Резюме
В статье рассматриваются различные метолы и приемы, направленные на усвоение содержания текстов раз-
ного жанра.
Summary
This article considers the development of connecting studing at the elementary classes of special schools.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж.
27
CASE STUDIES: THE NATURE OF CASE STUDIES
С.С. Есимкулова – старший преподаватель,
М.К. Таджиева – преподаватель, КазНПУ им. Абая
Case studies are increasingly being used to develop and assess a variety of skills across a range of courses. One
of the reasons for this is the belief that, in certain situations, they are a more realistic way of developing and
testing an individual’s potential to evaluate information, solve problems and make decisions. Some professional
bodies are including case studies in their examinations because they provide evidence of the ability to apply skills
in a wider, more realistic context, rather than simply answering questions in repetitive, theoretical way. Case
studies can be presented in different forms, such as writing, verbally or as role-plays.
As well as linking theory with real-life situations, case studies help learners develop the abilities to:
analyze complex situations and apply critical thinking skills;
think creatively and innovatively as well as logically;
view matters objectively and perceive the wider aspects of a situation;
identify problems and generate a range of alternative solutions;
set priorities;
make and evaluate decisions;
view issues in different timescales (short-term and long-term implications);
handle a variety of information;
communicate effectively with others (joint case analysis).
Case studies can be based on a range of issues presented to students in different formats and approached in a
variety of ways. For example, case studies in business and management may involve general organizational and
management issues, personnel matters, health and safety, finance and marketing [1].
Presentation formats include written or verbal information, in-tray exercises (students are given items such as
memos, letters and reports that represent the contents of someone’s in-tray at work), role-plays, video or film [3].
Whatever the case study is it is important to approach it in key stages:
Understanding the situation
Defining the problem(s)
Analysing the problem(s)
Formulating alternatives/solutions
Evaluating alternatives/solutions
Finalising and presenting
Understanding the situation. This entails reviewing the material several times to gain a better understanding
and to organize the information. At this initial stage it is important to separate fact from opinion, determine what
issues are implied as well as stated, and identify what assumptions can be made. Business and management case
studies can be examined in terms of such things as processes, people, strategies, objectives (short term and long-
term), resources, organizational structures, management issues, work roles, organizational change and different
types of problems.
Defining the problem. It is advisable to clarify the key issues, identify which items of information are
relevant, and separate causes from effect. Problem identification involves making assumptions, drawing
conclusions, taking values into consideration, and assessing the various factors. One of simple but effective ways
of identifying problems in general, but particularly where case studies are concerned, is the 5WH approach. The
following box shows how this method can be used to ask key questions.
What
are the main issues?
are the main objectives?
constraints are there?
are the key problems?
decisions need to be made?
Why
Is the problem occurring?
Is it a problem?
Is analysis difficult?
Are certain factors necessary?
Are some solutions impropriate?
Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г.
28
Where
Is the key information?
Are values apparent?
Do needs conflict?
Do priorities need to be made?
Do changes need to be made?
Who
Are the key players in the situation?
Causes/contributes to the problem?
Is affected by the problem?
Will be affected by the decisions?
When
Does the problem occur?
Do certain factors come into play?
Can judgments be made?
Are alternatives possible?
Do decisions have to be made?
How
Big is the problem?
Does it affect other issues?
Is it done (procedure, etc.)?
Else could it be done?
Will decisions be evaluated?
Such key questions will greatly be helpful not only in defining the problems but also in encouraging students
to speak and discuss the issues in detail.
Analysing the problem. Analysing any questions or problems partially involves:
different approaches to thinking
the skills of thinking
viewing problem-solving a process
Problem-solving by thinking is often seen as consisting of two main approaches: analytical (logical) thinking
and creative (lateral) thinking. The following figures show the main components of these two approaches.
There is a widely held view that conventional approaches to problem-solving such as logical progression
(moving from one step to another) prevents you from reaching satisfactory solutions, particularly if the potential
solution is an innovative one. For example, it is suggested that where problem analysis is concerned, instead of
thinking (conventionally) «what is the problem» you should be thinking (creatively) «what is not the problem».
Creative thinking is wide-ranging and requires intuition, imagination, the desire to challenge the obvious and the
ability to relate the factors which were previously unrelated.
Formulating and evaluating alternatives. Much of what has been mentioned about creative thinking is
closely connected with formulating alternatives and solutions in relation to case studies. Nevertheless, there are
some steps which may be crucial in this task:
establishing a search strategy for generating new and relevant information;
assessing the impact of this information on that already held;
considering the ways in which such information can lead to viable alternatives/solutions;
identifying feasible alternatives/solutions
Finalizing and presenting. This stage involves thorough checking of each aspect of the case study that is
relevant to the tasks set, especially those, concerning the decisions and the recommendations for their
implementation.
Some of the advantages of case studies in comparison with other learning methods are that they help students
to connect theory with real-life situations; learn to think creatively as well as logically, assess the short and long-
term implications of an issue; and generate a range of alternatives [1].
1. Study skills. Maximise your time to pass exams. – John Kennedy. Viva Studymates, 2007.
2. Teaching English. Approaches, methods, and techniques. – N.: Krishnaswamy. Macmillan, 2007.
3. The Practice of English Language Teaching – Jeremy Harmer – Longman, 2007.
Тҥйін
Бұл мақалада студенттердің сӛйлеумен қатар жазу және шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға кӛп ықпалын
тигізетін қазіргі заманғы тиімді әдістердің бірі жайлы сӛз болады. Бұл әдісті қолдану студенттерді белгілі бір жайды
талдап, оның тиімді және тиімсіз жақтарын қарастырып, ӛз пікірлерін ұсынуға мүмкіндік береді.
Резюме
Данная статья рассматривает один из современных и эффективных методов обучения иностранным языкам,
который способствует развитию говорения, так же как и письма и творческому мышления. Использование этого
метода (casestudy – изучение ситуации) на уроках иностранного языка помогает так же развить в наших студентах
способности оценивать определенную ситуацию, анализировать положительные и отрицательные стороны и умения
строить и выдвигать свои предложения.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж.
29
БІРІНШІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТАНЫМ ПРОЦЕСТЕРІНІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН САБАҚТЫ МЕҢГЕРУІ
М.А. Асылханова – п.ғ.к., проф., Абай атындағы ҚазҰПУ
Бастауыш сыныптағы оқу-тәрбиенің маңызы ерекше, оған дәлел балалардың жас ерекшеліктеріне
қарай дене мүшелерінің жетілуін жақсы білмейінше олардың танымдық психикасын анықтау мен ӛзгеше-
ліктерін түсіну қиын. Бала психикасының дамуында жалпы психикалық дамудың заңдары ӛзіндік
ерекшеліктеріне байланысты кӛрініп отырады. Бастауыш сыныпта бала психиксының дамуы ішкі
қиыншылықтардың қарама-қарсы күресінің, сапалық ӛзгерістерінің сан алуан байланыстардың нәтиже-
сінде пайда болады. Бастауыш сынып балаларының таным процестерінің қалыптасуы және ойлау мен
сӛйлеудің дамуы арқылы тілдерді меңгеруімен де тығыз байланысты. Бала дамуында қиыншылықтардың
болмауы қай жағынан болса да тәрбиенің ерте балалық шақтан басталуына байланысты.
Бастауыш мектептегі бала психикасының дұрыс дамуына байланысты кӛптеген ғалымдар бастауыш
мектептегі оқыту мен дамудың тиімді жолдарын қарастыруда. Соған байланысты жалпы әлеуметтік,
саяси-экономикалық және мәдениеттік деңгейлеріміздің жаңа сатыға кӛтеріліп, жаңа реңге ие болуы
бастауыш мектептен басталатын оқыту, білім беру жүйесін жаңаша тұрғыда қарауды талап етуде. Сол
себепті еліміздің болашағын дамытатын жетілдіретін жас буынның бастауыш мектеп оқушыларының
психикалық даму қалыптасу ерекшеліктеріне назар аударуымыз қажет. Мектепке алғаш келген оқушы-
ның психикасының жаңа ортаға бейімделуі ӛзін қоршаған ортаның танымдық үрдісіне әсер етуіне байла-
нысты болмақ. Қазіргі оқу-тәрбие жүйесінде бастауыш мектеп бала ӛмірінің ең алғашқы білім алуының
және мектептегі балалық шақтың даму кезеңі екені белгілі жағдай. Білім берудің әлеуметтік міндеттері
мен мазмұны бастауыш мектептегі оқу-тәрбие процесі баланың психологиялық ерекшеліктерін ӛзгертіп,
дамуын қалыптастыратын бірден-бір орын десек қателеспейміз. Баланың психологиялық дамуы бала
бақшадан бастап орта білім беру аяқталғанға дейінгі аралықты қамтитын және қоғамдық тәрбие берудің
тарихи қалыптасқан жүйесіндегі бастауыш оқытудың мақсаттары мен мазмұнының ӛзгеруіне байланысты
ӛзгеріп жетіліп отырады. Жеті жастан он жасқа дейінгі кезеңге неғұрлым тән негізгі белгілер, бұл жаста
бала мектеп жасына дейінгі кезеңнен мектеп оқушысына айналып, балалық шақтың белгілерін оқушының
ерекшеліктерімен ұштастыратын ӛтпелі кезең. Осы кезде баланың мінез-құлқында, санасында, психика-
сында ӛзгерістер орын алады, бұл даму кезеңінің мүмкіндіктеріне жол ашып таным үрдістерін қалыптас-
тырып дамытуға болатындығын керек ететін ӛте маңызды жауапкершілікті талап етеді. Ю.К. Бабанский-
дiң «Оқу мен оқыту бiрлiгi оқыту процесiнiң заңдылығы болып табылады» – деген тұжырымы танымдық
дамуды, белсендiлiкті, ӛзбеттілiк принциптерiн туындатады. Мұндағы айтылып отырған «оқу» мен
«оқыту» ұғымдары оқытушы мен оқушының арасындағы жоспарлы қызмет [1].
М.С. Дмитриева «оқушының психикалық қасиеттерінің негіздері дәл осы бастауыш сынып жасында
қалыптасады және баланың әдетіне айналады» деген [2]. Сондықтан отандық және шетелдік ғалымдар
бала психикасының дамуына ерекше назар аударып қадағалап отыратын кезең болғандықтан баланың
анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктеріне де назар аударуда. Оқу процесіндегі оқу мен тәрбие-
нің әсері баланың танымдық іс-әрекетінің қалыптасуы туралы және оқушының білімді меңгеру процесін-
дегі психикалық жүйелерінің даму, қалыптасу ерекшеліктерінің ӛзгерістерін кӛп жағдайда ескере бермей-
міз. Орыстың атақты психолог ғалымдары Д.Б. Эльконин [2] мен В.В. Давыдов [3] баланың бастауыш
мектепте тиісті дәрежеде сабақты меңгеруі мен дұрыс ойлай алмаушылығы ойлау процесінің формальды
логикалық тәсілдерін дұрыс қолдана алмауынан деген. Осы кезде, баланың барлық психикалық органда-
ры мен психикалық дамуында елеулі ӛзгерістер болады, физиологиялық және психологиялық процестер
қалыптасып, жетіледі, айталық баланың нерв жүйесі мен барлық омыртқалары қатайып, арқа, бел бүгіліс-
тері дамиды, бұлшық еттері мен сіңірлері жылдам қатаяды және олардың кӛлемі ұлғайып барлық бұлшық
еттерінің күші артады. Сондықтан бастауыш мектептен бастап күшті де кең құлашты қимылдар жасауға
кӛбірек қабілетті келеді, әрі барлық физиологиялық дамуы күннен-күнге жетіліп, мектеп жасына дейінгі
балаларға қарағанда бастауыш сынып оқушыларының бұлшық еттері қатайып, жүрек тамыры қызыметі
салыстырмалы түрде қарағанда тұрақтанады және жүйке жүйесінің қозу мен тежелу процестері кӛбірек
тепе-теңдікке ие болады. Дамудың, сабақты меңгерудің тұрақты бастамасы бастауыш сыныптардағы іс-
әрекеттері, бала үшін мектеп ӛмірінің алғашқы баспалдағы болатындықтан олардың ақыл-ойының, дене
күшінің тӛзімділігінде талап ететін ерекше орын. Мектептегі алғашқы психикалық ӛзгеріс дамуының
әрбір кезеңінің, іс-әрекетінің негізгі жетекші әрекеті, мектеп жасына дейінгі балалық шақта, ойын іс-
әрекеті жетекші болса, мектеп жасында оқу іс-әрекеті жетекші орында екені белгілі. Бұл жастағы балалар
Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г.
30
үйреніп ӛзінің шамасына қарай пәндерді меңгеріп, ӛзіне баға беруге тырысушылық пайда болады, қиял
және символиканы пайдалана білуі дамиды. Осының бәрі баланың алғашқы мектепке даярлығын сипат-
тайтын негізгі сәттер.
Жеті жасар бала мектеп табалдырығын аттасымен-ақ оқушы болады, оның ӛмірінде ойын әлі маңызды
орын алғанымен осы уақыттан бастап, ол біртіндеп басымдылық рӛлін жоғалта бастайды. Бастауыш
сынып оқушысының жетекші іс-әрекеті оның психикалық танымдық және адамгершілік күштерін
дамытудың жаңа кезеңдерін қалыптастыратын оқу әрекеті. Сол себепті, жаңа ӛзгерістердің бірнеше
кезеңдерінен ӛтетіні анық; әсіресе баланың мектеп ӛміріндегі жаңа жағдайларға алғаш енуі айқын байқа-
лады, бұл кезде балалардың кӛпшілігі жаңа жағдайларға психологиялық жағынан даярланған, балабақша
мен үймен салыстырғанда бала жаңа нәрселерді үйренуді күтіп отырады, әрі мектептегі оқуға қызығушы-
лық құлшыныспен қуана барады. Баланың бұл ішкі позициясы екі жағдайда маңызды, алдымен мектеп
ӛмірінің жаңалығын алдын ала сезінуі және психикалық ерекшеліктеріне сыныптағы мінез-құлық ереже-
леріне, жолдастарымен ерекше қарым-қатынас нормаларына, күн тәртібіне қатысты мұғалімнің талапта-
рын жылдам қабылдауға кӛмектеседі. Бұл талаптарды бала қоғамдық маңызды және орындамауға
болмайтын талаптар деп қабылдайды. Тәжірибелі мұғалімдерге белгілі психологиялық жағынан анықтал-
ған мынандай қағида бар: Баланың мектепке келген алғашқы күнінен-ақ оның сабақтағы, үйдегі және
қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережелерін анық және нақты мағынада түсіндірілуі. Оқушыға жаңа
кӛзқарасының, міндеттерінің алғашқы күннен бастап берілуі маңызды.
Жаңа ережелер мен нормаларды оқушының орындауын талап ету бірінші сынып оқушысына орынсыз
қаталдық жасау емес мектепке баруға даярланған балалардың ӛз түсініктеріне сәйкес олардың міндетте-
рін ұйымдастыратын негізгі шарт болып табылады. Егер бұл талаптар орынсыз теріс не екі ұшты болса,
онда оқушы ӛз ӛмірлерінің жаңа кезеңдеріндегі ӛзіндік ерекшеліктерін сезбейді, мұндай жағдай оқушы-
ның мектепке деген ынтасын жоюы мүмкін. Оқушының ішкі позициясының екіші жағы оның білімі мен
іс-әрекетті, сабақты меңгеруі оның дұрыс қарым-қатынас жасауына байланысты. Бала мектепке дейінгі
кезде ойын үстінде армандағын ойындарының, мысалы: мен ұшқыш боламын, мен дәрігер болмын т.б.
армандарын кейін мектепке келген соң түсініп оқудың қажет екендігі туралы пікірге келеді. Оқушы
келешекте қажет болатын білімдердің нақтылы құрамын сезбейді, тек білімнің мәнділігі мен құндылығын
білуге ұмтылады, айналасындағыларды білуге құмарлығының артуынан кӛруге болады.
Алғашқы кезде оқушы оқу пәндерінің мазмұнымен таныс болмай тұрып-ақ оқудың маңыздылығын
санасымен сезіне алады. Оқушыда оқу материалдарына танымдық ынтасы аз болсада, олар математика-
ны, грамматиканы және басқа пәндерді тереңдетіп оқу кезінде кӛптеген мағұлыматтар алып психикасын-
да жағымды түсініктер қалыптаса бастайды. Оқушының қабілеттілігі жеке-дара кӛріне бастайды, бұл
жағдай математика немесе грамматикада байқалады, сол кезде баланың қай пәнге қабілеттілігін байқаған
мұғалім алғашқы кезден бастап ары қарай дамуына ықпал етуі тиіс. Басқа да қабілеттіліктерінің арқасын-
да балада сандардың тіркестілігі, әріптердің реттілігі т.б. деректер туралы мағұлымат алуы қажетті де
маңызды болуында. Баланың білім туралы интуицияларын қабылдауын мектептегі оқудың алғашқы
күнінен бастап дамытып отыру тиімді, себебі бұл оқу іс-әрекетінің негізі ретінде балалардың танымдық
процестері мен психикасын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мектептегі алғашқы кезеңде оқушының
сыныптағы не үйдегі мінез-құлқын реттеп отыруы мұғалімнің жаңа талаптарына баланың бейімделуі
және оқу пәндерінің мазмұнына қызыға бастауы және оқу процесіндегі жаңа міндетін мойындап, меңге-
руін оның мектепке жақсы даярлықпен келгендігінен байқалады. Кей жағдайда бала мектеп ӛміріне тез
арада араласып кете алмайтын кездері де болады, сондай қиын кездер бірінші сыныптың оқушыларының
бастарынан ӛткізетін қиындықтардың негізгі түрлері деседе болады. Алғаш мектепке келген оқушыда үш
түрлі қиындық кезеңдері жиі байқалады, олардың бірінші кезеңі мектептің жаңа ережелеріне байланысты.
Мыслаы: бала ерте дер кезінде оянуы, сабақтан қалуға болмайтындығы, барлық сабақтарда тыныш
отыру, үй тапсырмасын орындау т.б. талап етіледі. Мектептегі жаңа талаптарға алғашқыда кӛндігу бала
психикасына да әсер етеді; бала тез шаршайды, оқу процесінің кейбір жағдайларға байланысты бұзылуы
пайда болады. Жеті жастағы балалардың кӛпшілігі психологиялық-физиологиялық жағынан қажетті
дағдыларды қалыптастыруға даяр болады.
Мұғалімдер мен ата-аналар бала ӛмірінің оқу процесіне байланысты қойылатын жаңа талаптарды
түсінікті, айқын жеткізуі, олардың орындалуын үнемі қадағалап балалардың жеке-дара ерекшеліктерін
ескере отырып ыңғайына қарай мадақтау мен жазалау шараларын қолданып отырулары қажет.
Бірінші сынып оқушыларының бастан кешкен қиындықтарының екінші түрі, бала мұғаліммен және
сыныптағы жолдастарымен үйлерінде болатын қарым-қатынастың сипатынан туындайды. Балаға мүмкін-
дігінше жылы шырай таныта отырып оқу-тәрбие процесін оқушыға түсіндірсе де , ол бәрі бірде бала үшін
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж.
31
беделді де қатал тәлімгер болып табылады, үнемі балаға мінез-құлық ережелерін меңгертіп, әрі олардың
еңбегіне баға беріп орындатады.
Бастауыш сыныптағы қиындықтың үшінші кезеңі кӛптеген оқушылар оқу жылының ортасына қарай
сезіне бастайды. Алғашқыда мектепке ерте келеді, кез-келген тапсырмаларды орындауға ынталылық
танытып бар ынтасымен орындап, мұғалімнің қойған бағасына мақтанып білімді меңгеруге даярлығы
сезіліп тұрады. Білімді игеру оқушының іскерлігі мен ынтасына құрбы-құрдастары мен қарым-қатынаста,
ойын үстінде және кітап оқығанда меңгеріледі. Бастауыш сынып оқушылары психологиясының дамуы
басты жағдайларға байланысты, әсіресе олар үшін жетекші процесс оқу іс-әрекетінің негізінде ӛтеді. Оқу
іс-әрекеттерін меңгере отырып біртіндеп мұғалімнің талаптарына бағына бастайды. Баланың жаңа қасиет-
тері оқу процесінің меңгерілуіне қарай дамып қалыптасады. Оқу іс-әрекетінің маңызды талаптарының
бірі оқушы ӛздерінің айтуы мен іс-әрекеттерді меңгерулері арқылы сабақты да толық меңгере алатынды-
ғына сеніммен қарауы, осы кезде жекелеген психикалық процестерінің қалыптасуы арқылы оқуды жақсы
меңгереді, әрі таным процестерінің дұрыс қалыптасып, дамуы жүзеге асырылады. Бала мектепке алғаш
келгенде қабылдау процестері едәуір жетіліп келсе де олардың оқу ісіндегі қабылдау формалары мен
түстерді тануы және ӛздері таңдаған заттардың сапалары мен қасиеттеріне жүйелі талдау жасай алмайды.
Оқу процесін меңгеру барысында оқушының қабылдау процесінің кӛрінісімен дұрыс бағалау, бақылау
деңгейімен тығыз байланысты, әсіресе бірінші, екінші сынып оқушылары мұғалімнің, ата-аналардың
пікірін басқалардан гӛрі нәтижелерін ӛздері бағалайды. Балалардың оқуға деген кӛзқарасының белгілі бір
динамикасы байқалады, олардың психикасы мектептегі оқу арқылы әрмен қарай сатылап даму үстінде
болады. Жоғарыда айтқанымыздай мектепке келген күннен бастап бала ӛмірінде мүлдем жаңа ӛмір баста-
лады. Мектептегі психологиялық даярлық қай қырынан алсақ та баланың оқуға дейінгі бүкіл психикалық
дамуының қорытындысы балабақша мен ата-ананың тәрбиесі мен үйретудің барлық жүйесі екендігін
кӛруге болады. Оқу әрекеті кезіндегі іс-әрекеттер және олардың меңгерілуі таным процесінің тиісті
дәрежеде жүйелі оқыту мен дұрыс тәрбиелеуде ғана қалыптасады.
Балаға алғашқы мектепке келген күннен бастап таным процестерін шашыраңқыламай дұрыс дәрежеде
дамыта түссе бала болашақта қиналмай оқитын болады. Оқушы бастауыш мектептен бастап жүйелі білім
алып , қоғамдағы қажетті салалардың барлығынан бағдар алуға үйретіліп дағды қалыптастырылса мүлдем
басқаша болған болар еді. Осындай оқыту процесі арқылы болашақта кез-келген білімді сапалы түрде
меңгеретін теориялық кӛзқарастың бастамасы жасалары сӛзсіз.
1. Бабанский Ю.К. Оптимизация процесса обучения. – М., 1987.
2. Дмитриева М.С. Управление учебном процессе в школе. – Нов. 1971.
3. Эльконин Д.В. Психология обучения младшего школьника. – М., 1974.
4. Давыдов В.В. Виды общения в обучении. – М., 1972.
Достарыңызбен бөлісу: |