35
бұлықсыған сан алуан әлеуетті күштерді сыйдырған, астана маңын ғана емес,
провинциядағыны, поместьедегіні, деревнядағыны қамтыған тарихи аңыз-әпсаналар мен
оның идеялық мақсаттарын барлық халықты жинақтап, барша Ресейді құшағына алған
жалпыхалықтық, ұлттық болады деп қиялдаймыз"[125].
Ғалымның үміті толық мәнінде ақталған жоқ. Ұлттық тұрмыс-тіршілікті жаппай тас-
талқан ету дәуірі мен «атың өшкір ескілікпен» күрес әдеби шығармашылықтың
заманалықпен байланысын тар және бұрмаланған ауқымда ұғындырды. Есік қаққан
дәуірдің шындығы ұлттың талпынысы мен мәдени дәстүріне баса көңіл бөлудің әлдебір
көп қырлы тұтастығы түрінде емес, әдебиетішілік (формалды мектеп түсінігінде, оның
ішінде Ю.Н. Тыняновтың ойынша, әдеби күресте кінәлі және кінәсіздер жоқ, тек
жеңімпаздар мен жеңілушілер ғана бар[126] және әлеуметтік-таптық, партиялық (өзін
«нақты-тарихи» деп атап, ресми түрде бірден-бір дұрысты деп жариялаған марксистік
әдебиеттану әдістемесі) қиян-кескі, бітіспес ұрыс алаңы түрінде танытты. Аталған
концепцияларда заманалықпен оның әдебиет пен өнердегі маңызы туралы түсініктер өте
тар ауқымда өзгертіліп берілді[127].
Төңкерістен кейінгі онжылдықтың әдеби тәжірибесінде үстем идеологияның талабына
толық жауап беретін романа-эпопея атанған туындылар (Ф.В. Гладковтың"Цементі", АН.
Толстойдың "Азапты сапар" трилогиясы, М.А Шолоховтың "Көтерілген тыңы", И.Г.
Эренбургтің "Дауылы" мен "Тоғызыншы толқыны", М.С. Бубеновтың "Ақ қайыңы")
ресми қолдауға ие болды. Кеңестік шындықты (кейде адам танығысыз) әспеттеген олар
замана қайшылығын үнсіздікпен айналып өтіп отырды.
Сонымен бірге, осы дәуірдің жазушылары өздерінің көркем шығармашылықтары үшін
шетіндеу қолайсыз жағдайға қарамай өз тамырын ХІХ ғасырдан алатын дәстүрге сай өз
заманын шынайы да, терең суреттей алды. А.П. Платоновтың хикаяттары мен әңгімелері,
М.А. Булгаковтың романдары, М.А Шолоховтың "Тынық Доны", А.А Ахматованың
"Реквиемі", кейінірек А.И. Солженицыннің, Г-Н. Владимовтың, В.И. Беловтың, В.Т.
Распутиннің, В.П. Астафьевтің, Е.И. Носованың прозалары, кейінгі он жылдықтарда
қоғамдағы өзгерістерге жауап беретін Б.П. Екимовтің әңгімелері тап осындай еді.
Алуан ел мен дәуірдің көркем туындылары бізді адам болмысының байлығына, сан
қилылығына, «көп түстілігіне» сенімділікпен куәгер етеді. Өмірдің айнасы сынды өнер біз
үшін этнография мен тарих секілді ғылыми білімнің саласы да болып табылады. "Көркем
әдебиет пен өнердің туындылары өзі өмірге келген кезеңінің ділін (менталитетін)
түсінудің маңызды дерек көзі <... > және де білім үшін, әсіресе, тұрмыстық нақты "тарихи
жағдай", <...> осы арқылы көркем әдебиет пен өнер тарихнамалық (историографиялық)
бақылау жасаудағы ең маңызды дерек көзіне айналады"[128]. Беделді тарихшының осы
айтқан сөзіне алып қосарымыз төмендегідей: көркем туындының тақырыптамасының
мәдени-тарихи
аспектісі көбіне тұтас кейіптеуді, пішіндік ұйымдастыруды,
құрылымдылықты
айқындайтындықтан
жете
қарастыратын
әдебиеттанушылық
зерделеуге әбден лайық.
Достарыңызбен бөлісу: