Подвижные игры в подготовке футболисток на начальном этапе к. И. Адамбеков – д п. н., проф., Каз нпу им. Абая



Pdf көрінісі
бет3/27
Дата12.03.2017
өлшемі1,86 Mb.
#8985
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27

Тҥйін 
Біздің зерттемелеріміз жаттығу үрдісі турасында спорт теориясына деген бұрында қалыптасқан кӛзқарасын қайта 
қарастыруға  ұсыныс  жасауға  және  спортқа  деген  қабiлеттiлiкті  шектейтiн  фактордың  және  спорттық  жаттығу 
жүйесінде негiздi биологиялық негiз болатын спортшылардың функционалдық дайындығына жүйелi түрде бақылау-
ды спортшылар дайындау құрылымына енгізуге мүмкіндік береді.  
 
Resume 
Our  studies  allow  us  to  offer  to  revise  the  previously  established  approaches  in  the  theory  of  sports  in  relation  to  the 
training  process,  and  that  the  structure  of  training  of  sportsmen  for  the  systematic  control  of  functional  preparedness  of 
sportsmen, as a basic biological basis for the system of sports training and is a limiting factor for sport performance. 
 
THEORETICAL MODEL OF PROFESSIONALLY-PERSONAL DEVELOPMENT 
OF FUTURE TEACHER 
 
T.N. Zhundybayeva – Senior lecturer of pedagogy of preschool and primary education division Abay KazNPU, 
A.N. Nurekenova – Postgraduate student in Pedagogy and Psychology, Jetysu State University named 
I.Zhansugurov, Taldykorgan, Kazakhstan 
 
In  modern  philosophic  and  psychological-pedagogic  literature  of  theoretically-methodological  level  is 
distinctly declared a problem of  human, as a subject of  his own activities and behavior, and that sets the task of 
maximal  expose  in  a  person  his/her  individually  original  creative  potential,  exposing  and  development  of 
subjective and personal features and peculiarities before the whole educational system. 
Such approach maximally actualizes the problem of qualitative changing of professionally-pedagogical teacher 
training system.  Success of  pupils’ personal  growth, formation of their  value system, culture sense, intellectual 
development,  choice  of  fate  in  most  cases  depends  on  wholeness  of  a  person,  on  his  personal  and  creative 
potential  exposing  in  co-activity  with  students.  Qualitative  changing  can  take  place  if  accents  in  content  of 
education and future teacher training  process is removed from  passing  knowledge,  skills and habits to creating 
pedagogical conditions that provide effective self-development of a person. 
U.K.  Babansky’s,  N.V.  Kuzmina’s,  V.A.  Slastenin’s,  A.E.  Kondratenkov’s  pedagogical  researches  are 
devoted  to  theoretical  cultivation  of  pedagogical  staff  training  problem,  forming  of  pedagogical  skill  and 
professionally important features.  
Theoretically-methodological  cultivation  of  Kazakhstani  scientist  teachers  such  as  A.E.  Abdimanapov, 
A.E. Abilkasimova, S.K. Kaliev, B.K. Momynbaev, K.C. Uspanov, N.D. Khmel have a special meaning.  
Before  discussing  professionally-pedagogical  model  content  we  should  express  number  of  principal  notions 
concerning  the  problem  of  model  and  modelize.  System  of  objects  or  signs  that  reproduce  some  important 
features  of  an  original  object  is  a  model  in  its  scientific  meaning.  Model  is  an  artificially  created  for  research 
phenomenon (thing, process, situation) analogous to another phenomenon direct research of which is difficult or 
impossible. 
In  O.A.  Abdullina’s,  E.P.  Belozertsev’s,  V.A.  Slastenin’s  researches  there  are  three  main  components  of 
personality model of a future teacher. They are professional knowledge, skills and habits. 

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
22 
V.A.  Slastenin  includes  professiogramma  of  a  modern  teacher  in  teacher’s  personality  model.  There  are 
following types of readiness in professiogramma: psychological, scientific-theoretical, practical and physicalones 
[1]. K.A. Abulkhanova-Slavskaia A.M. Markova, E.F. Zeer’s confirmation is important for our research, which is 
about  that  in  modern  conditions  we  should  take  into  account  not  only  professional  knowledge  and  skills  of  a 
future teacher, but  his personality position as well.       
Taking  into  consideration  theoretical  thesis  set  above  we  tried  to  construct  future  teacher’s  professionally-
personal  development  model.  Initial  preconditions  for  its  create  are  labour  market’s  need  in  pedagogical  staff 
capable to compete, orientation of educational process on personal development of a future teacher, exposing its 
potential, self-education need of a future teacher. 
The  model  is  created  on  the  base  of  personally-active,  personally  oriented,  appreciative,  system  approach 
supporting the conception of a humanization and humanitarisation of a pedagogical process.  
Appreciative  approach  is  oriented  on  clarifying  and  developing  the  idea  of  a  future  teacher  about  high 
meanings of a future professionally-pedagogical activity and appreciating it. Pedagogical values are peculiarities 
that  allow  a  teacher  to  satisfy  his  material  and  moral  requirements,  they  serve  as  a  point  of  his  social  and 
professional activeness as well as personal and professional self-development directed to reach socially important 
humane aims. Pedagogical values have following group of values: 1) human, 2) professional 3) personal. 
This  makes  us  examine  the  appreciative  approach  as  cognition  of  students’  professionally-personal 
development  in  position  of  its  value.  To  our  point  of  view,  this  very  process  of  future  teacher  orientation  on 
professionally important values assists the development of individuality, appreciative attitude towards pedagogical 
profession, exposing creative capability of a person. At the same time appreciative orientations and meanings are 
the criteria of professional maturity of students’ personality.  
System approach has an aim to clarify mechanism of function and development of an object in its internal and 
external  connects.  It  supposes  comprehensive,  complex  examine  of  a  researching  object  as  an  aggregate  of 
different elements, an appointment of integrative system making connections and relations, registration of internal 
and external factors and conditions. 
In  our  research  work  system  approach  is  used  in  correlation  with  personal  oriented  and  activity  approach. 
According to A.N. Leontiev, A.V. Petrovsky, S.L. Rubinshtein, it supposes treatment of a person inner world and 
maximal development of his individual peculiarities by involving them to different types of activities, provides 
direction to student’s personality as a subject of professionally-oriented activity. We issue from the essence of 
professional development as a subject of an activity, from that person develops in an activity and firm activeness 
in  its  different  types  one  can  consider  it  display  of  activeness  as  characterological  feature  of  a  personality  that 
correlates with all elements of its structure.  
In  this  way  activity  approach  is  considered  as  professional  development  in  student’s  activity.  In  course  of 
professional development students realize the activity which consists of following structural components: aims, 
motives, to project future job, means of reaching the aim, activity, result, evaluation [2]. 
To our point of view, including the future teacher into different types of activities on the base of reflexion that 
assists conscious professional formation at the stage of  mastering the profession acquires special meaning. The 
whole personality with its needs, aspirations, motivation sphere is directed to realize this activity. 
Basing  on  A.G.  Asmolov’s,  E.A.  Klimov’s,  A.K.  Markova’s  researchers  we  consider  personal  oriented 
approach to a process of professionally – personal development of a future teacher as a providing of condition to 
form students’ positive, emotional relation to themselves as a subject of an activity [3]. 
This approach supposes development of creative features of a person, exposing its ability to permanent self-
improvement, self-development, to recognize the human being as the highest value, who actively influences his 
own live, who is a source of his self-defining, self-realization. Personal oriented approach means that in case of 
having  some  pedagogical  conditions  and  psychological  support  a  person  can  independently  and  consciously 
realize his professional choice with its individually-psychological peculiarities.  
Sh.A. Amonoshvily, O.C. Gazman, L.N. Maksimova and others put forward humanistic education direction 
which supposes that a person plays an active role in his education and upbringing. Humanize education is based 
on  activization  of  autonomic,  self-managing  mechanisms  such  as  self-cognition,  self-evaluation,  self-
development, self-defining, self-realization [4]. 
On  the  base  of  above  set  approaches  the  structure  of  professionally-personal  development  model  was 
indentified. It includes the components such as aim, content, result that operate high schools realizing preparation 
of  specialists.  Correlation  of  these  structural  components  of  professionally-personal  development  provided  its 
function and integrity. 
Realization  of  presented  professionally-personal  development  model  in  case  of  high  school  has  realized  the 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж. 
23 
following  functions:  motive  causing  (provides  motivational  side  of  professionally-personal  development  of 
students  in  case  of  high  school),  communicative  (reflects  the  questions  of  subject  correlation  of  educational 
process), projecting (provides prediction of qualitative characteristics of professionally-personal development of 
students),  researching  (provides  a  work  on  researching  contradictions,  regularities,  and  content  of  high  school 
students’  professionally-personal  development),  transforming  (reflects  the  activity  improving  the  process  of 
student’ effective professionally-personal development. 
Main principles laid in our model correspond to principals of personal-oriented approach: 
-
 
principle of self-actualization. Every student has a need in actualization his intellectual, communicative, art 
and physical abilities. It is important to motivate and support aspiration to clarifying and developing their natural 
and socially acquired possibilities; 
-
 
principle  of  individuality.  To  create  a  condition  to  form  individuality  of  a  student  and  teacher  personality 
assisting their further development; 
-
 
principle of subjectivity. Individuality is a characteristic of a person who really has subjective features and 
authority and uses them effectively to create activity, communication and relations;       
-
 
principle  of  choice.  It  is  pedagogically  expedient  that  pupil  have  a  subjective  authority  to  choose  an  aim, 
content, form and ways of organization educational process; 
-
 
principle of creativity and success. Individual and collective creative activity allows to identify and develop 
individual peculiarities of students and training groups. Achieving success in this or that type of activity assists 
forming positive «I» conception of a student’s personality. 
Student future teacher’s professionally-personal development model introduces the system that is showed in 
the scheme 1. 
 
Scheme1. Future teacher’s professionally-personal development model 
 
Aim: to provide integral realization of future teacher’s personal development and professional forming 
Stages 
Complex of pedagogical conditions 
Forms and methods 
I. 
Development  of  motivate  processes, 
cognition  of  personal  peculiarities, 
help  in  real  evaluation  of  their 
possibilities. 1-year 
Psychologically-pedagogical: 

psychologically-pedagogical 
accompaniment  (psychological  help, 
correction, 
consulting, 
enlightment, 
legal, informative, valeological) 
- orientiation on subject-subject relation 
of educational process participants 
- communication, sensitivity trainings,  
- individual consults, conversations, 
- to analyze problematic situation, 
- to take part in creative club work 
- health day, health festivals 
II. 
Development 
of 
value-motivate, 
intellectual,  emotional  strong-willed 
sphere. 
Forming 
professionally 
important features of future teacher’s 
personality. 2-3 years 
Organizationally-methodological: 
- Materially-informative provide (single 
informative  net,  to  create  database  of 
`Student`, renew the university site of a 
high school, creation and approbation of 
tests/ web-systems, 
- active forms and methods of teaching 
- success school, 
- to create portpholio 
- training of personal development 
- program of personal development 
III. 
To increase the self-development and 
self-realization level. 4-5 years 
Didactical: 
- optimal  harmony  of  innovative  forms 
and teaching methods,  
- projecting 
creating 
and 
partly 
checking of chosen activity model 
- business games 
- discussions 
- reports 
- to analyze pedagogical practice 
- scientific student company work 
- to realize own development program 
Result:  effective  development  of  future  teacher’s  personal  features,  professionally  important  features,  forming 
pedagogical competence. 
 
Thus, on the base of scientific literature, modern requirements to future teachers analysis, leaning on above set 
approaches as methodological base of the research work, we have constructed student’s professionally-personal 
development  model.  We  comprehend  the  model  as  a  system  that  provides  finding  and  enrichment  of  personal 
experiment  of  a  future  teacher  in  spheres  of  pedagogical  and  psychological  interaction,  self-cognition,  self- 
regulation, self-realization. 
Such  model  must  provide  acquire  of  personal  experience  for  future  teachers  in  spheres  of  pedagogical  and 
professional interaction, integrity of professional and student’ personal development on the base of interaction its 
structural components, to clarify the aims and reflexive processes that indentify personally oriented character of 
professional training of a future teacher.  
 

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
24 
1.
 
Slastenin V.A. Pedagogika professionalnogo obrazovaniya [Pedagogy of vocational education] / Slastenin V.A. – М.: 
Akademiya [Moscow: Publishing house «Academy»], 2004 – 368 p. 
2.
 
Bruner J.S. The relevance of education. – NY.: Norton, 1971 – 320 p. 
3.
 
Markova  A.K.  Psihologiya  professionalizma  [Psychology  of  professionalism]  /  Markova  A.K.  –  М.:  Prosveshenie 
[Moscow: Publishing house «Education»], 1997. – 208 p. 
4.
 
Amonoshvily Sh.A. Razmyshlenie o gumannoi pedagogike [Thinking of humane pedagogics] / Amonoshvily Sh.A. – 
М.: Izdatelsski dom Shalvy Amonoshvily [Moscow: Publishing house of Shalva Amonoshvily], 1996 – 496 p. 
 
Тҥйін 
Мақалада болашақ педагогтардың кәсіби-тұлғалық қалыптасуының теориялық моделі қарастырылады. 
 
Резюме 
В статье рассматриваются теоретическая модель личностно-профессионального становления будущих педагогов. 
 
АРНАЙЫ МЕКТЕПТЕ МӘТІНДІ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ 
 
К.Б. Бектаева – п.ғ.к., проф., Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Арнайы мектептің оқулықтарындағы түрлі тақырыптық мәтіндерді дұрыс түсініп, қабылдату үшін әр 
түрлі бағытты жұмыстар жүргізіледі. Мәтінді оқыту барысында алдымен дайындық жұмыстар ӛткізіледі: 
алдын-ала жүргізілген әңгімеде мұғалім оқылатын мәтінде кездесетін жаңа сӛздер мен қиын ұғымдарды 
түсіндіруді  ұмытпаған  жӛн.  Әңгіменің  ішіндегі  түсінбеген  сӛздердің  мән-мағынасын  біліп  амайынша, 
оны оқығанда мазмұнын ұғу зияты зақымдалған балаларға қиынға соғады.  
Жаңа материалды түсініп қабылдау үшін сабақ үстінде мынадай жұмыстар жүргізіледі:     
Кіріспе. 
Мұғалімнің мәтінді тұтас баяндауы және оқып беруі. 
Сӛздік жұмысы. 
Сұрақтар арқылы не түсінгенін, қалай түсінгенін байқау. 
Бӛлімдер бойынша оқушыларға дауыстап оқыту. 
Іштей оқыту 
Қажетті  жағдайда  оқудың  басқа  түрлерін  іске  асыру.  Мысалы:  рӛлге  бӛліп  оқу,  теріп  оқу,  бӛлімге 
бӛліп оқу. 
Түсінгендері бойынша бӛлімге ат қою, мазмұнына сай сурет салу, мақал-мәтел айту. 
Осындай  жұмыс  түрлері  бойына  ӛз  жүйесін  тауып  жүргенде  ғана  зияты  зақымдалған  бала  мәтінді 
толық түсініп, ӛз бойына рухани азық алады. 
Мәтін-бірнеше сӛйлемдерден құралған белгілі ойды,оқиғаны білдіреді. Мәтінге әңгіме, ӛлең, ертегі си-
яқты жанрлар жатады. Мәтінді оқушыларға мынадай түрлерімен береді:әңгімелесу пайымдау, сипаттау. 
Әңгімелесу арқылы мәтінді бергенде тек мұғалімнің ӛзі емес оқушылар да қатысып, топқа талқылана-
ды.  Ал,  сипаттау  арқылы  мысалы  бір  нәрсенінің  бейнесін  немесе  табиғат  кӛріністерін  сипаттайды. 
Мысалы: күзде жапырақтар сарғайып, айнала сары алтынға малынады. 
Пайымдау  дегеніміз-бір  сӛзбен  алғанда,  болжау  дегенді  білдіреді.  Мәтін  арқылы  оқушылардың  тіл 
байлығы жетеліп, ой-ӛрісі дамиды. Мәтін  неше сӛйлемнен құралса  да, белгілі бір түйіні болады. Соны 
ажырата білу керек. Мәтін түрлерін ажырата білуге дағдыландыру, мәтінді әңгімелегенде сӛйлемдердің 
мағыналық байланысына қарай ретімен әңгімелеу дағдыларын қалыптастыру. 
Оқушылардың  сӛйлеу,  әңгімелесу  дағдысын  жетілдіре  отырып,  мәнерлеп  сӛйлеуге  баулу.  Мысалы: 
Ақбӛкен қойға ұқсайды. Бірақ оның басы үлкен, тұмсығы жалпақтау. Артқы аяқтары қысқалау, кӛздері 
мӛп-мӛлдір. 
а) мәтінге ат қою 
ә) мәтіннің қай түріне жатады. 
Оқушылар жауапты тақтада ілулі тұрған кестеден кӛрсетеді. 
Ӛткенді бекіту сұрақтары: 
Берілген сызбамен мәтін туралы қорытындылау. 
а)   қыс                       а) әңгімелесу                     а) ақбӛкен 
 
ә) кӛктем                   ә) сипаттау                         ә) қой 
Мәтінді қабылдауына оқушыларға психологиялық жағынан дайындау. Кӛркем шығарма жазушының 
ӛз арқылы жасаған кӛркем бейнесі – сурет арқылы қабылданады. Шығарманы оқыған кезде оқушыға елес 
туады.  Бұл  оқушының  сезімін  қозғайды.  Мысалы:  балалар  қояннан  қорққан  қасқыр  туралы  оқығанда 
күледі. Яғни, мәтінді әр түрлі қабылдайды (күледі, кӛзіне жас алады, қорқыныш езімі туады т.б.). 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж. 
25 
Мәтінді  саналы  түрде  түсініп  оқуға  дағдыландыру.оқушылардың  мәтінді  саналы  түрде  түсініп  оқу 
дағдысын қалыптастыру жолын сӛз етпес бұрын ол ӛзіне, оны меңгеруде қандай қиындықтар кездеседі 
дегенге тоқталайық. Оқушылардың мәтінді саналы түрде түсініп оқығаны – оқушының дұрыс оқуы мен 
мазмұнын  саналы  түрде  меңгергендігінен  кӛрінеді.  Мұндай  жағдағдайда  оқушыда  белгілі  бір  кӛзқарас 
қалыптасады. Ол оқығанының мазмұнын ұғып, ондағы суреттерден адамдардың ӛзара қарым-қатынасын, 
іс-әрекетінің болу себебін анықтайды. Автордың не айтқалы тұрғананын түсіне алады. 
Бастауыш сыныптағы оқу сабақтарында оқушылардың оқу дағдысын қалыптастыру негізінде оқыған-
дарын қабылдау, түсіну мүмкіндіктерін арттыру мақсаты кӛзделгенімен, оны іске асыру әсіресе, 1-сынып-
та ӛте қиын. Мәтінді оқушылардың тезірек меңгеріп кетуі үшін мұғалім әрбір жеке сӛздің мән-мағынасы-
на  баланың  кӛңілін  үнемі  аударып,оған  сӛйлемдегі  сӛздердің  ара  қатынасын  байланыстырып,  мәтінді 
негізгі ой бағытын аңғартып отыру қажет. 
Дайындық оқылғалы отырған шығармадағы оқиаға ұқсас баланың ӛз ӛмірінде болған оқиғаларды еске 
түсіру сияқты тәсілдерімен ӛткізіледі. Алдын ала жүргізілген әңгімеде мұғалімнің оқылған мәтінде кезде-
сетін жаңа сӛздер мен қиын ұғымдарды түсіндіруді ұмытпағаны жӛн. Бұларды біліп алмайынша әңгіме-
нің негізгі идеясы мен мазмұнын ұғу балаларға қиынға соғады. Дайындық әңгіменің ұзақтығы оқылатын 
материалдың ауыр жеңілдігіне байланысты. Сонымен, шығарманы оқуға дайындық жұмысы біріншіден, 
балалрды  оқылатын  әңгіменің  мазмұны  мен  ондағы  кеіпкердің  ісін  саналы  түрде  білуге  дайындау. 
Екіншіден, оқылатын әңгіменің мазмұнына қызықтыру, үшіншіден ондағы сӛздер мен ұғымдарды түсін-
діру мақсатында жүргізіледі. 
Жұмыстың  кӛзейтін  мақсаты-балаларға  щығармашылық  толық  та  саналы  қабылдауға  мүмкіндік 
туғызады. Дайындық жұмысында қандай әдіс-тәсілдер қолдануға болады? 
а) оқушының ӛзіне әңгіме айтқызу; 
ә) мұғалімнің кіріспе әңгімесі; 
б) ұжымдық түрде әңгіме айту. 
Әңгіменің барысында оқушыларға қосымша материал беру, немесе бұрын ӛткен материалды қайталау 
тиімді. 
в) экскурсияда білгендерін пайдалану(серуен, саяхат); 
г) суреттерді қарау; 
д) сұрақтар қою. 
Кіріспе сӛз тақырыптары аша алатындай болуы тиіс. Ұзақтығы 3-5 минут. 
Мәтінді мұғалім ӛзі оқиды. 
Мәтінді  оқымас  бұрын  мұғалім  оқушылардың  қызығушылығын  оятып,  назарын  аударуы  қажет. 
Түсініксіз сӛздерді бірде оқушылардың ӛздеріне айтқызып, бірде ӛзі атап, оқушылардың түсінігін жанама 
жетекші сұрақ арқылы анықтау тиімді.  
Мәтінді түсініп оқу үшін істелетін жұмыстар. 
Оқылатын мәтінге дайындық ретінде алдын-ала экскурсияларға шығару, әр түрлі тәжірбие жасату. 
Ӛтілетін тақырып мазмұнын толықтай қосымша сабақтан тыс оқу материалдарымен беру. 
Жұмбақтар, мақал-мәтелдер, тақырыптық суреттер іздету. 
Түсіндірмелі  оқу  сабақтарында  оқушыларды  қатесіз  әрі  мәнерлеп  оқуға,  саналы  түрде  түсініп  оқуға 
жаттықтыру жұмыстары жүргізілуі тиіс. Бұл талап оқу сабақтарында оқушыларға дауыстап және іштен 
оқыту, мәтіннің мазмұнына байланысты қойылған  сұрақтарға толық жауап бергізу,әңгіменің мазмұнын 
жоспар бойынша баяндату т.б. Осы сияқты жұмыстарды іске асыру оқытылады. Оқушыны дұрыс оқуға 
үйрету жұмысы 1-сыныпта басталып, әрбір жеке сӛзді дыбыстап емес, буындап оқуға үйретеді. 
Түсініп оқу. Шапшаң оқуда назар негізінен оқушының оқу жылдамдығына аударылса, түсініп оқуда 
мәтіннің мазмұнын қаншалықты түсінгенін және оны қалай айтып бере алатындығы ескеріледі.  
Оқушы оқыған мәтіннің мазмұнын түсіну үшін оқығанның мазмұнын айттыру, сұрақ беру, бір оқыған-
ды қайта оқыту, бір оқушының мазмұндағанын басқалалрына толықтырып қорытынды шығару керек. 
Оқушы  оқығанын  түсіну  үшін  онда  кездесетін  жаңа  сӛздерді  алдын  ала  түсіндіріп  отыруы  керек. 
Мұндай  жұмыс  оқушыға  оқығанының  мазмұнын  жеңілдірек  түсінуіне  кӛмектеседі.  Оқушыларды  оқу 
машығына үйретумен бірге оларға білім, тәрбие беру мақсаты кӛзделеді. Білім мен тәрбиені оқушы тек 
оқығанын саналы түсінгенде ғана ала алады. 
Шығарманың мазмұнын айту. Мұғалім ӛзі жатқа айтқан, не оқып берген мәтіннің мазмұнын оқушы-
лардың түсінген-түсінбегенін білу үшін сұрақтар қоюға болады. Ол сұрақтар ӛтілген шығарманың мазмұ-
нын  беретіндей  болуға  тиіс.  Егер  оқушылар  қойылған  сұрақтарға  жауап  берсе,  онда  олардың  әңгіме 
мазмұнын түсінгені.  

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
26 
Міне, осындай жұмыстар жүргізу арқылы мұғалім оқыған мәтінді оқушылардың қаншалықты ұққанын 
байқауына болады. 
Оқыған мәтіннің мазмұнын айтудың ӛзі түрліше болады: оқығанның мазмұнын мұғалімнің қалауына, 
тыңдауына қарай айту, даяр жоспар бойынша айту, толық және қысқаша айту. Мұғалім шығарма мазмұ-
нын олардың қай түрімен айтқызамын десе де ерікті, тақырыпты мұғалімнің жатқа айтуы немесе оқуы 
оқушыларға  үлкен  әсер  етеді.  Бұдан  оқушылар  ляззат  алуға  жаттығады.  6  сыныптан  бастап  оқушылар 
шығармаға жоспар жасауға үйренеді. Олар бӛлім-бӛлімге бӛліп оқып, мазмұнын айтқан соң осы бӛлім-
дерге ат қоюға, жоспар жасауға кӛшуге болады. Мысалы: «Сауысқан мен кӛкек» ертегісін алатын болсақ, 
оқушылар  оқып  алады  да,  бӛлім-бӛлімге  бӛліп,  әр  бӛлімде  не  жайында  айтылғанын  ұғып,  оған  орай 
бӛлімге ат қояды. 
Шығарманы бӛлімге бӛліп оқыту күн сайынғы сабақта іске асқанымен, бӛлімдерге үнемі ат қойғы-
за беруге болмайды. Мұның ӛзі – қиын жұмыс. Сондықтан мұғалім оқулықтағы жоспар жасап, бӛлім-
дерге ат қою қолайлы материалдарды ғана ұсыну керек. Сонымен, бірінші рет бӛлімге бӛліп оқытқан-
да, оқушылар материалды саналы түсінгеніне кӛз жеткізсек, екінші рет оқығанда, оған жоспар жасау 
жағын қарастырамыз.    
Жоспар шығарма мазмұнын кӛрсететін оқиғаның жүйесін білдіреді. 
Жоспар жасау жұмысы екі түрлі жолмен іске асады. 
Әңгімені бӛлімге бӛлу 
Бӛлімдерге ат қою. Оны тәртіптеп жазу. 
Оқушылар әңгімені бӛлімге бӛлу үшін ондағы ойды және қосымша мәселелелрді анықтайды. 
Оқу жылының басында істелетін жұмыстарды жоспар жасауға дайындық деуге болады. Мұнда суретті 
жоспар жасалады. Ол үшін мынадай жұмыстар жүргізіледі. 
Оқулықта берілген суреттердің қайсысы мәтіннің қай бӛліміне жататынын анықтау және оған ат қою. 
Егер суреттер оқиғаны толық қамтитын болса, тағы қандай суреттер салуға болатынын ойлау, қиялында-
ғы суреттерге ат қою. 
Мұғалім  әңгімеге,  не  ертегіге  бірнеше  сурет  береді.  Оны  оқушылар  шығарманың  желісі  бойынша 
реттейді.  
Бӛлінген бӛлімдерге қандай суреттер салуға болатынын оқушылардың ӛздері айтады, оған ат қоюды. 
Берілген тақырыптарды шығармалардың желісі бойынша реттейді.  
Мұғалім берген тақырыптары бойынща шығарманы әр бӛлікке бӛледі.  
Мұғалімнің берген жоспарын дайындайды. 
Сонымен, мәтінді қабылдаттыру үшін оның жұмыстардың барлығы да зияты зақымдалған балаларды 
ӛз беттерімен ізденуге үйретіп, ақыл-ойы мен дүние танымын кеңейтуге, тілін дамытуға септігін тигізеді. 
 
1.
 
Аксенова А.К. Методика обучения рускому языку во вспомогательной школе. – М., 2004. 
2.
 
Бектаева  К.Б.,  Букежанова  Г.Ж.  Ана  тілі  кӛмекші  мектептің  3-4  сыныбына  арналған  оқулықтар.  – 
Алматы, 2003. 
3.
 
Бектаева К.Б. Ана тілі әдістемесі. – Алматы: Мектеп, 2004. 
4.
 
Таурбекова  А.С.  Бастауыш  сынып  оқушыларын  байланыстырып  сӛйлеуге  үйретудің  әдіс-тәсілдері  // 
Бастауыш мектеп. 2008 - №11. 
 

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет