Пікір жазғандар
Ұйымдағы дау-дамайдың өзіндік ерекшеліктері
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
БАСҚАРУ ПСИХОЛОГИЯСЫ
4.3. Ұйымдағы дау-дамайдың өзіндік ерекшеліктеріҰйымдағы дау-дамай – бұл адамдардың өзара әрекеттесуі барысында өндірістік және жеке мәселелерді шешу кезінде пайда болған мүдделер қарама-қайшылықтарының ашық формасы. Әлеуметтік шиеленіс Ұйымдағы дау-дамайға бастамашы ұжымдағы әлеуметтік шиеленіс болып табылады. Әлеуметтік шиеленіс мәніне бірнеше көзқарасты атауға болады: Әлеуметтік шиеленіс нақты өмірде еңбек ұжымы мүше- лерінің көпшілігінің әлеуметтік әділеттілік қағидасы мен дау- дамайдың қандай да бір формасы арқылы жағдайдан шығатын жол табуға дайындықты айқын бұзуды жете ұғыну ретінде бо- лады. Әлеуметтік шиеленіс әлеуметтік қарым-қатынастардың объективті сипаты мен осы қарым-қатынастар субъектілерінің мінез-құлқының субъективті сипатының қарама-қайшылығы бо- лып табылады. Ұйым деңгейінде шиеленістің байқалуы қалып- ты ынтымақтастықтан ауытқумен бірге жүреді, ол еңбек қызметі барысында әлеуметтік қарым-қатынастардың өзіндік ерекше сапалық сипаттамасы болып табылады. Әлеуметтік шиеленіс – бұл қалыпты қарым-қатынастарды бұзу және өзара әрекеттесуге қатысушылардың адекватты емес қызмет етуі. Еңбек ұжымында әлеуметтік шиеленістердің пайда болуына ықпал ететін факторлардың екі тобын атап көрсетеді: ішкі және сыртқы. Ішкі факторларға жататыны: − басшылықтың өз уәделерін орындамауы және адамдарға істің нақты жағдайын түсіндіргісі келмеуі; − шикізат пен материалдарды жеткізудің үнемі тоқтап қа- луынан өндіріс режимінің бұзылуы; еңбек ұжымы үшін жақсы табыс табу мүмкіндігінің болмауы; − қызметкерлердің еңбек жағдайын, тұрмысын және демалы- сын жақсарту туралы заттық қамқорлықтың көрінетіндей нәти- желерінің болмауы; − материалдық жағдайлар мен еңбекақыны төлеу қорының әділетсіз бөлінуінен басқарма қызметкерлері мен жұмысшы- лардың тайталасуы; − инновациялар мен түбегейлі өзгертулерді жұмысшылар- дың мүдделерін ескерместен енгізу; − формальды емес көшбасшылардың арандатушылық іс- әрекеті. Сыртқы факторлар: − елдегі жағдайдың тұрақсыздығы, әртүрлі саяси топтардың мүдделерінің соқтығысуы; − алғашқы қажетті заттар мен азық-түлікке өткір тапшы- лықтың туындауы; − жаңа заң актілерінде әлеуметтік жеңілдіктерге шек қою; − еңбек ұжымы мүшелерінің мүдделерін құқықтық әлеумет- тік қорғаудың күрт нашарлауы; − әділ және адал еңбекті қамтамасыз ету, жекелеген азамат- тарды заңсыз байыту. Дау-дамайға ұласатын ұйымдағы әлеуметтік шиеленістің ұлғаюын дау-дамайлық жағдайды адекватты шешкен жағдайда жеңуге болады. Ұйымдағы мүдделердің қатынасы Ұйымда әртүрі мәртебеге ие адамдар өзінің объективті мүд- делерін және олардың қарама-қайшылығын сезінуі де, сезінбеуі де мүмкін. Бірақ тек саналы мүдделер жұмысшылардың белсен- ді әлеуметтік әрекетіне айналады. Бұл сезіну ұйымдағы өзінің өмірлік тәжірибесін өз бетінше жете ұғыну нәтижесінде, не бол- маса пайда болған мүдделердің қарама-қайшылығын кім ертерек сезінді, соның түсіндіру жұмыста-ры кезінде, не болмаса ұйым мүшелерінің санасына айла-шарғы жасау нәтижесінде болады. Алайда мүдделердің қарама-қайшылығын сезіну автоматты түр- де дау-дамайға алып келмейді. Дау-дамай – бұл қарама-қайшы мүдделердің ашық формасы. Ұйымдағы дау-дамайлар жеке және ортақ мүдделердің тай- таласуы арқылы дамиды. Мүдделердің қатынасы былайша кө- рінуі мүмкін: − толық ұқсастық, яғни мүдделердің бір бағытта болуы; − мүдделер бағытындағы айырмашылықтар, яғни біреулер- ге пайдалы болған нәрсе, екіншілеріне сондай шамада пайдалы болмайды; − мүдделер бағыттылығының қарама-қайшылығы – субъек- тілер өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қарама- қарсы жүруі керек болатын жағдай (1-сурет). Бір бағыттағы мүдделер Әртүрлі бағыттағы мүдделер Мүдделер бағытының қарама- қайшылығы 1-сурет. Ұйымдағы мүдделер қатынасы Дау-дамай нақты қарама-қайшы объективті мүдделерден де, сондай-ақ оларды қарама-қайшы елестетуден де туындауы мүмкін. Жасанды негіздегі дау-дамай егер оның қатысушылары мүдделердің қарама-қайшылықтарын қабылдайтын болса туын- дауы мүмкін. Дау-дамай типтері және оның қатысушылары Дау-дамайға талдау жасау кезінде оның негізінде қандай әре- кеттер жатқанын түсіну маңызды. Иррационалды типтегі (аффект, ашу, байбалам және т.с.с. жағдайында туындайтын) дау-дамай қатысушылары мүмкін болатын ұтыс пен зиянды есепке алмай, олардың қатынасын ескермей әрекет етеді. Мұндай типке мысал стихиялы ереуілдер. Олардың салдары әдетте саналы мүд- делермен сәйкес келмейді, тіпті оған мүлде қарама-қайшы бо- луы мүмкін. Рационалды типтегі дау-дамайларға қатысушылар мүмкін болатын ұтыс пен шығынның, жеңу мүмкіндіктері мен ұтылып қалудың ара қатынасын ескереді. Мұндай дау-дамай тараптар- дың бірінің сәттілікке жоғары сенімділігі болған кезде ғана басталады. Ұйымдағы дау-дамай субъектілері немесе тараптары жеке де, ресми де тұлғалар (мекемелер мен ұйымдар өкілдері), жекелеген қызметкерлер де, сондай-ақ тұтас топтар да болуы мүмкін. Тараптардың дау-дамайға қатысу дәрежесі әртүрлі болуы мүмкін: тікелей қарама-қарсы әрекет етуден дау-дамай бары- сына жанама әсер етуге дейін. Осыдан шығатыны: 1) негізгі қатысушылар, 2) қолдаушы топтар, 3) басқа қатысушылар. Не- гізгі қатысушылар – бұл қарама-қарсы әрекет етуші тараптар. Олардың мүдделері үйлеспейді және әрекеттері бір біріне қарсы бағытталған. Қолдау топтары – дау-дамай қатысушылары, бірақ екінші дәрежелі рөл ойнаушы. Олар: − дау-дамай барысына әсер ете алады және өздерінің мүд- делері болады; − пайдакүнемдік мүдделерінің болмауы және күрес бары- сына әсер етпеуі мүмкін. Бірақ олар дау-дамайға кездейсоқ тар- тылуы мүмкін немесе өздерінің мақсатына жету үшін басқа адамдарға айла-шарғы жасауы мүмкін; − дау-дамайдың дамуына кеңестерімен, көмектерімен не- месе басқа да құралдарымен ықпал етуі мүмкін; − дау-дамайды ұйымдастырушы болуы мүмкін, дау-дамай- ды және оның дамуын жоспарлауы мүмкін. Олар дау-дамайға өз бетінше қатысушы ретінде де болулары мүмкін (мысалы, ереуілшілдер). Басқа қатысушыларға делдалдар мен судьялар жатады. Бұ- лар қатаң бейтарап тұлғалар. Олар дау-дамайдың алдын алуға, тоқтатуға немесе шешуге тырысады. Ішкі дау-дамайлар. Сыртқы ортамен дау-дамай Ұйымдарда дау-дамайдың мынадай түрлері болады: 1) ішкі дау-дамайлар және 2) сыртқы ортамен дау-дамай (2-сурет). Ішкі дау-дамайлар ұйым (кәсіпорын) ішінде туындайды және қолданыстағы нормативтер мен келісімдер, яғни, белгілі бір дең- гейде және мүдделі тараптар арасында қабылданған ойын ереже- лері арқылы шешіледі. Мұндай дау-дамайларға мыналар жатады: жеке тұлғааралық дау-дамай – қызметкерлердің жеке мақ- саттарындағы қайшылықтар. Мұндай дау-дамайға басшының ав- торитарлы басқару стилі мен кейбір қарамағындағы қызметкер- лердің бастамашылық пен шығармашылыққа ұмтылуы арасын- дағы дау-дамай мысал ретінде бола алады. топішілік дау-дамай – бөлімше ішіндегі бәсекелес қызмет- керлер арасында немесе «Бөлім немесе кәсіпорын иерархиясын- да кім маңыздырақ?» сұрағы бойынша басшылар арасындағы дау- дамай; топаралық дау-дамай – мысалы, кәсіпорын иеленушілері арасындағы дау-дамай. Егер, меншік өкімет органдары мен жеке тұлғалар арасында бөлінген болса, бұл жағдай күрделірек болады. Сыртқы орта жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|