Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Д
Коммуникативтік талаптардың орын тəртібі арқылы орындалуы
жүктеу/скачать 229,89 Kb.
|
Коммуникативтік талаптардың орын тəртібі арқылы орындалуыЛебіздің коммуникативтік мақсат қуып құрылуына құрмалас сөйлемдер жүйесінде қалыптасқан орын тəртібі ережелері де қызмет етеді. Құрмалас сөйлемдер жүйесінде үш түрлі орын тəртібі бар дейміз: 47 Осылай құрылған сөйлемдерді А. Байтұрсынов А.М. Пешковский еңбектерінің үлгісімен сиысу- лы құрмалас сөйлем деп, бірінші құрылымын шұбалаңқы түрі: Аңшы мылтығын алды, бөлшектеді, тазалады; екінші құрылымын ықшам түрі деп атаған болатын. Байтұрсынов А. Тіл құрал, сөйлем жүйесі мен түрлері, ІІІ Тіл танытқыш кітап. – Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. – Алматы, 1992. – 300- 301-б. Базистік (түпкі) орын тəртібі. Кірігу орын тəртібі. Инверсиялық орын тəртібі. Базистік орын тəртібі құрмалас сөйлемдердің бастапқы мағыналық- грамматикалық түрлерін ұйымдастыру қызметіне сай қалыптасқан, яғни бірінші дəрежелі коммуникативтік талаптарға қызмет етеді. Базистік орын тəртібінің бір-екі көрінісін атайық. Салалас сөйлемдер екі компонентті байланыстыру үшін баяндауыш- тық форма қызмет ететін болса, сол баяндауыш қатысқан компонент бірінші позицияда орналасады. Жаңбыр жауып еді, егін көтерілді. Шақырып еді, келмеді. Егер баяндауыштар форма жағынан бірыңғай келсе, компоненттер мағыналық престижіне сай орналасады. Дала түкті, шөбі қалың. Жалғаулықты салаластар құрамында жалғаулық байланыстыратын компонент соңғы позицияда орналасады. Осындай істерден бос қалған жəне қайда барары да мəлім емес. Сабақтас құрмалас сөйлемде ілгергі позицияда құрылысының ыңға- йына сай бағыныңқы компонент тұрады. Сіз көшіп келгелі, ісім оңға басты, құда (Д. Досжанов). Құнанбайдың Тəңірберді үйіндегі үлкен келіні Қаражал Қуандыққа ана болып келе- тіндіктен, Жарқынбек Ырғызбайларға да арқа сүйейтін (М. Əуезов). жүктеу/скачать 229,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|