Психология педагогика және және и
жүктеу/скачать 12,4 Mb. Pdf көрінісі
|
| Білім берудің бүгінгі мǩселелері – Современные проблемы образования
сөйлеу мүшелері арқылы жүзеге асырылады. Бала тілін, байланыстырып сөйлеуін дамыту күрделі дидактикалық жүйе болғандықтан, оның құрылымдық-мазмұндық жүйесін қалып тастыруда білім мазмұнын, ǩдіс-тǩсіл- дерін, құралдарын, баланың сөйлеу деңгейін анықтаудың маңызы зор. Анықтау кезеңінің басты мақсаты – бала- лардың (4-5 жас) дыбыстарды дұрыс арти- куляциялау деңгейін, педагог-тǩрбиешілер қол данып жүрген ǩдіс-тǩсілдер жүйесін жǩне олардың тиімділігін анықтау. Мына төмендегі мǩселелер бойынша тǩжірибелік жұмыстың бағыттары ұйымдастырылды: • Балабақшада дұрыс артикуляциялап сөй- леуге, жекелеген дыбыстардың артикуляция- сын үйретудің басты міндеті не деп ойлайсыз? • Сөздің дыбысталу мǩдениетін үйретуде қандай ǩдістемелік қиыншылықтарға кездесіп жүрсіз? • Балабақшада балалрдың тыныс алуын дұрыс жолға қою, дыбыстардың артикуля- циясын үйретуде қандай ǩдіс-тǩсілдерін қол- данасыз? Қандай жұмыс түрлеріне көп көңіл бөлесіз? Баланың жеке ерекшеліктерін ескере оты- рып, тиімді ǩдістерді іріктеу мақсатында Талды қорған қаласының № 42 балабақшада эксперимент жұмысы жүргізілді. Тǩжірибе- мізде Федоренко Л.П. [1], Кондратенко И.Ю. [2], Ланцов А.А. [3], Лопатина Л.В. [4], Пара- монова Л.Г. [5], Власова Т.М. [6], т.с.с. ғылыми- педагогикалық еңбектер басшылыққа алынып отырды. Дауысты жǩне артикуляциясы бойынша жеңіл дауыссыз дыбыстарды анық айту ба- лада артикуляциясы қиындау болатын дыбы- старды айта алуына ǩкеледі. Ал балалардың сөйлеуі анық жǩне түсінікті болу үшін олар ау- ыздарын үлкенірек қып ашу керек – бұл [а] да- уысты дыбысының артикуляциясы арқасында жǩне еріндерін қатты айқастыру керек – бұл [м], [п], [б] сияқты дыбыстардың анық ай- тылуы.Тілдің дыбыстық мǩдениетін дамыту жǩне тǩрбиелеу – бұл тек қана дыбыстарды дұрыс айтқызу ғана емес. Дыбыстарды дұрыс айтқызуда фонематикалық естуды, яғни ды- быстарды айыру, сөйлеу кезіндегі тыныс алу, сөйлеу қарқыны, дауыстың биіктігі мен қаттылығы, дикцияны айыра алу қабілеттілігі жетіле түседі. Бұл мǩселелерді тиімді шешу үшін бала жақсы айта алатын дыбыстарды қолдандық. Туған тілдің дыбыстарының анық артику- ляциясын қалыптастыру үшін дауысты дыбы- старды дұрыс айту жǩне оларды дифференци- ациялау қажет. Бұл сонымен қатар балаларды үлкендердің сөйлеуін тыңдап, есту арқылы жеке дыбыстар мен сөз тіркестерін айыруға үйретеді. Логопедтердің жұмыстарында көрсетілген [м], [б], [щ], [т], [д], [щ], [к], [г], [х], [ф], [в], [л], [с], [ц] – дауыссыз дыбыстар- ды айту артикуляциялық аппарат мүшелерін қатаң дыбыстарды айтуға дайындайды. Қол- данылатын ойындар мен жаттығулар бала- лардың «па-па», «ба-ба», «то-то», «до-до» сияқты буын бірліктерінде пайда болу ор- нына қарай бір-біріне жақын дыбыстар- ды ([п] жǩне [б], [т] жǩне [д], [ф] жǩне [в]) дифференцациялауға дайындайды. Артикуляциялық аппарат мүшелерін да- мыту мақсатында жануарлар дауыстары, келтіруші сөздер кеңінен қолданылды. Мы- салы, балаларға сырнай мен қоңырау сияқты музыкалық аспаптар беріледі. Сырнай «ду- ду», қоңырау «динь-динь» деп сыбдыр қақса – жуан жǩне жіңішке дыбыстардың айтылуы бекітіледі. Ал, «Ненің дыбыстайтынын тап», «Кімнің дауысы екенін тап» деген сияқты ойындар ойыншықтармен жүргізіліп отыр- ды. Мұнда «Бақа (қаз, үйрек, ǩтеш) қалай дыбыстайды?» деген тура сұрақтармен қатар «Ку-ка-ре-ку (ква-ква, кря-кря) деп нелер ай- тады?» деген кері сұрақтар қойылып отырды. ůр сөз, сөз тіркесінен дыбысты ерекше- леп алу нǩтижесінде бала «дыбыс», «сөз» терминдерін игерді, түсінді. Сонымен, интонациялық сезімділікті, сөйлеу қарқынын, дикцияны, дауыс қаттылығы дамытылды. Тǩжірибелік жұмыс барлық балалар дер- лік өз дауыс аппаратын басқара алмайтын - дығын, яғни айтқан хабарламаның мазмұ- нына қарай сөйлеудің қарқынын, дауыс қат ты лығы мен биіктігін бірден өзгерте алма- ды. Артикуляциялық қиындықтар нǩти же- сін де мектепке дейінгілер жеке дыбыс тарды |