Подписной индекс 74026 Редакция мекен жайы


К 130 – ЛЕТИЮ ХАЛЕЛА ДОСМУХАМЕДОВА



Pdf көрінісі
бет3/44
Дата03.03.2017
өлшемі5,36 Mb.
#5433
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   44

К 130 – ЛЕТИЮ ХАЛЕЛА ДОСМУХАМЕДОВА 
 
11 
www.kaznmu.kz 
УДК 614.23:614.252.5+001.8+619-08+378 
 
Б.Х.  ХАБИЖАНОВ  
 
НЕОЦЕНИМЫЙ ВКЛАД ХАЛЕЛА ДОСМУХАМЕДОВА В РАЗВИТИЕ НАУКИ, 
 ЗДРАВООХРАНЕНИЯ, ОБРАЗОВАНИЯ И МЕДИЦИНСКУЮ ПРАКТИКУ 
 
Формирование 
личности 
Халела 
Досмухамедова 
состоялась  на  фоне  глубокого  отставания    Казахстана  в 
социальном  развитии  в  начале  XX  века.  В  стране 
катастрофически не хватало врачей: в 1913 году во всем 
Казахстане  было  196  врачей  из  них  гигиенистов- 
эпидемиологов  4,  педиатров  8,  а  инфекционистов  не 
было  совсем.  К  тому  же  на  селе  врачей,  знающих 
казахский  язык,  обычаи  и  устои  аула  как  Халел  были 
единицы.  К  этому  следует  добавить,  что  в  некоторых 
областях  республики  была  распространена  эпидемия 
чумы,  а  условий  для  мало-мальской  организации 
лечебно-профилактической 
работы, 
по 
словам 
ответственного  работника  системы  здравоохранения 
Казахстана М.Виленского, просто не было. 
Все указанное выше он зримо почувствовал в первый же 
год  после  окончания  высшей  медицинской  академии  в 
Санкт- Петербурге в 1913 году; тогда Халел как молодой 
врач  был    направлен  врачом  полка  царской  армии, 
расположенной  в  г.  Пермь  и  через  несколько  месяцев 
был командирован в Уральскую губернию Казахстана для 
прохождения  стажировки  и  оказания  практической 
помощи  в  очаге  чумы.  Катастрофическое  положение 
людей,  умирающих  от  чумы  и  полное  отсутствие 
медицинской помощи в аулах  глубоко задело душевное 
состояние 
Х.Досмухамедова. 
В 
результате 
он 
настойчивыми  просьбами  добился  увольнения  из  рядов 
воинской  службы  и  в  этом  же  году  прибыл  на  станцию 
Темир Уральской губернии в качестве участкового врача. 
По  этому  поводу  академик  АН  Казахстана  Г.Ташенов  и 
журналист  Г.Анесов,  выделяя  личные  качества  Халела, 
отмечали, что он был весьма обеспечен в материальном 
плане,  находясь  полковым  врачом,  имея  месячный 
оклад более чем в 1000 рублей (в то время одна лошадь 
стоила 5 рублей). Месячный же оклад участкового врача 
в  то  время  по  размерам  не  отличался  от  таковой 
зарплаты врача в настоящее время
Выполняя  работу  участкового  врача  на  ст.Темир,  Халел 
горячо  взялся  за  публикацию  статей    санитарно  - 
просветительского характера в газетах «Казах», «Сана» и 
др.  Он  написал  много  доступных  для  малограмотного  
читателя  и  весьма  содержательных  рекомендаций  в 
статьях  о  лекарстве  золотой  корень,  о  заразных 
заболеваниях,  о  туберкулезе,  брюшном  тифе,  холере, 
туляремии, малярии, бытовом сифилисе, о кори, оспе. В 
них  он  простыми  словами  и  предложениями  четко 
отмечал 
 
переходчивость 
и 
заразительность 
инфекционных  заболеваний,  о  мерах  их  первичной 
профилактики;  о  вреде  для  здоровья  обычаев  села 
посещать  тяжелобольных,  пользоваться  в  быту  общей 
посудой,  сомнительными  продуктами  и  многим  другим. 
Во  избежание  распространения  инфекции  он  писал 
рекомендации  по  обеспечению  чистоты  двора,  о 
необходимости  соблюдения  определенного  расстояния 
между  соседними  домами,  о  необходимости  кипячения 
воды во время эпидемии, о запрете употребления мяса и 
молока  больных  животных,  о  важности  глубокого 
захоронения трупов животных, об уничтожении мышей и 
необходимости  дизинфекции  и  дизинсекции  и  многом 
другом.  Следует  отметить,  что  все  эти  статьи, 
систематически  публикуемые  в  газетах  и  печатных 
изданиях  того  времени  были  одновременно  и  ответом 
на обращение  Ахмета Байтурсынова, который советовал 
врачам-казахам  часто  публиковать  рекомендации  по 
борьбе  с  распространенными  заболеваниями  среди 
населения ( газета «Казах»,1913 год). 
Кроме 
осуществления 
лечебной, 
санитарно-
гигиенической  деятельности  Халел  Досмухамедов  внес 
существенный  вклад  в  развитие  здравоохранения, 
получив  назначение  на  должность  председателя 
центральной  комиссии  по  борьбе  с  чумой  Народного 
Комиссариата 
Здравоохранения 
Казахстана 
 
и 
одновременно  являясь  членом  коллегии  (приказ  №  145 
Наркомздрава  Казахской  АССР  24.05  1924  г).  На  этих 
должностях    большое  признание  получили,  написанные 
им  «Инструкции  по  борьбе  с  чумой»,  изданные  в  1924 
году. 
Подтверждением 
этого 
является 
письмо 
Наркомздрава  СССР,  г.  Москва,  переулок  Черкасский, 
дом  8  на  имя  Халела  Досмухамедова  от  28.01.1925  г  с 
просьбой  выслать:  «  2  экземпляра  вашей инструкции  по 
борьбе с чумой  в целях использования на практике, ибо 
ваши  рекомендации  являются  самыми  лучшими  для 
нашего времени. Просьба - не отказать».  
В 
заключении 
же 
комиссии 
по 
издательской 
деятельности  по  здравоохранению      председатель 
комиссии  А.Генке  по  этой  инструкции  Халела  отмечал, 
что  настоящие  Инструкции  всесторонне  охватывают 
проблему  и  задачу  борьбы  с  чумой,  и  являются  самой 
полезной книгой для борьбы с этим заболеванием. 
Как  участник  исполнения  мероприятий  по  борьбе  с 
угрозой  эпидемии  чумы  в  Кзылдординской  области  в 
1967 году, по соответствующему приказу МЗ Каз ССР, я - 
автор  этих  строк,  убедился  в  настоятельной  ценности 
этих 
инструкций,  не  претерпевших  каких 
либо 
изменений и дополнений спустя даже полвека  времени. 
Будучи  выполняя  в  Аральском  районе  по  буквам  строки  
этой  инструкции  как  приказ  чрезвычайной  комиссии, 
могу отметить, что современную систему борьбы с чумой 
в  очаге  особо  опасной  инфекции,  создал  Халел 
Досмухамедов!  В  этом,    я  убедился  полностью  потом, 
спустя  годы,    перечитав  эти  инструкции  для  того,  чтоб  в 
качестве  соавтора издать  книгу  о  Х.  Досмухамедове,  его 
жизни  и  деятельность,  что  было  поручено  нам 
комиссией  при  Отделе  здравоохранения  Кабинета 
Министров Республики Казахстан в 1996 году.  
Вложения  Х.  Досмухамедова  в  медицинскую  науку  и 
образование  в  целом  начались  с  1920  года,  когда  он 
приехав  в  город  Ташкент  устроился  на  работу  в 
Казахский  институт  народного  просвещения.  Вскоре  он 
переходит  на  должность  председателя    Казахской 
Научной  Комиссии 
при  Народном 
Комиссариате 
Просвещения,  по  собственному  желанию  с  целью 
посвятить 
себя 
научно-педагогическому 
делу 
и 
просвещению  населения  страны.  В  этой  комиссии  под 
его  руководством  были  разработаны  проекты  по 
структуре  школ  и  программам  обучения,  а  также 
научные 
терминологии( 
А, 
Мамаев 
журнал 
«Здравоохранение Казахстана», 1958 № 10). В 1920-1929 
годы  под  организаторским  и  творческим  талантом  Х. 

Вестник КазНМУ, №3 (1) - 2013 
12
 
www.kaznmu.kz 
Досмухамедова  издаются  много  основательных  книг, 
учебников, методических пособий. Именно в эти годы на 
казахском 
языке 
им 
были 
изданы 
учебники 
«Табиғаттану»,  «Жануарлар»  («Зоология»)  для  обучения 
на  первой  и  второй  ступенях  образования,  учебник 
«Анатомия  и  физиология  человека»,  «Ботаника», 
учебное  пособие  «Гигиена  школьника».  Он  создал  466 
анатомических  терминов  на  казахском  языке,  оформил 
167  иллюстраций  для  учебника  «Анатомия».  Академик 
АН  РК,  заведующий  кафедрой  нормальной  анатомии 
КАЗНМУ  им.  С.Асфендиярова  профессор  А.Р.  Рахишев  в 
эпилоге двухтомного учебника «Адам анатомиясы» свой 
труд посвящает памяти ученых-медиков и общественных 
деятелей  Асфендиярова  Санжар  Жапаровича  и  Халела 
Досмухамедова.  Ценность  изданий  подтверждается  еще 
и  тем,  что  за  эти  основательные  научные  и 
просвещенческие  труды  Х.  Досмухамедов  единогласно 
избирается  в  1924  году  Членом-Корреспондентом 
Российской Академии Наук (г. Москва). В этом же году он 
назначается  членом  коллегии  Наркомздрава  Казахской 
ССР  и  начальником  его  организационно-планового 
управления.  В  1926-1928  годах  он  является  первым 
проректором 
КАЗПЕДВУЗА 
(ныне 
Казахский 
Педагогический Университет им. Абая).  
Известно,  что  Х.  Досмухамедов  в  1930-1938  годы  за 
участие в деятельности партии «Алаш-Орда» был сослан 
в  город  Воронеж.  Находясь  там  он  продолжал 
заниматься  издательской  работой.  Им  за  этот  период 
написан труд «Развитие казахских школьников», «Русско-
казахский 
терминологический 
словарь 
по 
природоведению»,  «Летние  пионерские  и  ученические 
лагеря».  
Читая 
научные 
и 
педагогические 
труды 
Х. 
Досмухамедова  не  только  по  медицине,  но  и  в 
литературе,  истории,  его  годы  работы  в  народно-
демократической 
партии 
«Алаш-Орда» 
невольно 
приходится  удивляться  и  восхищаться  многогранностью 
его 
таланта: 
научного, 
педагогического, 
организаторского,  патриотического  и,  вконец,  самого 
главного, по А.П. Чехову, таланта - человеческого. 
 
 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
1
 
Ғ. Ташенов, Ғ. Әнесов – «Халел тағылымы». – Алматы: 1994. - 8 б. 
2
 
Х. Досмухамедов «Тамыр дәрі хақында», «Қазақ» газеті, 1913ж., 13-саны 
3
 
Х. Досмухамедов «Жҧқпалы аурулар», «Қазақ» газеті, 1914ж., 13-14 сандары 
4
 
Х. Досмухамедов «Как бороться с чумой киргизского народа», 1918г.(1-е издание), 1924г. (2-е издание). – Ташкент. - 115 
с. 
5
 
Х. Досмухамедов «Анатомия и физиология человека». Учебник. - Кызылорда-М.: 1927. - 303 с. 
6
 
А. Мамаев «Вклад Х.Досмухамедова в анатомическую терминологию». Журнал «Здравоохранение Казахстана». – 1958. - 
№10. – 64 c. 
 
 
 
 
Б.Х. ХАБИЖАНОВ  
НЕОЦЕНИМЫЙ ВКЛАД ХАЛЕЛАДОСМУХАМЕДОВА В РАЗВИТИЕ НАУКИ, ЗДРАВООХРАНЕНИЯ, ОБРАЗОВАНИЕ И 
МЕДИЦИНСКУЮ ПРАКТИКУ 
 
Резюме:  Написанная  простым  и  доступным  языком,  данная  статья    может  стать  интересным  путеводителем  в  изучении 
трудов Халела Досмухамедова.  Особо подкупает личное отношение автора к трудам учёного, которые в своё время стали 
настольным руководством для молодого врача Б. Хабижанова при чрезвычайно трудной и опасной работе по ликвидации 
чумы  на  территории  Кызыл-Ординской  области.  Автор  особо  подчёркивает  роль  Халела  Досмухамедова  в  развитии 
медицинской  терминологии,  которым  создано  466  анатомических  терминов,  оформлено  167  иллюстраций  для  учебника 
«Анатомии».  Обращается  также  внимание  на  многогранность  научного,  педагогического  и  организаторского  таланта  Х. 
Досмухамедова. 
 
 
 
HABIZHANOV B.H. 
INVALUABLE CONTRIBUTION OF  KHALEL DOSMUKHAMEDOV IN SCIENCE, HEALTH, 
 EDUCATION, AND MEDICAL PRACTICE 
 
Resume:  Written  in  simple  and  accessible  language,  this  article  could  be  an  interesting  study  guide  in  the  works  of  Khalel 
Dosmukhamedov.  Particularly  captivating  personal  relation  to  the  works  of  the  author  of  the  scientist,  who  at  one  time  were  a 
desktop to a young doctor B. Habizhanova with extremely difficult and dangerous work to eradicate the plague in the Kyzyl-Orda 
region. The author emphasizes the role of Khalel Dosmukhamedov in the development of medical terminology, who created 466 
anatomical terms, executed 167 illustrations for a textbook "Anatomy." Also author draws attention to the diversity of scientific, 
educational and organizational talent H. Dosmukhamedov. 
 
 
 

К 130 – ЛЕТИЮ ХАЛЕЛА ДОСМУХАМЕДОВА 
 
13 
www.kaznmu.kz 
УДК 614.23:001:37 
МЕРЕКЕ ҚҰЛКЕНОВ 
 
ХАЛЕЛ ДОСМҰХАМЕДҰЛЫНЫҢ ҰРПАҚТАРЫ 
 
Халелдің әкесі Досмҧхамед Машақҧлы 1850 жылы туған. 
Атырау  облысы,  Қызылқоға  ауданының  Тай-сойған 
қҧмындағы  13-ауыл  Досмҧхамедтің  мекені.  Ескіше  хат 
таныған, кӛзі ашық, кӛкірегі ояу Досмҧхамедтің қатардан 
қалмайтын,  ортадан  жоғары  дәулеті  болған.  Ол 
балаларының 
білім 
алғанын 
қалап, 
жиған-
тергенінаямады, 
Халел 
Санкт-Петербург 
әскери 
академиясын  бітіретін  1 9 0 9   жылы  59-ға  қараған 
жасында ауырып, дҥние салды. 
Анасы  Әйкен  бәйбіше  ҧзақ  жасап,  балаларының  есіп-
ӛнгенін  кӛріп,  немере-шӛбере  сҥйген  бақытты  жан.  Ол 
1 9 3 1   жылы  тоқсан  ҥшке  келіп,  кіші  ҧлы  Қҧлымжанның 
қолында  қайтыс  болды.  Шешесі  Әйкеннің  ескі  әңгімені 
кеп білетін шежіре адам болғанын, Тайсойғанға қатысты 
кӛп тарихқа сол кісі арқылы қаныққанын Халекең балала- 
рына жиі айтып отырады екен. 
Біз  білетін  деректе  Досмҧхамед  пен  Әйкен  бір  қыз,  тӛрт 
ҧл  сҥйген.  Әрине,  ол  кезде  сәбидің  ерте  шетінеуі  кӛп 
болған,  сондықтан  да  біз  келтіріп  отырған  дерек  дәл 
болмауы да мҥмкін. 
Халекеңнің бізге шын аты белгісіз, ал ағайындары Торғай 
деп  атап  кеткен  әпкесі  отызыншы  жылдарға  дейін 
Атырау қаласында тҧрып, дҥние салған. Торғайдан туған 
Ризуан  деген  жалғыз  ҧлының  ҧрпақтары  да  Атырау 
облысында болса керек. 
Ағасы Хасен ерте ҥйленген. Оның Дариға, Дина, Әміржан 
деген  балалары  болған.  Әміржаннан  туған  бала  Қабыл 
Ақтӛбе  облысы,  ойыл  ауданының  Қҧрманов  совхозында 
тҧрады. Қабылдың 4 ҧл, 9 қызы бар. Халелдің ӛзіне тете 
інісі 
Қҧлбайыстың  екі  әйелі  болған.  Бәйбішесі 
Жаңылсыннан  туған  Ӛміржан  деген  бала  соғьістан 
оралмады.  Екінші  әйелі  Балықтан  1 9 2 6   жылы  туған 
Дәмеш  деген  қыз  қазір  Атырау  облысының  Махамбет 
селосында тҥра- ДЫ. 
Қҧлбайыс  орысша  хат  таныған,  жастайынан  билікке 
араласқан. Қазан тӛңкерісіне дейін болыс болған. 
Қара шаңыраққа ие болып қалған кенже інісі Қҧлымжан 
1 9 3 1   жылға  дейін  Тайсойғанда  Халекеңнің  Сорқуыс 
деген жердегі медициналық ордасында тҧрды. Халелдің 
сырқат адамдарды қабылдайтын бӛлмесін, кітапханасын 
кӛзінің  қарашығындай  сақтағанын  елдегі  қариялар  әлі 
кҥнге дейін аңыз етіп айтып отырады. 
Кәрі  анасын  ақырғы  сапарға  шығарып  салғаннан  кейін 
Қҧлымжан  ата  жҧрттан  қоныс  аударып,  Орынбор 
облысының  Тҧзтӛбе  ауданына кӛшіп  барды.  Әйелі  Зейін 
екеуі екі қыз, бір ҧл ӛсірген. Ҥлкені Алтын, екіншісі Зәуре, 
кенжесі Сҥйінқара. 
Халелдер Воронежге еріксіз қоныс аударған соң Әділхан 
арнайы  іздеп  барып,  Сҥйінқараны  алып  келіп,  мектепте 
оқытқан. 
Қҧлымжанның 
ҧрпақтары 
Орынбор 
облысындағы аудан орталығы Тҧзтӛбеде тҧрады. 
Халел 
Санкт-Петербургтегі 
Әскери-Медицина 
Академиясының соңғы курстарында оқып жҥрген кезінде 
демалысқа  елге  келіп,  Жымпиты  ауданының  қазағы 
Жҧмағалидың ҥлкен қызы Сағираға ҥйленеді. Руы — Он 
екі  ата  байҧлының  бір  атасы  —  Тананың  қара  қҧнаны. 
Сағира  ауыл  мектебінде  ескіше  хат  таныған,  ақылды, 
парасатты адам еді. Тәңір қосқан қосағы Халелдің басына 
тҥскен  қандай  қиындық  болса  да  бірге  бӛліскен,  рухани 
ең  сенімді  тірегіне  айналды.  Балаларын  қатарларының 
алды етіп тәрбиелеп, ӛсірген абзал жан. 
Сағира  апай  бес  ағайынды.  Оның  Қаби,  Сағи,  Қҧрман 
есімді  інілері,  Жҧмазия  және  Балзия  деген  сіңлілері 
болған.  Сағи  мен  Қҧрман  соғыстан  оралмады.  Сағира 
апайдың  туған-туыстары  қырқыншы  жылдары  Орынбор 
облысының  Тҧзтӛбе  ауданына  қоныс  аударған.  Кейінгі 
ҧрпақтары қазір де сол Ресей жерінде тҧрады. 
Халел  мен  Сағираның  жеті  баласы  болды.  Тҧңғыштары 
Ҧрқия деген сәби ерте шетінеп кетті. 
Ал 1 9 2 0  жылы Ташкентте дҥниеге келген Әзімжан деген 
ҧл  7-8  жасында  ауырып  қайтыс  болды.  Қҧдайға  шҥкір, 
қалған  бесеуі  ер  жетіп,  азамат  атанып,  ҥбірлі-шҥбірлі 
әулетке  айналды.  Енді  Халекеңнен  қалған  тҧяқ  осы  бес 
бала кімдер еді дегенге жеке-жеке тоқтала кетелік. 
РАБИҒА. 
Халекең 
академияны 
бітірген 
жылы 
Тайсойғанда Рабиға дҥниеге келді. Ол ӛткен 1 9 9 5  жылы 
8 3 -   жасқа  қараған  шағында  Алматыда  балаларының 
қолында дҥние салды. 
Жалпы  Халел  мен  Сағираның  қай  баласы  да  сабаққа 
алғыр  болды.  Бәрі  де  жоғары  оқу  орындарын  ҥздік 
бітірген. 
Соның  ішінде  Рабиға  кейінгі  балаларға  барлық  жағынан 
ҥлгі  еді.  Ол  кішкентайынан  ӛте  пысық,  алғыр  әрі  жігерлі 
болып ӛскен. Кейін бой жете келе қарасаң кӛз тоймайтын 
сымбатты  да  сҧлу  қызға  айналды.  Әкесі  ҥлкен  қызын 
елден  ерек  жақсы  кӛрді,  кӛзінен  таса  етпейтін,  қайда 
барса  да  қасынан  тастамайтын.  Ҥлкен  қызының  ӛзінің 
алдына  қойған  мақсатын  қалайда  орындап  шығуға 
тырысатын  қасиетін  әкесі  ылғи  да  ӛзге  балаларына  ҥлгі 
етіп, қызын мақтан етіп отыратын. 
Рабиға  да  әкесіне  қарап  бойын  да,  ойын  да  тҥзеді, 
Халелдің 
қызы 
деген 
атаққа 
лайық 
болуға 
тырысты.Әкесіне 
ҧқсап 
дәрігер 
болуды 
армандады.Ташкенттегі САГУ-дің медицина факультетіне 
(жалпы  Халелдің  ҧрпақтарының  арасында  1  1  жоғары 
білімді  дәрігер  бар)  оқуға  тҥсті.Ол  ҥшінші  курста  оқып 
жҥргенде әкесі Алматыға ауысты.Әкесі сҥйікті қызын жат 
жерде  жалғыз  қалдырғысы  келмей,  бір  жылдан  кейін 
қоймай  отырып,  оқудан  шығарып,  Алматыға  ӛз  қолына 
алды.Рабиға  Алматыда  медициналық  арнайы  оқу  орны 
болмағаннан  кейін  КазПИ-дің  биология  факультетіне 
оқуға тҥсті. 
Рабиға  1 9 3 0   жылы  ҚазПИ-дің  физика  факультетінің 
ҥздік  студенті  Ерғазы  Әбдірахимовке  тҧрмысқа 
шықты.Халел  кӛп  студенттің  ішінен  Семей  жақтың  осы 
бір  бҧйра  шашы  дудыраған,  жазық  маңдай,  аққҧба, 
әдемі жігітінің білімге қҧштарлығын ҧнататын. 
Әке мен шешеден ерте жетім қалса да, жігері мҧқалмай, 
байларға  жалданып  еңбек  етіп,  тым  кеш,  жігіт  болғанда 
ӛз  бетімен  хат  танып,  Алматыға  келіп  оқуға  тҥскеніне 
риза болатын.Ӛте алғыр, талантты студентіне ҧстаз Халел 
кӛп ҥміт артып, жанына жақын тартты.Ҧстазбен шәкірттің 
арасындағы  ӛзара  сыйластық  бара-бара  ҥлкен  достыққа 
айналды.  Халекең  Рабиғаға  талай-талай  белгілі,  дәулетті 
әулеттердің  қҧда  тҥскеніне  қарамай,  сҥйікті  қызын 
Ерғазыға  ӛз  қолымен  ақ  батасын  беріп  ҧзатты.Жалпы 
Халелдің  кҥйеу  баладан  жолы  болған  адам.Ерғазы  әке 
орнына әке, аға орнына аға болған Халелдің басына қара 
бҧлт ҥйірілгенде де жанашырларының біріне айналды. 
Ол  кезде  мамандардың,  соның  ішінде  жоғары  оқу 
орнына сабақ беретін оқытушылардың жетіспеуі себепті, 
ОГПУ  тергеуде  жатқан  Халел  Досмҧхамедҧлын  қасына 

Вестник КазНМУ, №3 (1) - 2013 
14
 
www.kaznmu.kz 
кҥзет  қосып,  дәріс  оқуға  жіберетін.Профессорды  айдап 
әкелген  екі  милиционердің  біреуі  сыртта  қалатын  да, 
екіншісі  аудиторияға  кіріп,  Халелдің  әрбір  қимылын 
бағып, қасында тҧратын.Сол бір ҥрейлі шақта да студент 
Ерғазы  қаймықпай  қайынатасымен  тілдесіп,  аман-
саулықты айтып қалатын. 
Институт партия ҧйымы Ерғазыны халық жауының кҥйеу 
баласы  деп  партия  қатарынан  шығарып  жібергенде  де 
ауыртпалықты мойымай кӛтере білді. 
Институтты  ҥздік  бітірген  студенттің  Алматыда  ғылыми 
жҧмысқа  қалуына  мҥмкіндігі  бар  еді,  бірақ  белгілі 
себеппен Семейге жолдама берілді. 
Ерғазы бар саналы ғҧмырын ҧстаздық жҧмысқа арнаған 
адам.Жас  отбасы  1 9 3 7   жылы  Тҥргенге  кӛшіп  келіп, 
Ерғазы  педагогикалық  училищеге  оқу  ісінің  меңгерушісі 
болып  3  жыл  еңбек  етті.Соғыс  алдында  1 9 4 0 жылы 
Алматыдағы  №  12  мектеп-интернатқа  оқу  ісінің 
меңгерушісі  қызметіне  ауысты.1 9 4 2   жылы  соғысқа 
аттанып,  ауыр  жараланып  елге  оралған  соң,  Оқу 
министрлігінің 
мҧғалімдердің 
білімін 
жетілдіру 
институтында  директор,  Жалаңаштағы,  Ҥлкен  Ақсудағы, 
Бақанастағы,  Ҧзынағаштағы  орта  мектептерде  директор 
болып  кӛп  жыл  жҧмыс  істеді.1 9 5 7   жылдан  қҧрметті 
демалысқа  шыққанға  дейін  КазПИ-дің  физика  пәнінің 
методика 
кабинетінің 
меңгерушісі 
қызметін 
атқарды.Халел  туралы  талай  әңгіме,  кӛп  сыр  Ерғазы 
ағаның кӛкірегінде кетті. 
1 9 3 1   жылы  Ерғазы  мен  Рәбиғаның  тҧңғыштары  Болат 
дҥниеге  келді.Болат  Ерғазыҧлы  Әбдірахимов  нағашы 
атасының  жолын  қуып,  Алматы  мемлекеттік  медицина 
институтын 
бітірді.Медидина 
ғылымдарының 
кандидаты, 
доцент. 
Зайыбы 
Азат, 
медицина 
ғылымдарының  докторы,  профессор.  Болаттың  екі  қызы 
бар, 
ҥлкені 
Дариға, 
медицина 
ғылымдарының 
кандидаты,  дәрігер,  екіншісі  Гауһар  —  тарихшы.  Болат 
1 9 9 5  жылы ауыр науқастан дҥние салды. 
 
1 9 3 4  жылы Ерғазының отбасына екінші Дина есімді сәби 
қосылды.  Дина  Ерғазықызы  Әбдірахимова  1957  жылы 
ҚазМУ-дің  филология  факультетінің  орыс  бӛлімшесін 
ҥздік бітірген соң, аз уақыт мамандығы бойынша жҧмыс 
істеп жҥріп, комсомол жҧмысына ауысты. Алғыр да іскер 
жас ҧйымдастырушылық қабілетімен тым тез кӛзге тҥсті. 
Кейін  жҧмыс  бабымен  Қарағандыға  жоғарылатылып, 
облыстық атқару комитетінің хатшылығына дейінгі ҥлкен 
еңбек жолынан ӛтті. 
1 9 7 8   жылы  Қазақстан  кәсіподақтары  орталық  кеңесінің 
хатшысы  қызметіне  ауысарда  Дінмҧхамед  Ахметҧлы 
Қонаевтың 
қабылдауында 
болғаны 
Дина 
Ерғазықызының есінен әлі кетпейді. 
Жҥмыс барысында әңгімелесіп болған соң Димекең: 

 
Қалқам,  Дина,  сенің  жиналыстардағы  жігерлі 
сӛздеріңді  естіп,  кейбір  кездесулерде  кӛргенім  болмаса, 
жақын  білмейді  екенмін.  Ӛзің  қай  ауылдың  баласысың, 
әке-шешеңнің аты-жӛні кім?— деп сҧрады. 

 
Әкем  —  Ерғазы  Әбдірахимов,  мамандығы  — 
физик, кӛп жыл ҚазПИ-де қызмет істеді,— деді Дина. 

 
Солай  ма,  сен  Ерғазының  қызы  екенсің  ғой,  әкең 
жақсы адам еді. 

 
Шешем—Рабиға  Халелқызы  Досмҧхамедова  деген 
кісі,— деді Дина сӛзін әрі жалғастырып. 

 
Білем,  білем,  атаң  Халел  ҥлкен  ғалым,  парасатты 
жан еді, баласы  
Әділханмен  мына  кӛкбазардың  жанындағы  №  14 
мектепте  бірге  оқығанбыз.  Кейін  дайындық  курсында 
оқығанда  бір  бӛлмеде  жаттық,—  деп  Димекең  әңгімені 
әріден  бастап  кетгі.—  Әділхан  ӛте  білімді,  талантты, 
қабілетті жігіт болатын. Кейін мен Мәскеуге оқуға кеттім 
де,  қарым-қатынасымыз  ҥзіліп  қалды.  Әбден  ауру 
меңдеп, жҥдеп қалған екен. Балалық шағымызды айтып 
біраз  әңгімелескеннен  кейін,  бҧйымтайын  сҧрадым.  Ол 
Қызылордадан  Алматыға  кӛшіп  келгісі  келетінін  айтып, 
пәтер алуға кӛмектесуімді ӛтінді. Біз сол бойда мәселені 
шешіп  бердік.  Бірақ  сол  пәтердің  қызығын  кӛре  алмай, 
қайтыс болғанын естідім. 
Дина Халел атасы туралы әңгіме қозғағысы келіп еді, бҧл 
мәселеге  әлі  ертерек,  уақыты  келеді  әлі,—  деп  Димекең 
әңгімені басқа арнаға салып жіберді. 
Дина 
Ерғазықызы 
Қазақстан 
Республикасының 
әлеуметтік  қамсыздандыру  министрі  болып  қызмет 
атқарды.Екі 
рет 
республика 
парламентінің 
депутаттығына  сайланды.Қай  салада  да  ӛзінің  адал 
еңбегімен халық қҧрметіне бӛленген қадірлі адам. 
Қазір 
Халел 
Досмҧхамедҧлы 
Қорының 
президенті.Жҧбайы 
Мағрып 
Әкімбеков 
тау-кен 
инженері.Екінші  мамандығы  экономист,  Алматыдағы 
Халық  шаруашылығы  институтын  бітірген.Кӛп  жьілдар 
мемлекеттік  жабдықтау  комитетінде  жауапты  қызметте 
болды.Ҧлдары—Сҧлтан  тарихшы,  ҚазМУ-дың  тарих 
факультетін 
бітірген. 
Мәскеудің 
Әлеуметтану 
институтының аспирантурасында оқып, аяқтады. 
Рабиға  апайдың  ҥшінші  қызы  Римма  1 9 3 8   жылы 
дҥниеге келді.1 9 6 1  жылы Алматы медицина институтын 
ҥздік  бітірген  соң,  жолдамамен  Кӛкшетау  облысында 
бӛлімше  дәрігері  болып  еңбек  жолын  бастады.Кейін 
Қарағандыға  ауысып,  қатардағы  гинеколог-акушерден 
қаланың  бас  гинеколог  дәрігеріне  дейін  ӛсіп,  жемісті 
еңбек  етті.Қазір  Қарағанды  медицина  институтында 
сабақ 
береді.Жҧбайы 
Марғҧлан 
Қамиев 
инженер.Техника  ғылымдарының  кандидаты.Қыздары 
Ботакӛз  дәрігер,  ҧлдары  Дәурен  инженер.Бәрі  де 
Қарағандыда тҧрады. 
Соғыс аяқталатын жылы Ерғазы мен Рабиғаның отбасына 
тағы  бір  бала  қосылды.Әке-шешесі  оның  есімін  асыл 
мҧраттарымыз  орындалсын  деген  тілекпен  Мҧрат  деп 
қояды.Шынында да Мҧрат әке-шеше ҥмітін ақтады.Қара 
шаңыраққа  ие  болып  қалды.Ата-анасының  қартайған 
шақтарындағы  сенімді  тірегіне  айналды.Екеуін  де  ӛз 
қолынан  ақ  жуып,  арулап  жӛнелтті.Мамандығы  — 
физика пәнінің мҧғалімі.Қазір шағын қҧрылыс мекемесін 
басқарады.Зайыбы  Галя  —  экономист,  екі  қызы 
бар.Ҥлкені Зәуре — дәрігер, кішісі Әсел — оқушы. 
Мҧраттан  кейін  1 9 4 7   жылы  Әлия  дуниеге  келді.Ол 
Мәскеудің  Менделеев  атындағы  химия-технология 
институтын бітірген. Қазір Менделеев атындағы ғылыми-
техникалық  қоғамы  тӛрағасының  орынбасары.  Ҥлы 
Тимур 
Мәскеудегі 
авиация 
институтының 
соңғы 
курсында оқиды. 
Әбдірахимовтар  әулетінің  ең  кенжесі  1950  жылы 
дҥниеге  келген  Әсия.  Әсия  Ерғазықызы  Әбдірахимова 
Мәскеудің  Плеханов  атындағы  халықшаруашылығы 
институтын  бітірді.  Жҧбайы  Ермахан  Бегенов  экономист. 
Екі қыздары бар. 
Ҥлкені  Анар  Мәскеудегі  мемлекеттік  Орд-  жоникидзе 
атындағы  басқару  академиясының  студенті,  екіншісі 
Әнел,  Бҥкілресейлік  Герасимов  атындағы  кинема- 
тография институтының экономика факультетін бітірді. 
ӘДІЛХАН.  Халелдің  191 2  жылы  дҥниеге  келген  ҧлы 
Әділхан  Алматыдағы  №  14  орта  мектепте  оқыған. 
Дайындық  курсын  ҥздік  бітірген.  Бірақ  отызыншы  жылы 
әкесін  тергеуге  алуына  байланысты  Әділхан  әрі  қарай 
оқуын  жалғастыра  алмай,  Балықшы  одағы  деген 


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   44




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет