Петров Григорий Финляндия а қ лала гүлдер мекені

кезегінде Финляндияда
ғы шведтер заманынан бастау алатын 
қызметкерлердің тарихнамасын түсіндіріп, баяндама жасады.
Снелман атал
ған конгресте:
«Шведтер 
өте намысқой, бақытты, керемет сұлу, терең ойлы 
ж
әне парасатты халық. Өз басым шведтерді жақсы көремін, олардың 
арасында мені
ң көңілімді жықпай, сыйласатын достарым баршылық. 
Швед азаматыны
ң кез келген салада жетістікке жеткенін шын 
к
өңілден қалаймын. Әйтсе де, тағдыр тәлкегіне түсіп, жетімсіреп 
қалған туған өлкеміздің шведтерден егемендік алғанына, өте 
қуаныштымын. Шынымды айтсам, өз басым, ұлтымның Швед 
мемлекетінен емес, Швед 
қызметкерлерінен құтылғаны үшін өзімді 
ба
қытты сезініп тұрмын.
Себебі, Финляндияда
ғы швед қызметкерлері Финляндия үшін де, 
Швеция 
үшін де – екі жаққа бірдей кесірін тигізді.
Швецияны
ң мемлекеттік қызметкерлері еңбекқор, ақылды, 
т
әрбиелі адамдар. Бірақ, бұл жердегілер (финляндиядағы шведтер)
м
үлде басқаша. Швед мемлекеті деп көптеген басқа мемлекеттердің
жаса
ған қателіктерін қайталап, қызметкерлерді жетілдіру саласында
бірнеше келе
ңсіздіктерге жол берді. Олар ең сапалы, тәжірибелі
қызметкерлерін үлкен қалалар мен орталықтарға орналастырып,
шал
ғай орналасқан аудандар мен қыстақ, елдімекендерде тәжірибесіз
мамандарды жіберетін.
Барлы
қ ұлттарда кездесетіні сияқты, кейбір бай швед 
отбасыларында да жал
қау, қабілетсіз, ешқандай жұмысқа жарамсыз, 
ішкілікке 
құмар жастардың толқыны пайда болған. Барлық білім 
ордаларынан шеттетілген, ешбір 
қызметке қабылданбаған, саудамен 
де айналысу
ға ебі жоқ, қара басына пайдасы жоқ, еңбек етуді 
қаламайтын, тіпті талпынбайтын мұндай жастар ата-аналарының 
жиып-тергенін о
ңды-солды шашып, ақыры болмағасын, әке-
шешелері билікке с
өздерінің өтімділігін пайдаланып, қолдарынан түк
келмейтін балаларын таныс ар
қылы Финляндиядағы жоғары
қызметтерге орналастырып келді.
Осындай жолмен, елімізде 
қызмет тізгінін ұстап отырған 
мы
ңдаған, тіпті одан да көп мамансымақтардан болашақта қандай 
жетістік пен н
әтиже күтуге болатынын өздеріңіз де іштей сезіп 
отыр
ған боларсыздар?!

Орта мектепті жартылай «
әупірімдеп» жүріп бітірген надан және 
т
әрбиесіз мамандар уақытының көбісін қызмет орнында емес, 
құмарханалар мен мейрамханаларда өткізетін.
Б
ұл қызметкерлер жұмыс істеуге құлықсыз, тіпті жұмыс 
істегілері келсе де, оны
ң көзін тауып істей алмайды. Өздерінің 
міндеттерін толы
қ түсінбегені былай тұрсын, жауапкершілікті 
сезінбейтін м
ұндай адамдар қарапайым халықпен бетпе-бет келе 
қалса, тәкаппарланып, өздерін халықтан жоғары ұстауды ғана біледі. 
К
үнделікті жұмыстарына кеш келіп, ерте кетеді. Жұмыс уақытында 
достарымен бас 
қосып, кофе ішіп, шылым шегіп, газет оқып, өздерін 
қызықтыратын бір тақырыпты тауып алып, бос әңгімемен уақыт 
өткізгенді жақсы көреді.
Бір м
әселенің шешімін іздеп келген адамдарды бірнеше сағат 
бойы есіктеріне телміртіп 
қояды. Хатшылары кезек күтіп отырған 
адамдар
ға:
«Басты
қ қазір бос емес. Жиналыста. Күте тұрыңдар!» - деп, 
зекиді. 
Қарапайым халық күні бойы күтуден әбден жалығып, мезі 
болады. Оларды
ң сол сәттегі түрлеріне қарасаңыз, құтты түйеқұс 
сия
қты, көздері қызарып, амалы құрып, жігерлері құм болған. 
Қойшы, әйтеуір не керек, бірнеше сағатқа созылған телміруден соң, 
басты
қтың қабылдауына кіреді. Дегенмен, бұл қабылдаудың 
осыншалы
қ сарылып күтуге татымайтынын бастықтың алдына кірген 
кезде 
ғана түйсінеді. Себебі, кірген адам енді ғана келген себебін айта
баста
ғанда, бастық:
- Б
үгін менің уақытым тығыз. Ертең кел, - деп қысқа қайырады.
- 
Өтінемін, мен алыстан келіп едім. Мүмкін өтінішіме құлақ
асарсыз,- десе,
- Не деген с
өзге түсінбейтін адамсың. Айттым ғой, ертең кел! –
деп ашуланады.
Әлгі адам:
- Шынымды айтсам, мен к
үнде келе беруге жолақысына төлейтін
а
қшадан да қиналамын, көп күтетін уақытым да жоқ – деп, жағдайын
т
үсіндіруге тырысқанымен, бастықсымағымыз:
- Сізге ерте
ң кел дедім ғой! Неге сөзге түсінбейсіз? Тезірек 
б
өлмені босатыңыз! – деп, шығарып салады.

Сонан со
ң, қызмет бөлмесінен шығып, бір жерге көңіл көтеруге 
барып, 
қымбат шараптарды судай сіміріп, сұлу әйелдермен уақыт 
өткізеді. Сөз жоқ, мұндай қайғысыз-қамсыз өмір кешу үшін көп 
қаражат қажет. Осы себепті көптеген мемлекетке қатысты маңызды 
м
әселелер құмарханалар мен көңіл көтеретін орындарда жүрдім-
бардым 
қаралатын болды. Ел арасында билік басындағы 
қызметкерлер жайлы түрлі алып-қашпа әңгімелер тарап, халық 
болаша
ғынан түңіліп, өз араларында:
«М
ұнай адамды Стокгольмнан мынадай жауапты қызметке қалай 
жіберген? Б
ұл масқара қанша уақытқа созылады?- деп, жоғары
жа
ққа шағымданады. Жергілікті басқарушыларға көңілі толмайды,
олар
ға наразы. Бірақ, халықтың үнін еститін құлақ жоқ. Ақыр
со
ңында халық та мезі болып:
«Мемлекет 
қызметкерлерінің өзі түрлі заңсыздықтарға жол беріп 
отыр
ғанда, біздікі бос әурешілік қой. Ендеше, біз де мүмкіндікті қалт 
жібермей, 
қара басымызды күйіттеп, қандай жолмен болса да, өз
ма
қсатымызға қол жеткізуіміз керек», - деп, осының салдарынан
қоғамда түрлі заңсыздықтар белең ала бастайды.
Снелман с
өзін былайша сабақтады:
Қазіргі таңда, салыстырмалы түрде, біз – бақытты адамдармыз. 
Себебі, к
үн өткен сайын біртіндеп, жер-жерде өзіміздің фин ұлтының 
о
қыған өкілдері түрлі салада қызмет тізгінін ұстап отыр. Мамандар 
жетіспеген жа
ғдайда шведтердің тәжірибелі, сапалы мамандарын
та
ңдап ала аламыз.
Әрқайсысыңыз, маман ретінде, қызмет орындарыңызда мейлінше
жа
ңа жүйемен жұмыс жасаңыздар, ескі жүйенің сарқыншақтарын
тазалап, жа
ңа әдістерді енгізіп, іске асырыңыздар. Ескі жүйенің
ешбір ізі 
қалмайтын болсын. Халқымыз әрбір маманның өз еліне,
ту
ған өлкесіне адал қызмет ететінін сезінетін болсын. Қандай да бір
істі
ң шешімін табу үшін көмек сұрай келген адамға сізді шағып
алатын ж
әндікке қарағандай, үрке қарамаңыздар. Қолдарыңыздан
келгенше, халы
қтың мұң-мұқтажын тыңдап, оларға жәрдем беріп,
жылы ж
үзбен қарсы алып, шығарып салыңыздар. Егер бір
отандасымызды
ң талап-тілегі орындалмаса, ол сіздің көмек қолын
созба
ғандығыңыздан емес, заңға қайшы болғандықтан, жүзеге
аспа
ғандығына халық күмәнсіз сенетін болсын.

Болаша
қ ұрпақ тәрбиесінде мұғалімдер қаншалықты жауапты 
болса, мемлекет 
қызметкерлері де халықты тәрбиелеу жолында 
соншалы
қты жауапты екендіктерін түйсініп, соған сәйкес қызмет 
ат
қару керек.»
Осы с
өздерден кейін, Снелман мысқылдай күліп, өзін тыңдап 
отыр
ған көпшілік қауымға:
- Елімізде ке
ң етек жайған заңсыздықтың ұстаздары кім, білесіздер 
ме? – деп сауал тастады.
Артынша 
өз сұрағына өзі былай жауап береді:
«Олар – за
ңды шығарып, оны қабылдайтын мемлекет 
қызметкерлері. Халыққа заңға бағыну керектігін үйретушілер. 
Сонды
қтан, құрметті мемлекет қызметкерлері, жаң Финляндия 
мемлекетіні
ң атынан сіздерге мынадай өтінішім бар: Ұлтымыз бен 
за
ңымызға құрмет көрсетудің үлгісі болыңыздар. Қарапайым 
халы
қпен мейлінше шынайы әрі әділ болып, екіжақты сенімге қол
жеткізі
ңіздер.»
Б
ұл Снелманның халық алдында алғашқы да соңғы да сөз емес 
еді. Ол 
қай жерге барса да, сәті түсе қалса, қызметкерлерге осы 
сынды та
қырыптарда сөз қозғайтын. Оның бұл еңбегі нәтижесіз 
қалған жоқ. Біртіндеп, халықтың мемлекет қызметкерлеріне деген
сенімі оянып, олар
ға құрмет көрсетіле бастады.
Арада біраз жылдар 
өткен соң, Фин қызметкерлерінің 
жалында
ған жап-жас, жаңа буыны пайда болды. Олар білімі, 
т
әрбиесі, терең түсініктері мен парасат – пайымдарымен жан-жақты 
дами отырып, к
үллі әлемге өздерін мойындатып, өзгелерге үлгі бола 
білді. 
Қазіргі таңда Финляндия халқы өз мемлекет қызметкерлерін 
ма
қтан тұтады.
КАЗАРМА
Финляндия Швецияны
ң қоластында болған кезде, Финдердің 
өздерінің Атазаңы, «Сейм» деп аталатын Ұлттық Мәжілісі және 
ұлттық валюталары болған. Сондай-ақ, шектеулі әскери күшке ие 
бол
ған.

Финдер Ресей 
қоластына өткеннен кейін де бұларды сақтап қалды. 
Шведтер бас
қарып тұрған кезде Ұлттық мәжіліс пен әскери күш 
ж
әне ұлттық валюта қорын швед ұлтының өкілдері басқарған. Осы 
т
ұрғыдан алғанда, Финдер Швед мәдениетінің өміршең болып, дами 
т
үсуі үшін қолданатын жанды құралы болған.
Финляндия Ресей 
қоластына кірген күннен бастап – ақ, Финдер 
жо
ғарыда аталған бірлестіктері мен қорларын өз меншігіне алып, 
ту
ған өлкесінің шын мәніндегі иесі болу жолында күресті бастап 
кетті. Олар е
ң алдымен, бастауыш, орта және жоғары білім 
оша
қтарындағы швед мұғалімдері алып, орнына фин мұғалімдерін 
та
ғайындады. Сонан соң, өз ұлт өкілдерінің арасынан дәрігерлер мен 
мемлекет 
қызметкерлерін дайындауға кірісті. Кіші Фин әскерінің 
құрамы да жергілікті ұлт өкілдерінен жасақтала бастады. Шведтер 
заманында 
қатардағы әскер құрамында бірең-сараң фин өкілдері
бол
ғанымен, қолбасшылық шендегілер барлығы дерлік швед
ұлтының өкілдері болатын.
Шведтер – 
қаһарман халық. Реформа кезінде Густав Адольф 
ж
әне Үлкен Петро заманында ХІІ Шарль Швед әскерінің даңқын 
б
үкіл Еуропаға танытқан болатын. Десек те, ол кезде шведтердің
әскери күші ақсүйектердің қолында болған. Олар өзгелерді
(мемлекет 
қызметкерлері мен саудагерлерді, өзге де қоғамның зиялы
қауым өкілдерін) мұрындарын шүйіріп, менсінбейтін. Әскери күш
құрамында да қарапайым отбасынан шыққан әскерлерге ерекше
қатал тәртіп орнатылған.
Офицерлер болса, 
өз әскери міндеттерін өтеуге құлықсыз. Бар 
бол
ғаны әскерлерді сапқа түзеп, әскери жиындар өткізіп, казарма 
өмірімен ғана шектелетін. Басқа пайдалы ешнәрсемен айналыспай, 
есесіне бос уа
қыттарында ішкілік ішіп, домино ойнап немесе би 
билейтін бол
ған. Олардың көбісінің әскери білімдері жеткіліксіз, 
орта мектептен кейін, білімдерін жетілдірмеген. 
Өздері үлгі тұтатын 
идеалдары да болма
ған. Бар білгендері, қылыштарын айға білеп, бос 
әңгіме айту. Ақшаларын оңды-солды шашып, шыттай болып киініп 
алып, 
қыдырып, би билеуде алдарына жан салмайтын, ішкілік пен 
құмар ойындардың жанкүйерлері болған. Әскерлерге жекіп, ауыр 
с
өздер айтып, оларға «казарманың өгіздері» деп, келемеждеп, 
әлімжеттік жасайтын болған.

Снелманны
ң бастамасымен, Финляндияның жас зиялы қауым 
өкілдері мемлекеттің әскери күшіне ерекше көңіл бөле бастады. 
Әсіресе, Отан алдындағы борыштарын өтеп жүрген сарбаздардың 
білімі мен біліктілігіне, т
әрбиесіне жан-жақты назар аударылған соң,
к
үн санап ұлттық армияның да деңгейі өсе бастады. Нәтижесінде
лицейлерді
ң озат, үлгілі түлектері, тіпті университет түлектерінің өзі,
әскери мектептерге барып, білімдерін жетілдіретін болды. Олар бір
жа
ғынан әскери борыштарын өтеп, екінші жағынан өздерін ер азамат
ретінде жан-жа
қты дамыта білді. Снелман әскер құрамындағы
жастарды
ң үнін халық пен билікке жеткізуде олардың ең жақсы
«аудармашысы» бола білді. Ол 
әрдайым өзі қатысқан жиналыстар
мен жаз
ған мақалаларында төмендегі пікірлерді тілге тиек ететін:
«Сырт к
өзге мәдениеттің шыңына қол жеткізгендей болып
к
өрінген ұлттар мен ұлыстардың өзі түсіністік пен бейбітшілікте
өмір сүру үшін қажетті мәдениет пен парасаттың жоғарғы сатысына
қол жеткізе алмаған. Мұның айқын дәлелі, әлі күнге дейін айуандық
пен кек алу сия
қты жабайылық адамзат қоғамында жалғасын тауып
келеді. М
ұндай қорқынышты толқындарға кеуделерін тосқан адамдар
өз құқықтарын қорғау үшін қарсы шығып, осылайша қоғамда түрлі
қақтығыстар белең алады. Отанды қорғау үшін жанын пида етуге
даяр т
ұратын әскери күшті басқару оңай емес. Ондай күш сөзсіз, аса
қадірлі әрі қымбат. Мемлекет шекарасына жүзін бұрып, кірпік
қақпастан міндетін орындайтын әскерлеріміз – туған халқының
тыныш 
ұйқысы мен бейбіт тіршілігінің кепілі.»
Снелман, 
әскери күш жайында:
«
Әскерилер өздерін дін жолында құрбан етуге дейін баратын 
д
әруіштер сынды. Біз әскер емеспіз, сол себепті Отанымызды түрлі 
қауіптен қорғайтын «жанды қорғандар» - сарбаздарымыздың 
қадіріне жете алмай келеміз. Бұл «жанды қорғанды» тұрғызуда 
қолданылған әрбір кірпіш пен құмның түйірі бір-бір адам баласы. 
Олар – бізді
ң өмірімізге қауіп төне қалған жағдайда, өз бастарын 
өлімге тігуге дайын жандар.
К
өшеде, дүкендерде немесе шайханаларда әскерлерді кездестіре
қалсам, оларға:
«Мені
ң әзіз бауырларым! Сендер менің және туған 
хал
қымыздың азаттығын қорғау үшін, осындай ауыр міндетті 

ар
қаладыңдар. Құдай сендерге жар болсын!» - деп айтқым келіп 
т
ұрады.
Казармада
ғы әскердің әрқайсысын жарқылдаған жанды 
алмас
қа теңер болсақ, жыл сайын борыштарын өтеп болған соң, 
мы
ңдаған «алмас» отбасына жарқылынан айырылып, жүздері сынық 
болып 
қайтады. Яғни, мыңдаған сарбаздарымыздың әскери 
борышын 
өтеу кезінде денсаулықтарына зиян келетіні де шындық.
Осылайша б
үтін алмастарымызды өз қолымызбен сындырып алып
жатамыз. Б
ұл біздің мемлекетімізге үлкен сын,» - дегенді жиі айтатын.
Снелманны
ң бұл үндеуін естіп, оқыған офицерлер:
«Бізді
ң Ұлттық Қарулы Күшіміздің жаңаруы керек. Әрбір әскери 
борышын 
өтеп жүрген сарбаз казармада бордақыланып жатқан мал 
емес! Олар бізді
ң өмірде көргені аз, тәжірибесіз інілеріміз, 
бауырларымыз деп 
қарауымыз керек. Отанымыз оны білімі мен 
т
әжірибесін жинақтасын деп, әскер қатарына жіберген. Бұл 
сарбаздарымыз 
әскери борыштарын өтеп болған кезде, Отанымыз 
бізге: «Сарбаздарды 
қалай дайындадыңдар? Сендерге аманат ретінде 
берілген ж
үз мыңдаған жас жеткіншекті қалай тәрбиеледіңдер?» - 
деп с
ұрайды.
Офицер сарбаздар оны
ң мұғалімі әрі тәрбиешісі, қажет болса, 
а
қыл-кеңесін аямайтын арқа сүйер ағасындай болуы керек. Олардың
әрқайсысы – офицерлерге берілген аманат. Әрбір офицер –
қарамағындағы 
әскерлердің 
денсаулы
ғы 
мен 
барлы
қ
м
ұқтаждықтарына жауапты адам. Сарбаздардың ойлау жүйесінің
д
ұрыс қалыптасуына ықпал ететін де, жүрегінде отансүйгіштік
қасиетті оятатын да, олардың биік парасатты, тәрбиелі болып, туған
хал
қына мейіріммен қарайтын сүйіспеншілік сезімін бойына сіңіретін
де – офицерлер» - деп, осындай жа
ңа міндеттер жүктелген фин
хал
қының жас офицерлері үлкен жауапкершілік талап ететін үлкен
міндеттемелерді орындауда ж
үрексінбей, керісінше:
«Біз тек со
ғыста ғана емес, бейбіт күнде де туған өлкемізге 
пайдалы бола аламыз,» - деп, жігерлене т
үсетін.
Ертеректе 
әскери казарма деген кезде халық тіксініп қалатын. 
К
өпшілік жиналған жерде тәртіпсіздік орнай қалса, «Мырзалар, 
сіздер казармада т
ұрған жоқсыздар ғой», «Мына жерден казарманың 

иісі шы
ғады», «Байғұс казармада болып келіп, бұзылып кетіпті» 
деген сия
қты жағымсыз пікірлер жиі айтылатын. Жаңа жүйемен білім 
алып, т
әрбиеленген жас офицерлер бұл сөздерді естіген сайын
намыстанып, 
өздерінің кәсіби деңгейлерін дәлелдеуге тырысып
ба
қты. Олар:
«Жа
ңа әскери казармалар жаңалыққа толы болады! Біз барлық 
әскери казармаларды халықтың ең сенімді білім орнына 
айналдырамыз. Тіпті, б
ұл казармалар, әскерде болған әрбір ер 
азаматты
ң өмір бойы сағынышпен еске алатын, жастық шағының ең 
жар
қын сәттеріне айналатын болады. Уақыты келгенде ел аузында 
казарма туралы: «
Құдайға шүкір, әскерге барып, нағыз азамат болып
келіпті.» «Ол б
ұл тәрбиені казармадан алған.» «Әскерге барып
намыс
қой, еңбекқор, жоғары мәдениетті болуды үйреніпті» деген
жылы лебіздер 
ғана еститін боламыз» - деп жігерлене түсетін.
Осындай ма
қсатты ұстанған жас офицерлер оған қол жеткізу үшін 
т
үрлі жаңа әдістер ойлап тауып, казармадағы ескі жүйені түбегейлі 
өзгертуге білек сыбана кірісті.
Финляндия Шведтерді
ң қол астында болған кезде казармалардың 
іші 
өте лас, қолқаны қабатын қоңсыған иіс әбден сіңіп қалған, 
жа
ғдайы өте нашар болатын. Әскерлердің киімі жұпыны, олардың 
к
үнделікті ішіп-жем тамақтары да тойымсыз, дәрумендері өте аз
та
ғамдармен қоректенетін болған. Татымы жоқ тағамға тәбеттері
болма
ған сарбаздар дұрыс тамақтанбағандықтан, түрлі ауруға
шалды
ғатын болған. Офицерлер мен өзге де әскери шенділер
курсанттарды
ң ішіп жемі мен киім-кешектеріне бөлінген қаражатты
үнемдеп, оларды адам құрлы көрмейтін. Өз араларында ауыздарына
келгенді айтып, 
қалай болса, солай сөйлеу сарбаздар үшін үйреншікті
жа
ғдайға айналған.
Қазіргі кезде бұл жайттар түбегейлі өзгеріп, ең алдымен, 
казарманы
ң дуалдары боялып, ауасы тазарып, бақшасына гүл 
отыр
ғызылып, терезелеріне перде ілініп, босағада кіреберісте 
т
өсеніштер төселіп, сарбаздардың барлығы күн сайын мәжбүрлі 
т
үрде моншаға баратын болған.
Жеке бас гигенасы мен 
қоршаған орта тазалығына үйренген соң, 
сарбаздарды
ң ішкі рухани тазалығы қолға алынды. Шведтердің 
т
ұсында Финляндия қит етсе, «Швед сияқты маскүнем адам!» «Швед 

еркегі сия
қты ұрысады!» деген сөздер халық арасында кең тараған
еді. М
ұның себебі де жоқ емес. Шведтер заманында көбінесе
маск
үнем еркектер, әскрилер, генералдар – барлығы дерлік
қуанышын да, ренішін де жаман сөзбен жеткізу әдетке айналған.
Б
үгінгі жағдай мүлде басқаша. Себебі, фин халқының жаңадан
жаса
қталған жас сарбаздары қолдарын жуып, адал ас ішіп, күнделікті
тіс тазалы
ғына мән беретін болған. Тіс тазалығына әдеттенген соң,
тілдерін де тиып, былапыт с
өздер қолданбай, өз араларында барынша
м
әдениетті болуға талпынады. Ертеректе тек әскерлер ғана емес,
офицерлерді
ң өзі дауыс көтеріп сөйлеуді қаһармандыққа балап,
м
ұны казарма өмірінің бір бөлшегі деп қарап, неғұрлым боқауызды
к
өп қолданса, сонысын өздерінше жетістік көретін.
Қазіргі фин әскерлері болса, казармаға мүлде жаңа леп алып 
келді. Олар:
«Казарма - біз 
үшін қасиетті ұғым. Поп үшін – шіркеу, мұғалім 
үшін мектеп қаншалықты қымбат әрі маңызды болса, біз үшін 
казарма соншалы
қты қымбат. Сондықтан да, біз бұл жерде барынша 
т
әрбиелі болып, басқаларға үлгі болуға міндеттіміз!
Казарманы маск
үнемдер мекеніне немесе боқауыз сөз айтылатын 
жерге айналдыру
ға ешкімнің қақысы жоқ. Казарманың ішінде кез 
келген жерге т
үкірмей, төсек жабдықтарына зиян тигізбей, жаман 
с
өздер айтпай, ауыздарыңа ие болып, өзгелердің де құлақтарын
кірлетуші болма
ңдар. Қалай болса солай сөйлеу иттің үргенінен де
жаман естіледі. Б
ұл – рухани мәдениеттсіздіктің белгісі! Нағыз жігіт
екендіктері
ңді дәлелдеудің басқа да лайықты жолдары бар. Мәселен,
ж
үзуді, күресті, т.б. үйреніп, спортпен шұғылданыңдар.
К
өпшілік жиналған жерде өздеріңді мәдениетті ұстаңдар, 
пайдалы 
кітаптарды 
к
өп 
о
қыңдар. 
О
қығандарың 
мен 
ты
ңдағандарыңнан нәтиже шығарыңдар», - деп, сарбаздарды
жа
қсылыққа баулитын.
Осындай т
әрбие мектебінен сусындаған жас сарбаздардың 
әрқайсысы уақыт өте келе, бір-бір білімді ұстаз болып шықты. 
К
үнделікті дәрістерден бөлек әрбір офицер қарамағындағы 
әскерлерді тәрбиелеу үшін күніне арнайы бір-екі сағат көңіл 
б
өлетін. Оларға түрлі ойындар мен қызықты курстарды, түнгі кітап 
о
қу сағаттарын ұйымдастырды.

Әскерлік борыштарын өтеп, елге оралған азаматтарға қандай іспен 
ш
ұғылдануға болатыны жайында кеңестер беріліп, осы жайы 
баяндал
ған кітаптар оқытылып, сарбаздарды үлкен өмірге 
дайындайтын.
Олар 
әскерден қайтқан сарбаздар үшін қарапайым өмірдің мәнін 
ұғынуға жол ашатын пәлсапалық көқарастарын қалыптастыра білді:
«Болаша
қта барған жерлеріңде құдды басын топыраққа тығып 
ал
ған түйеқұс сияқты, өзгені тыңдауға құлықсыз адамдармен 
кездесесі
ңдер. Олар адам сияқты өмір сүрудің не екенін толық 
т
үйсінбеген, көргені тым аз, тіпті кітаптан да оқымаған болуы 
м
үмкін. Қайтадан олардың қасына барып, баяғы қалыптарыңа түсер
болса
ңдар, өздеріңде де, бізді де ұятқа қалдырасыңдар. Ол жерлерге
жа
ңа өмірдің жаршысы болып барыңдар. Шалғай жерлерде өмір
с
үріп жатқан адамдардың рухын сілкіндіріп, оятыңдар. Онда жаңа
т
үсіністік пен бейбіт өмірді мәдениет пен еңбекті ту еткен қоғам
құрыңдар.
Әр қоғам мен буын өкілдерінің арасында батырлығымен,
қайсарлығымен ерекшеленген тұлғалар болған. Қазір де олардың
ұрпақтары арамызда өмір сүріп жатыр. Ондай текті жандар қажет
болса, ел басына к
үн туған кезде қасық қандары қалғанша күресуге
с
өз бере алатын қаһармандар. Бейбіт күнде Отанымыздың жарқын
болаша
ғы үшін қызмет ету оның азаттығы үшін соғысумен пара-пар.
Сол себепті елімізді
ң келешегі үшін аянбай еңбек етуіміз керек.
Топыра
қты қалай игересіңдер? 
Д
әнді-дақылдарды қалай егесіңдер?
Жан-жануарды
ң еті мен сүтін, орманның ағашын қалай 
пайдаланасы
ңдар?
Ер азаматтар мен 
әйелдер қалай тіл табысады?
Ата-аналар 
өз балаларын қалай тәрбиелейді?
Өмір сүру салтын жүйелі түрде қалыптастырған ұлттар мен
ұлыстарда бұл сұрақтар қалай шешім тапқан? Бір байқап көрейік.
А
ғылшындардың маталары, чехтердің әйнектері, ирландияның
қойлары, француз шараптары, Данияның сары майы, Брюссельдің
қолөнер туындылары, орыстардың тондары, шведтердің сіріңкесі
неліктен д
үниежүзінде жоғары сұранысқа ие? Себебі, бұл
б
ұйымдардың ең сапалысы осы елдерде шығарылады. Біз болып, сіз

болып, болаша
қта әлем мойындайтын сапалы бұйымдар шығарып,
елімізді
ң даңқының шығуына үлес қосуға міндеттіміз.
Әйтсе де, ондай жетістікке жету үшін халқымыздың көзін ашып, 
жол к
өрсететін адамдар қажет-ақ. Олар кімдер болмақ? Ол үшін
өлкеміздің шалғайларында батпаққа батып жатқан ормандарға дейін
барып, жанкештілік танытатын жандар бар ма?»
Әскерлердің көңілін елең еткізіп, рухтарын оятқан бұл 
сауалдарды
ң жауабын офицерлер өздері беретін:
«Сіздер! И
ә, бұл бастамаларды алғашқы болып сендер жасайтын 
боласы
ңдар! Міне, сол кезде ғана отбасыларың, ауыл-аймақ пен 
Отанымыз сендерді
ң ұзақ уақыт казармада өткізген уақыттарыңнан 
ұтпаса, ұтылмайтын болады. Керісінше, сенердің осында 
үйренгендеріңнен олар да үйреніп жатса, біздің кеңесіміздің бір 
к
әдеге жарағаны. Сіздер казармаға алғаш келген кезде өңделмеген 
темір сынды болса
ңдар, қазір, балқытылып, белгілі бір қалыпқа 
енген, ж
үрегінің жалыны бар жігерлі жас болып қайтасыңдар!»
Таби
ғаттың сыйынан мақрұм қалған Финляндияның 
батпа
қдаласында фин халқының жас офицерлері бар ынта-
жігерлерімен ту
ған өлкелеріне қалтқысыз қызмет ететін білімді, 
к
үшті де қайратты жастарды осылайша тәрбиелеп шығарды. 
Әскерлер өздерінен жасы үлкен офицерлерді мақтан тұтып, 
құрметтейтін. Әскерлік борыштарын өтеу барысында оларды 
ренжітіп алмас 
үшін, барынша мұқият болуға тырысып-бағатын. 
Олар 
өздерінен әлсіздердің әрекеттерін қадағалап, өзгелерге де
зияны тиіп кетпеуі 
үшін, бір-біріне қамқорлық көрсететін.
Сарбаздар борыштарын 
өтеп, елге оралғаннан кейін де, 
офицерлерімен хабарласып, оларды жиі еске алып, хат ар
қылы елде 
болып жат
қан жаңалықтармен бөлісіп отыратын.
Ту
ған ауылдарындағы жаңа, жарқын өмірдің бастауы жайлы 
айтып, 
өздерінің болашаққа жоспарларымен бөлісіп, офицерлерден 
а
қыл-кеңес алып отыратын.
Шал
ғай жерлерге жете бермейтін жаңа басылымдарға жазылып, 
жа
ңа шыққан кітаптарды жіберулерін өтінетін.
Офицерлер мен сарбаздарды
ң бірігіп қолға алған жұмыстарының 
н
әтижесінде шалғай жатқан елдімекендер мен әскери казармалардың 
арасында 
екіжа
қты шынайы байланыс орнады. Осылайша 

Финляндияны
ң түкпір-түкпірінде денсаулық пен мәдениетке 
ша
қыратын жаңа өмір салты жан-жақты насихаттала бастады.
Әскери казарма халықтың түсінігінде қорқынышты жер емес, 
керісінше, ма
қтауға лайық жақсылықтың жаршысына айналды. 
Финляндияны
ң түкпір-түкпірінде отбасында бұзықтық жасай қалған 
балаларына ата-аналар:
«Тезірек 
әскерге баратын жасқа жетсең, казарманың тәрбиесін 
алса
ң, нағыз адам болар едің!» - дейтін болды.
М
ұны естіген көршілер де құптап:
«И
ә, әскерге барса, жақсы болары сөзсіз. Мұндай тәртіпсіздерді 
казарма адам 
қылып шығарады. Көрдің бе, Пеко Юксон, Руди 
Антонен де 
әскерге барып, нағыз азамат болып келді. Олардың бұрын 
қандай болғанын бәріміз де білетінбіз. Тіпті адам болмайтын шығар 
деп ойлайтынбыз. Сізді
ң балаңыз да солар сияқты әскерге барып,
ж
өнделіп, әлі – ақ нағыз азамат болады. Себебі, әскери казарма
бізді
ң балаларымызды бізден жақсы тәрбиелейді.» - дейтін болды.
Ауылды
ң ақсақалдары да осы пікірді қолдап:
«И
ә, иә, ол рас. Бұрындары біз қалай байқамағанбыз? Өмірде
к
өп қателіктерге бой алдырыппыз. Қазіргі жастарымызға қарап,
ш
үкір дейміз. Олар өмірдің мәнін жастайынан ұғынып өсіп келеді.
Жастарымызды осындай т
әрбиелі әрі білімді етіп шығарған 
әскери казармалар бұрынғыға қарғанда әлдеқайда өркендеп, 
дамы
ған» - дейтін.
Т
үсініктеме: Қамырдың ашытқысы неғұрлым сапалы болса, 
қамыр да соғұрлым тез көтеріледі. Казармалар да құтты ашытқы 
т
әрізді, неғұрлым әскери тәрбие сапалы болса, жастарымыз саналы 
болып, сол ар
қылы халықтың рухы тез сілкініп, көтерілетіні сөзсіз.
ФУТБОЛ
Наполеон билік басына келген к
үннен бастап, Еуропада соғыс аз 
бол
ған жоқ. Ол Еуропа мемлекеттерінің барлығына дерлік соғыс 
жариялады. 
Әсіресе, Англияны жеңуді көздеді. Ағылшындар болса, 

өз кезектерінде Наполеонды биліктен кетірудің түрлі жолдарын
ойластырып, ба
қты.
Наполеон Еуропамен 
қатар, Ресейге де қыр көрсетті. 
Француздармен со
ғыс болуы мүмкін деп қауіптенген Ресей, 1808 
жылы Швециямен арада бол
ған соғысты тоқтатты. Көп ұзамай – ақ, 
тарихта танымал бол
ған Ресей мен Франция арасындағы қызыл –
қырғын соғыс басталып та кетті. Наполоен бар әскери күшін 
біріктіріп, М
әскеуге дейін келді. Бірақ, осы тұста орыстардан 
тойтарыс
қа ұшырап, кері шегінуге мәжбүр болып, Францияға 
қайтты. Францияға келісімен, қайта қол жинап, бұрынғы әскери 
к
үшті қалпына келтірудің амалын қылды. Бірақ, Наполоенның ең 
басты 
қарсыласы ағылшындар барлық Еуропа халқын француздарға 
қарсы қойды. Осы соғыста Наполоен тұтқынға түсіп, Сент – Элен 
деп аталатын арал
ға жер аударылады. Ұзақ жылдар бойы 
Наполеонны
ң жорықтарынан мезі болған бүкіл Еуропа жұртшылығы 
б
ұл хабарды ести сала, бөріктерін аспанға атып, қуанышқа кенелді. 
Осы о
қиғадан соң, барша еуропалықтар ағылшындардың күш
жігеріне т
әнті болып, олардың әрбір ісін өздеріне үлгі ете бастады.
Тіпті а
ғылшынның бар болмысы сәнге айналды.
Еуропалы
қтардың кішкентай балалары мен жас жеткіншектері 
үлкендердің қылықтарын дұрыс – бұрысын сараламай, ішкілік ішіп, 
шылым шегіп, жаман с
өздер айтып, ағылшындар өмірінің күлкілі 
ж
әне зиянды тұстарын айны қатесіз көшіріп, қайталап, қысқа уақыт 
ішінде, а
ғылшындардың көшірмесіне айналды.
Еуропаны
ң байлары болса, ат жарыстарында қомақты ақша тігіп, 
виски ішіп, а
ғылшындардың киім үлгісімен киініп, шаш үлгілерін 
а
ғылшынша қысқартатын болды. Жастар жағы бар ынтасымен 
а
ғылшынның спорт түрлеріне, әсіресе, футболға беріле бастады. 
Толы
ққанды білім алмаған Еуропа жастары футбол десе ішкен 
астарын жерге 
қоятын болды. Футболдан ләззат алып, оның
қызығына құныққан байдың балалары оны өнер мен білімнің
де
ңгейіне дейін көтеріп жіберді. Халықтың футболға деген
қызығушылығын одан әрі қоздыра түсу үшін, білімсіз журналист
қауым өкілдері де құдайдың құтты күні футболдың жарнамасын
жасаудан бір тын
ған жоқ.

Б
ұл жайт Снелманның тұсында Финляндияда да етек жая бастады. 
Фин жастары 
әлі де болса бәрі бірдей жан-жақты терең ойлап, жақсы 
мен жаманны
ң парқын ажыратуға қауқарсыз, мәселенің байыбына 
барып, тере
ң ойлануды білмейтін. Финляндия Ресейдің қоластына 
өткен соң, фин халқы шведтерге қарсы кек сақтап, оларға соғыс ашу 
сынды ойлардан ада болды. 
Өздігінен ойлануға енжарлық танытатын 
фин жастары бірі 
қалмай, футболға құмарта бастады. Футбол ойнау 
ж
ұқпалы дерт сынды күннен-күнге жер-жерде, тіпті шалғай 
ауылдарда да с
әнге айналды. Бүкіл бір буын өкілінің ойы мен ерік – 
жігерін, сана-сезімін билеген футбол дауасыз дертке айналды. Барлы
қ 
жерде футбол бірлестіктері мен 
ұйымдары пайда бола бастады. 
Снелман мен оны
ң жастақтары болса, елде белең алып бара жатқан
б
ұл жайтқа бей-жай қарап отыра алмады. Себебі, жастардың ойлау
қабілетін нашарлатып, тек екі аяқтарына күш түсіретін спорттың бұл
т
үрі рухани тоқырауға себеп болуы әбден мүмкін еді. Ұлттың жас
буын 
өкілдерінің мәдени және рухани оянғанын қалайтын
отанс
үйгіш азаматтар бір-біріне:
«М
ұндай тек аяқ пен қолдары ғана жұмыс істейтін жастар 
болаша
қта ұлтымыздың мәдениеті мен рухани дамуына қандай пайда 
келтірмек? Елімізге ая
қ-қолдары емес, рухы мен сана-сезімі 
шыны
ққан адамдар қажет. Отанымыздың дамуына бұлар қалай 
қызмет етеді?» - деп күмандана сауал қоятын.
Снелман бір кездері Испанияда к
өптеген адамдардың 
фантастикалы
қ шығармаларды оқып, ақыр соңында әлгі адамдар сол 
кітаптардан 
әсерленгендері соншалық, соған еліктеп, қиял ғажайып 
әлемдегідей өмір сүреміз деп жұртышылыққа мазақ болғанын және 
ол жайында Сервантес 
өзінің атақты «Дон Кихот» атты 
шы
ғармасында сөз етіп, сол адамдарды күлкілі кейіпкер ретінде 
суреттей отырып, халы
қтың көзін ашуға талпынғанын есіне түсірді.
Снелман мен оны
ң достары:
«Испанияны
ң атақты жазуышысы еліктегіштікті шығармасының 
өзекті тақырыбы етіп алып, жазуға мәжбүр болғанына қарағанда,
кейбір жастарымызды
ң осындай ақылға сыймайтын қияли іс-
әрекеттерінің өзі көз жұма қарауға болмайтын жайт» - деген ойға
келді.

Сервантес адамдарды
ң қиял-ғажайыпқа негізделген
шы
ғармаларға қызығуының себебі олардың ойлау қабілеттерінің
т
өмендігі және өздері ойлауға ерінетін жалқаулықтарының белгісі
деп 
ұғынған және оны өз шығармасы арқылы халыққа түсіндіруге
тырыс
қан. Себебі, Сервантес мұндай шығармаларын жазған кезде
испанды
қтар өздерінің артта қалған мемлекеттерін дамытудың
жолдары мен ел экономикасын, м
әдениетін, сондай – ақ, әлеуметтік
м
әселелердің оң шешімін тауып, қажетті шараларды қолға алуға
құлықсыз болатын.
Осы т
ұрғыдан алғанда, олар ойлау қабілеттерін, өз 
м
үмкіндіктерін толық қолданбағандықтан, рухани жалаңаштанған 
еді. Сан мы
ңдаған адамдар күні бойы қиял ғажайыпқа өрілген,
шынды
қтың ауылынан алыс фантастикалық романдарды оқып,
уа
қытын босқа өткізетін және сол шығармаларды оқығаны үшін, бір
істі тындыр
ғандай өздеріне көңілі толатын болған.
Ол 
өлкеде мәдениет саласында еңбек етіп, зейнет жасына жеткен 
адамдарды да кездестеру м
үмкін емес – ті. Халықтың сана-сезімі селт 
етпей, 
қалың ұйқының құрсауында қалған. Күн өткен сайын
білімсіздік пен кедейлік 
өрши түскен. Мемлекет өз күшін жоғалта
баста
ған. Қалың бұқараның мәдениеті мен экономикасы құрдымға
бет ал
ған. Осындай сын сағатта халыққа рухани тоқыраудан
шы
ғудың жолын көрсететін бірілі-екілі сауатты адамдар әлгі қияли
шы
ғармаларды оқып, бар болмастарымен сол әлемге еніп, өздерін
ба
қытты сезінгесін, жай халық қайдан оңсын?
Снелман іштей:
«Д
әл қазіргі таңда жазушылардың жазғандарын біздің халық 
т
үсініп, олардың лайықты бағасын беруге өресі жете қоймасы анық.
Б
үгінгі қоғамның ергежейлі рухты адамдарының жасап жатқан
арзан
қол саясаты мен түкке тұрғысыз пікірлерін ашық айтып,
халы
қтың көзін ашатындай шығармалар туғызатын жазушылар
қажет-ақ. Шынайы өмірді күлдіре отырып, түсіндіріп, жеңіл тілмен
халы
қтың жетесіне жеткізетін Сервантестей шебер жазушымызда
жо
қ. Дегенмен, дәл Сервантес сияқты туындыны жаза алмасақ та,
шамамыз жеткенше соларды
ң жасаған үлкен істерін біз де жасай
аламыз. Туберкулез, холера сия
қты жұқпалы дерттерді тасымалдаушы
микроптар к
өзге көрінбегенімен, өте қауіпті. Олар кішкентай

бол
ғанымен, бүкіл бір мемлекеттің адамдарын құртып жібере алады.
Ал 
қоғамның айықпас дертіне айналып отырған рухани микроптар
болса, осы ауруларды
ң микроптарынан бірнеше есе қауіпті.» - дей
ойлайтын.
Финляндия батпа
қты жерде орналасқандықтан, туберкулез бен 
безгек сынды ж
ұқпалы дерттің ошағы ушығып тұрған еді. 
Қарапайым халық арасында безгекпен ауырғандардың саны күн 
санап артып, 
өкпе құртына шалдыққандардың көбісі өмірмен қош 
айтысып жататын. Б
ұл сырқаттарға қарсы күрес басталып та кеткен. 
Снелман:
«Б
ұл күрес аздық етеді. Бізде бұдан басқа адамдардың сана-
сезімін, ойлау 
қабілетін кеміріп жатқан жұқпалы аурудың рухани түрі 
де ке
ң етек алып барады. Сырқаттың бұл түрі күн өткен сайын 
жастарымызды 
құрдымға айдауда. Бұған қазір тоқтау қоймасақ, бес, 
он, он бес жылдан кейін 
ұлтқа төнген қауіптің алдын алуға 
қауқарсыз боламыз. Сол себепті бізге тән сырқатымен қатар, жанның 
ж
ұқпалы ауруларымен де күресуге тура келеді.» - деген сөздерді жиі 
айтатын.
Бір к
үні Финляндияда ең ірі футбол клубының 10 жылдық 
мерейтойын тойлау
ға арналған мемлекеттік деңгейде жарыс
ұйымдастырылып, үлкен жиын өтетін болды. Бұл жиынға түрлі спорт
салаларыны
ң мамандары да қатысты. Снелман да достарымен бірге
осы 
жиын
ға келген. Ол Финляндияның ең ірі спорт
қауымдастығының өкілі болып саналатын. Бұл жиында да Снелман
с
өз алып, жиналған жұртшылыққа өз ойын, көзқарасын ашық
айтты:
«Бізді
ң жастарымыздың спортқа қызығушылығы мені қуантады. 
Қандай да бір ақылға қонымды әрекетке өз басым қолдау көрсетуден 
жалы
ққан емеспін. Пәлсапа ілімінің отаны саналатын Грекияда да 
к
үрес, көркем гимнастика сияқты спорт түрлері қатар дамыған. 
Денені шыны
қтыру адамның физикалық мүмкіндігін арттырып, дене
бітімін с
ұлуландыра түсері сөзсіз.
Қалалық жерлерде еш қозғалыссыз бірқалыпты күн кешкен 
адамны
ң бұлшықеттері шау тартып, буындары босап, денсаулығы 
нашарлап, 
қанайналым жүйесі әлсіреп, күнделікті өмірде 
енжарлы
ққа бой ұрып, жалқау бола бастайды.

Германияда мектеп жасында
ғы балалардың көбісі көзілдірік 
киеді. Демек, оларды
ң көру қабілеттері нашарлаған. Олардың 
арасында бойлары б
үкірейген, сүйектері әлсіз, қолдарының күші 
азай
ған, бет-әлпеттерінде қан-сөл жоқ, солған өсімдік сияқтыларды 
жиі кездестіруге болады. Оларды
ң солғын жүздерін көрген сәтте,
қолдарынан жетектеп, табиғат аясына апарып, кең далада еркін
тыныстатып, жала
ңаяқ жүгіртіп, таза ауада серуендеткің келеді.
Ежелгі гректерді
ң заманында Сократтың замандастары үш 
қағиданы қатаң ұстанған.
Бірінші, еш
қашан ешнәрседе тым астамшылыққа бармау, екінші, 
кез келген жайтты сы
ңаржақты ойланудан аулақ болу, үшіншіден, 
барлы
қ нәрсе белгілі бір өлшеммен дер кезінде жүзеге асуы керек 
деген принцип бол
ған.
Сократты
ң замандасы Аристофан философтардың тек ой 
е
ңбегімен шектеліп, дене шынықтыру мен еңбек етуге келгенде
енжарлы
қ танытатындарын өткір сын садағына алған. Ол өзінің
жаз
ған шығармаларында бастары білімге толы екі аяқтылар мен
құрғақ теорияны талдаудың шеберлерін аяусыз сынап-мінеген.
«Гуливерді
ң саяхаттарының» авторы Джонатан Свифт болса, 
құрбақалар тәрізді әдбен ісініп, алып адам боламыз деп ойлаған 
ергежейлілерді маза
қ етеді. Сондай – ақ, Свифт лапуттарды да 
кекесінмен суреттейді.
Лапуттар дегеніміз – бастары 
үлкен, мойындары арық, денелері 
ілмиген, ебедейсіз жаратылыс иелері. Олар кітапта
ғы қатып қалған 
формулалар мен геометриялы
қ фигураларға сүйеніп, сол шеңберде 
ғана өмір сүретін болған. Яғни дене бітімдері қаншалықты көзге 
қораш, қалай ыңғайсыз көрінсе, өмір сүру қағидалары да ақылға 
қонымсыз.
Енді 
өз Отанымызға оралсақ. Осыншалық жан-жүрегімізбен
с
үйетін туған өлкеміздің Лапуттар мен Лилипуттардың мекеніне
айналуын 
қалайсыздар ма? Бізге ергежейлілер де, лапуттар да керек
емес.
Біз, финдерді
ң аяқтарының күшті болғанын қалаймыз, бірақ 
а
қылдарының әлсіз болғанына қарсымыз. Тек аяқ күшіне ғана 
сенетін, жарым-жартылай ойлайтын адамдар бізді
ң халқымызға үлгі 
бола алмайды. Бізді
ң идеалымыздағы азаматтарымыз ондай емес.

Сіздер футболды
ң Финляндияда дамығанын көріп қуанып 
жатырсыздар. «К
үшті аяқ» атты футбол командамыздың көршілес 
жат
қан Швеция, Норвегия, Данияда, тіпті сонау Мажарстанда өткен 
кездесулерде же
ңіске жеткенін мақтан етесіздер. Мен сіздің бұл 
қуанышыңызға қосыла алмаймын.
Себебі, мен бізді
ң сүйікті Суомиімізде «Күшті ақыл», «Үлкен
істер», «
Үлкен істердің бастамасы, «Ең сапалы жұмыртқа», «Ең
сапалы д
әнді дақыл», «Кір шалмаған ар-ождан», «Жаңашыл ойлар»,
«
Өміріне риза халық» деген сияқты аттарды иемденген
қауымдастықтарың пайда болғанын қалаймын.
Мен жас финдерді
ң тек мажарларды ғана емес, француздар мен 
а
ғылшындарды да жеңгенін қалаймын. Бірақ, біз тек футболда ғана
емес, сапалы біліммен, жо
ғары өнер туындыларымызбен, сауда-
сатты
қ саласында және мемлекеттің өзге де салаларында олардан оқ
бойы алда болуымыз керек.
М
ұндай маңызды даму кезеңінде тек футболшыларымыздың аяқ 
к
үштеріне сенетін болсақ, алысқа бара алмаймыз. Қарсымыздан 
допты 
қайтару үшін бас керек, бірақ ең мықты бас, біле-білсеңіздер, 
ол – 
қошқардың басы.
Мен фин жастарыны
ң бар-жоғы қошқардың басы сияқты мықты 
бас
қа ие болғанын мақтанатын жайт деп санаймын.
Ата
қты Сократ Пен Херкульдің суретін салып, салыстырып 
к
өріңіздер. Сократтың маңдайы кереқарыс, нағыз философтың 
бейнесін к
өруге болады. Кең маңдайлы адамдардың ойлау қабілеттері 
де 
өзгелерге қарағанда кең болады. Ондай адамдар терең ойлы 
болады. Сократ сондай адам бол
ған.
Енді салыстыру 
үшін Херкільдің суретіне қарасаңыз, ең алдымен 
ірі денесі к
өзге ұрады. Бұл оның батырлығы мен күшінің белгісі. 
Әйтсе де, ондай адамдар күшті ақылға ие болмайды. Яғни, қара 
к
үштің иелері терең ой мен рухани байлыққа келгенде кедей болады.
Әлбетте, мен бұл мысалды айтқанда, сіздерге Сократтың немесе 
Херкульді
ң екеуінің бірінің басын таңдаңдар деп тұрғаным жоқ. 
Айт
қым келгені, аяқтарыңды жұмыс істеткен кезде, Сократ сияқты 
бастары
ңды да жұмыс істетіңдер.
Барлы
қ істер дер кезінде орындау қажет. Десек те реті келгенде 
к
өңіл көтерген де дұрыс. Финляндияға тек доп ойнайтын адамдар 

керек емес. Бізге Фин мемлекетін экономикалы
қ, әлеуметтік, мәдени 
ж
әне рухани тұрғыда дамытатын адамдар керек. 
М
әдени тұрғыда артты қалған ұлттар мен ұлыстардың өмір сүру
салтына еліктеп, оларды к
өшірмелеуден аулақ болыңдар. Парижге
бар
ғандар кафелерді, Германияға барғандар мейрамханаларды,
Анталия
ға барғандар футболды үйреніп келеді. «Біреудің сасығы
біреуге та
ңсық» демекші, үйренгеннің жөні осы екен деп, не болса
со
ған еліктеуші болмаңдар. Әр нәрсені ақыл таразысына салып,
екшеп, ішінен е
ң пайдалысын алуға ұмтылған жөн. Еуропадан
ғылымды үйренуге талпыныңдар.
Фин жастары! Сендерді
ң міндеттерің аяқтарыңмен допты 
аспандату емес. Сендерді
ң басты міндеттерің – ұлтымыздың рухы 
мен намысын аспандату! Сол ар
қылы сүйікті Отанымызды барлық 
салада дамытып, шын м
әнінде бақытқа кенелту!
Естері
ңде болсын: Дені саудың – жаны сау. Ал жаны сау адамның 
рухы 
әрдайым асқақ болары сөзсіз!

жүктеу/скачать 0,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: