жанды символы.
Робинзон Крузо – адамдар
ға Англия мен Солтүстік Американың 
к
үш-қуатының сырын түсіндіретін кілт.
Робинзон – жер бетіндегі 
қуаныш пен бақыттың өкілі. Оның 
п
әлсапасы Шопенгауерден жүз есе жоғары. Ол – адамзат 
қауымының жоғары мәдениетке қол жеткізу жолында болған 
рухани со
ғысының жеңімпазы.
Б
ұл әлемнің иесі адамзат баласы екенін Робинзоннан үйренуге 
болады. Ол бізге 
құр сөзбен емес, жанды мысалдар арқылы, өз іс-
әрекеті арқылы үлгі бола білді. Ол адамның ақыл-ойы, сана-сезімі,
к
үшті ерік-жігері табиғаттағы қараңғылық атаулыға қарсы тұра
алатынын, рухани сыр
қатқа душар болған сана-сезімдердің
сандыра
қтарына мойынсұнбау қажеттігін айтады. Бір сәтке
Робинзонны
ң басына келген жайтты ойлап көрейік:
Алапат те
ңіз толқындары кемені парша-парша қылып, 
б
өлшектеп жатыр. Жан-жақта өмір сүруге мүмкіндік беретін бір 
уыс топыра
қ та көрінбейді! Айнала ұшы-қиыры жоқ, телегей теңіз. 
Кемені
ң барлық жолаушылары теңіздің тұңғиығына батып, жоқ 
бол
ған. Тек жалғыз жас бала ғана кемеден қалған ағашқа 
жабысып, жан сау
ғалап, аман қалған. Толқын оны аш, жалаңаш 
к
үйі адам баласы аяқ баспаған аралға шығарып тастаған. 

Робинзон 
қиналғанына қарамастан, үмітсіздікке салынбай, 
кемені
ң қалдықтарын аралға сүйреп әкеліп, ағаштан өзіне үйшік 
жасайды. Бидай егеді. Жабайы ешкілерді 
қолға үйретеді. Аралға 
келген сол жерді
ң жабайы адамдарын ұстап алып, онымен 
достасып, оларды 
өзіне көмекші қылады. Қысқасы, адам аяғы 
тимеген бос аралда адам
ға тән тіршілікпен күн кешеді. 
Жал
ғыз өзі... Жап-жас, балаң жігіт... Айдалада аралда...
Құрметті мұғалімдер, поптар, әкімдер, инженерлер, адвокаттар, 
жас Суомиді
ң кішкентай балалары, ертеңіміздің бәйшешектері!
Сіздер де 
өз ұлтыңыздың бір-бір Робинзоны болғыңыз келмей ме?
Ол айдалада
ғы аралдың қақ ортасында адам етін жейтін
жабайыларды
ң өзін тәрбиелеп, оны өзіне дос қыла білген. Ал
сіздер болса
ңыздар, үлкен қалаларда, жоғары мектептердің,
баспас
өздердің, театр мен мұражай сынды мәдени ошақтардың
т
үбінде тұрып, ұлтымыздың мыңдаған тұлғалары туралы: «Олар
надан, жабайы, маск
үнем!» - деп шағымданасыздар.
Бір с
әт Робинзонның орнына өздеріңізді қойып көріңіздер!» - 
деп, жалынды с
өздерімен бәрімізді терең ойға батырды.
Ярвинен еш то
қтамастан сөзін жалғастырды:
«Б
ұл конференция менің көзімді ашты. Қиялыма қанат бітірді. 
Жан-д
үнием алай-дүлей күй кешіп, ішімде үлкен адам болуға деген 
құштарлық оянды. Біздің кішкентай Суоми үшін мен де бір 
пайдалы іс жасайын деген ой келді.
Біра
қ, мен жалғыз өзім не істей аламын? Бар – жоғы нан 
сатушымын. Мен сия
қты тоқаш сататын жас жігіттің қолынан не 
келеді?
Өзіммен бірге жиынға үш досымды ерте барғанмын. Өз 
ойымды сол достарыма айттым. Ал
ғашында олар маған қарсы 
шы
ғып, пәлендей қолдау көрсете қоймады. Олардың бірі терімен 
айналысса, бірі темір 
ұстасы, үшінші досым жұмыртқа сататын. 
Конференциядан 
қайтар жолда олар:
Әрқайсысымыз бір-бір қаһарман емеспіз бе? Біреуіміз 
ж
ұмыртқа сатамыз, енді біріміз терімен айналысамыз. Сен болсаң, 
балалар
ға 
т
әтті 
то
қаш 
сатасы
ң. 
Біз 
қалай 
Робинзон 
болма
қшымыз?» - деп, сөздерінің соңын күлкіге айналдырып 
жіберді. 

Д
әл осы сәтте мен шабыттанып:
«Сендер не деп т
ұрсыңдар? Мен тоқаш сатып, өз ісімнің бір 
Робинзоны неге болмас
қа? Тек тәтті нанды сатумен ғана 
шектелмей, елімізде бал арасын ба
ғуды қолға аламын. Сонан соң, 
уа
қыт өте келе жай ғана тәтті тоқаш емес, балдан жасалған 
то
қаштарды сата бастаймын. Осылайша, тәтті тоқаштарды тек 
ба
қуатты адамдар ғана емес, барлық қарапайым отбасының 
адамдары да к
үнделікті дастархандарында көретін дәрежеге 
жеткіземін. Достар, мен шешімімді 
қабылдадым. Болашақта осы 
елді
ң «Тәтті патшасы» боламын!»
Мені
ң бұл сөздерімді естіген достарым, күліп:
«Сен сондай болса
ң, біз кім боламыз?» - деді.
«Сендерді
ң біреуің «Аяқкиім патшасы», екіншің «Жұмыртқа 
патшасы» болуларына болады» - дедім.
Біз бірігіп, жоспар жасай бастады
қ. Үйге келген соң да, таң
ат
қанша, көз ілмей, осы тақырыптарды талқылаумен болдық.
«М
ұнан кейін не болды?» - деген сұрақ көкейлеріңізде тұрған
болар.
Не болсын? К
өп уақыт өтпей – ақ, бар ынта – жігерімізбен 
дамылсыз е
ңбектеніп, арманымыздың шындыққа айналғанын 
к
өрдік.
Тері илейтін досым а
қшасын жинап, Парижге барып, өз кәсібі 
бойынша біліктілігін жетілдіріп келді. Ол жа
қта әлемге аты 
шы
ққан маркалы аяқ киімдер тігетін жерде үш жыл жұмыс істеп, 
өз ісінің нағыз шебері болып оралды.
Қазір екі ұлымен бірге жеке кәсіптерін дөңгелетіп отыр. Екі ұлы
да жо
ғары білімді. Бірі химия саласы бойынша маманданып, қазір
Финляндияда
ғы ең үлкен тері фабрикасының директоры қызметін
ат
қаруда.
«Окунен ж
әне ұлдары» деп аталатын фирма қазіргі таңда барша 
Еуропа
ға танымал болды. Окунен тері илейтін орындары 
Финляндиямен 
қатар, 
Еуропаны
ң 
Окуненні
ң 
ая
қ 
киім
магазиндерінен к
өруге болады. Бұл магазиндерді Окуненнің кіші
ұлы басқарады. Ол Германияда жоғары білім алған. Жергілікті
париждіктер сия
қты французша анық әрі сауатты сөйлейді.
Әлемдік сән үлгісінің маманы ағылшын Велиахт Эдвард

Окуненні
ң аяқ киімдерін арнайы сұраныспен алдырып киеді. Ол
Окуненні
ң баласын әріптесі ретінде көріп, «Біз екеуміз бір-бір
патшалы
қтың Велиахтысымыз. Мен ағылшын патшайымының ұлы
болсам, Сіз ая
қ киім патшасының ұлысыз» - деп әзілдейтін
к
өрінеді.
«Окунен ж
әне ұлдары» деген фирма жыл сайын Финляндияда 
білім ал
ған оншақты жасты таңдап, оларды жоғары білім алуы 
үшін Германияның Вирчхов зертханасына, Француздардың Пастор 
институтына, Америкада Эдисонны
ң жанына жібереді.
Окуненні
ң осындай жетістікке жетуі, сөз жоқ, бір кездегі
Робинзон туралы семинарды
ң берген нәтижесі дер едім.
Базарда себетімен ж
ұмыртқа сататын досым – Томас Гульбе де 
шын м
әнінде «Жұмыртқа патшасы» атанды. Ол өз елімізден басқа, 
Англия, Франция мен Германия
ға да танымал кәсіпкер болды.
Томас Гульбе, ал
ғашында кәсібін ауыл-ауылды аралап, 
ж
ұмыртқа жинаудан бастады. Әрбір ауыл мен қыстақ үйлерінің 
есігін 
қағып, әр үйден екі-үштен жұмыртқа сатып алып, оның 
орнына ауыл адамдарына к
әделеріне жарайтын және оларға 
ұнайтын 
ұсақ-түйек 
заттар 
беріп, 
жина
ған 
мы
ңдаған 
ж
ұмыртқаларды шетелдерге сатылымға шығаратын.
Гульбе е
ң балғын жұмыртқаларды таңдап, оның сапасына 
ерекше м
ән беретін. Үш күннен көп тұрған жұмыртқаны қатайып 
кеткен деп, алмайтын. 
Әрбір жұмыртқада «T.G», яғни «Томас
Гульбе» деген марканы
ң мөрі басылатын.
Бір жылдан со
ң, Лондон, Париж және Берлиннің ең үлкен 
мейрамханалары «T.G» маркалы ж
ұмыртқаларға сұраныс бере
бастады.
Жол шы
ғыны тым көп болғандықтан, Томас Гульбе 
Финляндияны
ң жер-жеріне бара алмайтын. Әйткенмен, ол бұл 
кедергіні
ң де шешімін тапты. Финляндиядағы бастауыш мектеп 
м
ұғалімдерімен хат арқылы тілдесіп, ел арасында мұғалімдердің 
к
өмегімен байланыс орнатты. Бұл өте кең ауқымды, бірақ өте 
қарапайым ғана іс болатын. Гульбе алдымен Суомиді бірнеше 
айма
қтарға бөліп алды. Әрбір аймақты Рим санымен нөмірлеп 
шы
қты. Әр аудандағы хат алысатын мұғалімдердің аттарын осы 

Рим саныны
ң қатарына тіркеді. Мұнан соң жұмыртқаны өткізген 
отбасыны
ң тегінің бас әрпін белгілей бастады.
О
қушылар күн сайын сабаққа келгенде, өздерінің немесе 
к
өршілерінің үйіндегі тауықтардың балғын жұмыртқаларын 
саба
ққа ала келіп, мұғалімдеріне өткізетін болды.
М
ұғалім күнделікті жинаған жүздеген жұмыртқаларға қажетті 
белгілерді 
қойған соң, Томас Гульбенің жұмыртқа деполары 
орналас
қан Або қаласына жолдап отыратын болды. Ол жерден
ж
ұмыртқалар бірден арнайы қалыптарға салынып, кемемен
діттеген жерге жіберілетін. Осындай 
қолға алынған жүйелі
шараны
ң арқасында, Париж, Лондон, Бреслав, Анверс, Берлин
мейрамханаларында келген т
ұтынушыларға «T.G» маркалы, екі-үш
к
үндік балғын жұмыртқа берілетін болды.
Б
ұл жұмыртқалардың арасынан біреуі талапқа сай болмай 
қалған жағдайда, «15 сәуір, VII,15,M. белгісіндегі жұмыртқа
б
ұзылған» деп жазылып, Гульбеге хат жолданатын.
Гульбе б
ұл хатты алысымен, өзінің тіркеуіндегі мәліметтерді 
тексеріп, VII н
өмерлі Куопио қыстағынан, 15 – ші нөмерлі
м
ұғалімнің М. ханымнан алған жұмыртқасы бұзылғандығына көз
жеткізетін. Онан со
ң, дереу мұғалімге болған жайтты ескертіп, хат
жазатын. Хатта ол: «15 с
әуір күні Макинен ханымнан алған
ж
ұмыртқа ескіріп кеткен. Егер осындай жағдай екінші рет
қайталанатын болса, біз оның жұмыртқаларын алмайтын боламыз»
- деп ескертуін талап ететін.
Арада он жыл 
өткен соң, Томас Гульбе Финляндияның 
«Ж
ұмыртқа патшасы» атанды. Оның Лондо, Гамбург және
Финсингенде ж
ұмыртқаларды сақтауға арналған жазда суық,
қыста жылы температурамен қамтамасыз ететін арнайы деполары
пайда болды.
Финляндияны
ң барлық аудан орталықтарында тауық өсіретін 
фермалар салып, ауыл адамдарына тауы
қтарды арзан бағамен сата 
бастады.
Томас Гульбе ж
ұмыртқа саудасымен қатар, аң аулайтын құстар 
мен иеттерді де ба
ғып, оларды сатумен айналысты. Ол миллионер 
атан
ғалы бірнеше жылдың жүзі болды. Бұны айтып отырған 

себебім, ол байы
ған сайын, жыл сайын табыс көзінен мемлекетке де 
миллионда
ған қаражат бөледі.
Ол жылда ауыл мектептеріні
ң кабинеттеріне жүз мың марк, ең 
а
қылды, зейінді ауыл балаларының егіншілікті зерттеу үшін 
Норвегия, Дания ж
әне Швеция сынды өлкелерге барып, білімдерін 
арттыру 
үшін жүз мың марк, фин халқынан шыққан атақты ақын – 
жазушылар 
мен 
өнер адамдарының шетелдерде зерттеу 
ж
ұмыстарын жасау үшін де жүз мың марк қаражат бөліп отырды.
Б
үгінге дейін оның мемлекетке қайырымдылық қорына бөлген 
қаражаты екі жарым миллион маркты құрады. Бұл Гульбенің бар 
байлы
ғының болар – болмас бөлшегі ғана. Сіздерді мезі қылмай 
т
ұрғанда, Гульбе жайлы хикаяны бітіріп, өз хикаяма көшейін:
Мені
ң хикаям кішкентай тоқаш сататын баланың өсе келе қалай 
«Тосап патшасы» атан
ғаны туралы болмақ.
Жо
ғарыда айтып өткенімдей, Робинзон жайында 
конфенренциядан со
ң, мен өз кәсібімнің Наполеоны болуды 
ұйғардым. Олдымен Финляндия, сосын Еуропа менің сауда 
имперлаторлы
ғыма айналады деп шештім. Бұл – анау айтқандай 
сауатым да жо
қ, мен сияқты фин баласының асқақ арманы 
болатын. Біра
қ, мен қалай да діттеген мақсатыма жетуге бел сыбана 
кірістім.
Әуелі кішкентай шырын фабрикасын аштым. Бұл фабрика әлі
к
үнге дейін жұмысын тоқтатқан емес. Банк директорына барып:
«Мен б
үкіл Финляндияны мойындататын «Тәтті 
патшасы»бол
ғым келеді» - дедім де, өз ойларыммен бөлістім.
Банк басты
ғы менің сөзімді мұқият тыңдап болған соң:
«Ой
ға алған жоспарыңызды жүзеге асыру үшін тырысып 
к
өріңіз. Біз де сізге көмек ретінде біршама ақша бөліп, тәуекел 
етейік» - деді.
К
әсібімнің бастамасы жаман болған жоқ. Фабрикамызда 
дайындал
ған шырын таза, қою әрі дәмі тіл үйіретін. Анау – мынау 
шекерден 
әлдеқайда дәмді еді. Бұрындары ауыл – ауылды аралап, 
шырынды 
өткізіп, картопқа айырбас жасайтынмын да, жиналған 
картоптан 
қайта шырын өндіретінмін. Арада екі жыл өткен кезде
Финляндияда бес фабрикам іске 
қосылды. Мұнан соң тағы жаңа
к
әсіпті қолға алдым. Біздің өлкеміздің ормандарында құлпынай

к
өп өседі. Қыста ауылдарды аралап жүріп, адамдарға мыңдаған
литр шырынды 
қарызға таратып шықтым. Ауыл адамдары болса,
жаз шы
ғысымен, қарыздарын өтек үшін, құлпынай жинап
өткізетін болды. Жазда бала-шаға, үлкен-кіші демей, барлығы
орман
ға құлпынай теруге шығып, жинаған жемістерін маған
әкеліп өткізе бастады. Бұл құлпынайлар мен үшін сатып алғаннан
г
өрі, кәдімгідей арзанға түсті.
Бірте – бірте Финляндияны
ң ауыл адамдары мен жұмысшылары 
тосапты нан
ға жағып жейтін халге жетті. Тосап жағылған нан 
тілімі к
өптеген отбасының түскі және кешкі ас мәзірінің 
айырылмас б
өлшегіне айналды. Себебі, менің фабрикамнан 
шы
ққан тосап тәтті, әрі бағасы да қолжетімді болатын. Келесі 
жылы Финляндияны
ң орманынан жиналған құлпынайлар тосап 
жасау
ға аздық ете бастады. Ресей мен Германияға арнайы 
с
ұраныстар жібердім. Ресейден Владимировский деп аталатын 
танымал шие сорттары келе бастады. Ирландиядан 
құрамында
қанты көп болатын картоп түрін алдырдым.
Ауыл – ауылды аралап, т
ұрғындарға жидек пен күнделікті ішіп 
– жемге 
қажетті картоптың тұқымын таратып, оларды егіп, күтіп – 
баптауды
ң әдістерін үйреттім. Осылайша бірте – бірте 
Финляндияны
ң барлық жері менің егістік алқабыма айналды.
К
әсібімнің осыншалық деңгейде дамығанын көрген сайын 
кеудемді 
қуаныш сезімі билейтін. Тосап пен тәттіге құмар ақын – 
жазушылар мен 
өнер адамдары да маған қол ұшын берді. Олар 
мені
ң әрбір жаңалығым мен қуанышыма ортақ болатын. Күндіз – 
т
үні Ярвинен тосаптарын мейлінше сапалы әрі арзан, халыққа
қолжетімді қылуды ойладым.
Өзенде жұмыс істейтін қайықшылар, таулардағы кеншілер де 
мені
ң тосаптарыммен қоректенетін. Бірде Финляндияға жолы 
т
үскен 
бір 
а
ғылшын 
орманшысы 
қарамағындағы
ж
ұмысшылардың Ярвинен тосабын жегендерін көріп, өзі де дәмін
татып:
«Б
ұл тосаптар жұмысшылардан гөрі, патшалардың салтанатты 
сарайларында дастарханны
ң сәні болатындай тәтті екен. 
Осыншалы
қ сапалы әрі дәмді бола тұра, арзанға сатылуының 

сырын т
үсінбедім. Сіз маған осы бағамен 50 000 құтысын бересіз 
бе?» - деді.
Мен о
ған:
«
Әлбетте, берем. Тіпті 50.000 құтысын бірден алғаныңыз үшін 
сізге екі пайыз же
ңілдік жасаймын» - дедім.
Осылайша «Ярвинен» тосаптары Англия
ға жол тартты. 
А
ғылшындардан кейін Дания, Голландия, Бельгия, Германия, 
Франция тіпті, Америкада да сатыла бастады.
Тосап 
өндірісі бірнеше кезеңнен тұрады. Әр кезеңнің жүзеге 
асуын химия мамандары, сол істі
ң шеберлері қадағалайды. Бұл 
мамандар ж
үйелі түрде түрлі аймақтарда болып, халықпен 
кездесіп, олар
ға картоптың, шиенің және құлпынайдың сорттарын 
қалай өсіріп, күтіп-баптау керектігі жайында ақыл-кеңестерімен 
б
өлісіп отыратын. 
Қазір жаз мезгілінде суық, қыста жылы температурамен 
қамтамасыз ететін арнайы вагондарымыз бар. Жыл сайын Месина 
те
ңіз портынан бір кеме апельсин мен Сингапурдан лимон және бір 
кеме к
үріш сатып аламыз. Менің шырын, тосап және мармеладқа 
арнал
ған құтыларым бүгінде ром, ликёр және коньяк 
құтыларының басты бәсекелесіне айналды. 
Ярвинен мемлекеттік университетті
ң профессорларына:
«Сіздер менен де жа
қсы білесіздер ғой, қант ағзаға қажетті 
д
әрумендерге бай, денсаулыққа пайдалы қорек түрі. Жақсы әрі
сапалы та
ғаммен қоректенген халық өкілдері ішкілікке де әуес
болмайды. Ащы т
әттінің, тәтті де ащының қас жауы болып
саналады. 
Маск
үнем адамдар тәттіге құмартпайды. Ал
т
әттіқұмарлар болса, керісінше, алкогольдік ішімдікке ден қоюы
екіталай.
Міне, осы себепті халы
қ «Ярвинен» тосаптарының құтыларын 
«Ішкілік 
құтыларының басты қарсыласы» деп атайды. Себебі, 
ішкілікті
ң құтысы босаған үйден жанжал арылмаса, әрбір тосап 
құтысы ауылдағы жұмысшының үйіне, керісінше, жақсылықтың 
жаршысы, жа
ңа өмірдің бастауындай болып кіреді. Бұл құтыны 
к
өрген баланың жүзі бал-бұл жанып, көңіліне қуаныш ұялайды. 
Ота
ғасының бір күндік еңбекақысының ішкілікке кеткенінен 

әбден зәрезап болған отанасы да тосап құтысын көріп, жүзі 
жайнап сала береді. 
Мен те
ңіз портында «Ярвинен» маркалы мыңдаған тосап 
ж
әшіктерінің тиелгенін көріп, жүрегім қуаныштан жарылып
кетердей ба
қытты күй кешемін. Әрбір тосап құтысын өзімнің
әскерлерім сынды көремін. Олар халықтың бақыты мен
тынышты
ғы үшін алыс сапарға аттанып бара жатқандай.
Мен 
қиялымда оларды қасиетті мекенге орналастырып 
қойғанмын. Мен үшін әрбір тосап құтысы өзінше құнды, өзінше 
ба
ғалы. Себебі, олар жай ғана тосап құтылары емес, сонымен 
қатар Финляндияда, қажет болса, әлемнің басқа өлкелерінде де 
адамзатты
ң тату-тәтті өмір сүруі үшін талпынған менің арманым 
мен ма
қсат – мүддемді жүзеге асырушы бірден-бір құралым.
Осы к
үнге жетуіме, кеудемдегі жастық жалынды үрлеп, сол 
ар
қылы адамзат қауымына пайдалы болуыма жол ашқан Робинзон 
сынды 
қаһарманның өмірін баяндаған кітаптың авторына
қарыздармын.
Сонан со
ң, халыққа білім мен жарық шашқан сіздерге шексіз 
ал
ғысымды білдіремін. Сіздер менің жүрегімнің шырағына май 
құйдыңыздар. Сіздерге рахмет! Үлкен рахмет!
Жасап жат
қан үлкен істеріңіздің өтеуі жай ғана рахмет айтумен 
қайтпайды, әрине. Сіздердің осы жолда еш мойымастан ұлы 
істерде 
үлкен жетістіктерге жете берулеріңізді тілеймін.
Жалып тарихты о
қыдым. Көптеген ғылым адамдарымен де 
пікірлес болып, тере
ң ойға шомдым. Әлі де сол ойдан арыла 
қойған жоқпын. Менің ойымша, көптеген ұлыстар әлі күнге дейін
жабайылы
қтан арыла алмай келеді. Бірақ қазіргі жабайылық
б
ұрынғы жабайылық сияқты емес, өзгеше.
Тарихта бас
қалардың жерін зорлықпен тартып алған 
қолбасшыларға 
неліктен 
соншалы
қты 
ерекше 
құрмет 
к
өрсетілетінін әлі күнге дейін түсіне алмаймын. Александр 
Македонский, Цезарь, Наполеон ж
әне осылар сияқты мыңдаған 
қолбасшылар өзгелердің жерін ту-талапай еткеннен басқа не істеді?
Б
ұл шайқастардың нәтижесінде алып мемлекеттер пайда 
бол
ғанымен, бұқара халыққа қаншалықты тиімді болды?Олар
керек десе
ңіз, әлі күнге дейін мұқтаждық пен аштықтың азабын

тартып, 
өмірлерімен хош айтысуда. Мыңдаған адамдар болса,
білім-
ғылымнан мақрұм қалып, надандықтың бешпетін жамылуда.
Барлы
қ жерде ішімдік, ұрлық, арзан көңіл көтеруге деген
құштарлық пен ұрыс-керіс, жек көру, кек сақтау ... Адамдар
сыйласты
қтың ауылынан алыстап барады.»
Тарих 
қаншама рет осы іспеттес ғибрат боларлық жайттардан
д
әріс берді? ... Қаншама рет олардың қателерін беттеріне басты? ...
Біра
қ, бұлардың ешбірі адамдарға ғибрат дәрісі бола алмады. 
Саясаткерлер 
әлі күнге дейін жағымпаздық пен жалтақтық 
ойынын жал
ғастыруда. Олардың бар білері – мемлекеттің 
шекарасын ке
ңейту, бірақ сол кеңейткен шекараның ішіндегі сана-
сезім мен ождандарды жо
ғарылату туралы ойланып жатқандар 
кемде – кем. О
ған бас қатырғылары келмейді.
Бізді
ң кішкентай Суомиіміз жер көлемі жағынан үлкен емес. Өз 
басым 
елімізді
ң 
жер 
к
өлемінің 
ке
ңейгенін 
емес, 
отандастарымызды
ң санының күн өткен сайын арта түскенін 
қалаймын. Олар еліміздің жарқын болашығының негізін 
қалаушылары болса екен деп тілеймін».
Ярвинен к
өпшілік арасынан мұғалімдерге ерекше ілтипатпен 
басын иіп, с
өзін тәмамдады. 
Ярвиненні
ң жалынды сөздерінен соң, Торстен Форстен атты 
ауылды
ң ақсақалы орнынан тұрып:
«Амин!» - деді.
М
ұнан кейін барлық жиналған көпшілік те бірауыздан 
а
қсақалдың айтқанын қайталады.
«Амин! Амин!»
Торстен Форстенні
ң үш ұлы бірдей Хельсинки университетінің 
профессоры. 
Өзі болса, қарапайым ауыл тұрғыны. 
Министр мырза жиналысты 
қорытындылап, былай деді:
«Ярвиненні
ң мындай ақылды әрі сезімге толы шынайы сөздеріне 
алып-
қосар ешнәрсе қалған жоқ. Ярвиненнің әрбір сөзінде 
халы
қтың талап – тілегі жатыр. Оның сөдерінен халықтың: «Біздің 
жанымыз
ға келіп, бізге жол көрсетіңдер!» - деген жанайқайын 
естуге болады!»
Ертесіне барлы
қ фин баспасөздері осы жиын жайлы жарыса 
жазды. Ярвиненні
ң де сөйлеген сөзі сол қалпында газеттерге 

жарияланды.
Ярвиненні
ң бұл баяндамасы Финляндияда халық тарапынан 
ерекше ілтипат
қа ие болып, біраз уақыт талқыланып, халықтың 
сауатын ашып, к
өкірек көздерін оятуға құлшына кіріскен 
еріктілерді
ң саны да арта түсті.
Қаланың бай саудагерлері болса, Халық университеті үшін 
ғимараттар сыйға тартып, жаңадан бой көтеретін сәулет құрылыс 
нысандарына 
қомақты қаражат бөлді.
К
өптеген мұғалімдер, әкімдер, адвокаттар мен дәрігерлер күн 
сайын кешкісін шайханаларда бас 
қосып карта мен домино 
ойнаудан, ішкілік ішуден саналы т
үрде бас тартып, қолдарына кітап
ала бастады. Халы
қтың көзін ашу үшін алдымен өздері білім
к
өкжиектерін кеңейтіп алғанды жөн санады. Осылайша халықты
жа
қсылыққа үндейтін сауатты семинар беруші азаматтар жер –
жерде к
өбейе бастады.
Барлы
қ жиналыстар мен сауық кештерінен, мейрамханалардан 
т
үскен қаражатқа халыққа пайдалы кітаптар алынып, ауыл – 
айма
қтарға таратыла бастады. Белгілі бір тақырыптардың тізімі 
жасалып, осы та
қырыптар аясында көркем шығармаларға бәйге 
жарияланып, е
ң жақсы жазылған шығарманың авторлары ерекше 
марапат
қа ие болды. Жазушылардың кітаптарының баспадан 
шы
ғуына қаржылай демеушілік жасалды. Бұл кітаптардың 
арасында 
қарапайым халыққа көбірек пайдасы тиетін шығармалар 
арзан ба
ғамен сатылып, халыққа қолжетімді болуы қадағаланды.
Өмірінің соңғы жылдарында Снелман достарымен әңгіме – 
д
үкен құрып отырып:
«
Қазіргі Финляндия мен балалық шағымның Финляндиясын 
салыстырсам, к
өз алдыма мынадай көрініс елестейді:
Барлы
қ терезелерін қымтап, жауып тастаған, иесіз қалған үй.
М
ұндай үйді көрген адамның көңілі құлазып, айдалада қалған
жандай жетімсіреген к
үй кешеді. Іші тастай қараңғы, ауасы тар,
қабырғалары көгеріп, дымқылдана бастаған бұл баспанадан гөрі
мазарды еске т
үсіреді.
Енді бір с
әтке осы үйдің жанынан бір топ батыл, қайратты
жастар келе жат
қанын елестетіңіз. Олардың барлығы көңілді.
Жастар 
әлгі үйге кірісімен, перделердің бәрін алып тастап,

терезелерді ай
қара ашады. Сол-ақ екен, үйдің іші күн сәулесімен
н
ұрланып, таза ауа кіріп, аңқыған гүлдің иісі бөлмелерге тарайды.
Үйдің ішіндегі зат атаулыға жан біткендей. Ғимараттың
қабырғалары кеңейіп, әсемденіп, жайнап, жасарып сала береді.
Б
өгде адамдар болса, көз алдарында әп-сәтте құлпырып шыға
келген 
үй ғимаратына алыстан тамсанып, таңдана қарайды.
Міне, мысалда
ғы үй сияқты, рухани қамауда қалған қоғамның 
аудан орталы
қтары мен ауыл – аймақтарында да ұмыт қалған 
қалтарыстарға оң өзгертулер енгізуге болады. Тек ол үшін рухтары
ояу ж
әне төл мәдениетінің дамуы үшін қажыр – қайратын, аямай
е
ңбектенетін, төзімді, шын мәнінде қаһарман адамдар қажет!» -
деді.

жүктеу/скачать 0,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: