Р. К. Бекмагамбетова педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент

ЖОО да Американың дәуірінен бастап, теориялық білім мен тэрбиенің 
бірігуі басталды. Догмалық білімді меңгерту, антикалық философия аума- 
ғына кіріктіру мэселелерін кеңінен игеру қалыптасты. Батыстық дэстүрлі 
университеттерінің мақсаттары: теориялық білім мен әлеуметтік тэрбие, 
бітірушілерді даярлау. Университет бітірушілеріне кэсіби рухани көмектер 
көрсетілуде.
Теориялық жэне элеуметтік практикалық қызығушылықтар университет 
білімін дамытады. Әлеуметтік институттың университет қабырғасында: 
ғылым, білім, мәдениет сияқты үш түрі көрсетілген. Шығармашылық 
жұмыстар да университет қабыргасында іске асырылуда, яғни оқу білім 
ғылыми шығармашылықпен бірге калыптасуда. Тэрбие өз алдына: әлеумет- 
тендірілу, өзінің жеке тұлғасын, оның мэдени дүниесін қалыптастыру талап- 
тарын қояды. Жан-жақты бағытта, сатылай көтерілу университетте қазіргі 
таңда кәсіби даярлыққа көп мэн беріліп отыр. Сонымен қатар эр сатыға 
жоғары көтерілу арқылы дамытып қоймай, жан жақты көпсаламен де дамыту 
керек. Осындай екі бағыт мамандарды даярлауда қажет. Қазіргі кезде 
жоғарғы оқу орнында эртүрлі сатылы деңгейдегі бағыттар мамандыққа даяр­
лауда жүргізіліп жатыр. Осындай бағыттарды іске асыру барысында мына- 
дай концепциялар бар. Біріншіден, мамандыққа даярлауда тек қана сатылай 
жүйе ғана емес, эртүрлі деңгейлерде болу керек. Сатылай жэне эртүрлі 
деңгейдегі жүйеде мамандыққа даярлаудың мынадай қатарлары берілген:
1. Құрылған жүйе қазіргі таңдағы жүйені ескере отырып, отандық элемнің 
экономикасын, мәдениетін, ғылымы мен білімін адами құндылықтардың 
дамуын қарастыру керек. Осымен қатар, тарихи салт-дэстүрлер, мемлекет 
арасындағы жүйені де бақылау керек.
2. Сұранысқа,қазіргі қоғамға сай әртүрлі деңгейді меңгерген маманды 
даярлау.
3. Жүйе территориялық аумақпен, тұрғылыкты қауыммен, шаруашылық, 
экономикалық, бағытты ұстанады. Университет бітірушілері білім алып қана 
қоймай, өздерінің алдарына мақсат қоя білуі керек. Өздері оқитын ЖОО, 
қызметістейтін университетте орта жэне жоғары білім алушыларды 
дайындау қажет екенін, өзін жеке тұлға, қоғамды дамыта алатын, белгілі 
факультетте, ары қарай білімін жетілдіремін десе, өзіне қойылған 
талаптарды білуі керек.
4. Белгілі жүйе өзінің бағытын ұстануы керек, қазіргі таңдағы жоғары 
мектеп сұраныстарын қамтамасыз ете алуы қажет, өзгерген сұраныстарды 
ескере отырып, мамандарды даярлай білуі керек.
5. Құрылған жүйелер жоғары мектеп оқытушыларын болашақта жалпы- 
ғылыми, психологиялық, педагогикалық, эдістемелік аумақтарды да 
меңгеруі қажет.
6. Суденттердің сұранысына қарай мектептердің сұраныстарымен сэйкес 
болуы керек, жалпы мамандыққа даярлау болмаған жағдайда өзіндік жеке 
тұлғасын қалыптастыра алатындай болуы керек.
95

7. Құрылған жүйе университет қабырғасында гылыми-педагогикалық дәре- 
жесі жоғары профессор оқытуышылардың көбеюімен қамтамасыз етілуі, соны- 
мен қатар, университетте профессорлык педагогикалық корпустар ашылуы 
жэне сол университетте берілген материалдар игерілуі тиіс.
8. Бұл жүйені материалдық тұргыдан қарастыра отырып, эртүрлі саладағы 
мамандарды да даярлап шығаруы тиіс. Материалдық экономикалық жағдайды 
ескере отырып, материалдық базаны, кабинетті, зертхананы сатылай немесе 
деңгейлі жүйеде қарастыруы керек. Жоғары мектепте мамандыққа даярау 
барысында оқыс алға қойылған талаптардың бір кезеңі орындалса аз да болсын 
дамуы бір қатар алдыға жылжитын еді.
Педагокалық даярлауда осы талаптарды ескере отырып, көпсатылы, эртүрлі 
деңгейлі жүйені пайдаланылатынын байқаймыз. Алдымен, университет қабыр- 
ғасында жоғары мектеп оқытушыларын кәсіби біліктілікке даярлау. Осы 
мақсатта оқу орнының деңгейі университет қүрылымына, бітірушілердің 
біліктілігіне эсер етуі мүмкін, ол үшін ең алдымен, ЖОО-ның қабырғасында 
білімді тереңірек жэне кеңінен қамтамасыз ету керек. Кеңінен даярлау кезінде 
бітірушілер алған білімдерімен өздерінің мамандықтарына сай жүмыс істейді. 
Бүл белгілі бірі ғылымның аумағын қамтамасыз етеді. Тереңірек білім беру 
белгілі бірі педагогикалық даярлықты игерген, белгілі бағытты ұстанған, 
мәселерге байланысты бейімделе алады. Университет білімінің аумағында 
студенттер оқуды ғылыми-зерттеу жүмыстарымен байланыстырады. Екіншіден, 
жоғары мектеп оқытуышыларын сатылай жүйеге даярлау. Мүндағы мақсат, эр 
сатыны меңгере отырып, өз бетімен жұмыс істеуді меңгереді. Әр сатыдағы 
білімді меңгеру арқылы белгілі қүжат алады, ары қарай білімін тереңдетуді 
тоқтатуына да немесе педагогикалық біліктілігін жетілдіруіне де болады. 
Сонымен қатар сатылай жүйеге кошу барысында, үздіксіз білімді де қамтама- 
сыз ету керек. Белгілі бір қүжатты алған кейін ары қарай өз мамандығы бойын- 
ша, жұмыс атқара алады. Үшіншіден, эр сатыдағы жүйе бойынша жоғары мек­
теп оқытушыларын даярлау. Мұнда бірнеше бағыттар үстанылады. Яғни, олар:
- білім деңгейі, алғашқы пәндер, жалпығылыми, кәсіби педагогикалық жэне 
әдісмелелік даярлық;
білімді жүзеге асыра білу, жалпығылыми, психологиялық, педагогикалық, 
әдістемелік жағдаяттар, кәсіби педагогикалық жэне әдістемелік даярлықтар;
- шығармашылық деңгейлер, жалпығылыми, кэсіби педагогикалық, кэсіби 
әдістемелік ойлау қабілеттері;
ғылым аумағында жеке көзқарастың қалыптасуы (ғылыми, психологиялық, 
педагогикалық) бағытында жүзеге асырылады. Осындай деңгейлік бағытта 
жүргізілетін білім студенттердің шығармашылық дамуын қамтамасыз етеді 
деген тұжырым жасалады. Төртіншіден, блокты оқыту оқу әдістемелік кешен 
бағдарламаларына сай жүргізіледі. Жогары мектеп оқытушыларды даярлаудың 
эртүрлі жүйемен жүргізу қамтамасыз етіле отырып, блоктардың басын 
біріктіреді. Бесіншіден, кәсіби педагогикалық және кэсіби әдістемелік даяр- 
лықтар факультет қүрамында жүреді. Алтыншыдан, кәсіптік бағдар бойынша 
жоғары мектеп оқытушыларын даярлау. Қазіргі таңдагы білімге үлкен сұраныс-
96

тар қойылған жэне соған жауап береді. Жетіншіден, педагогикалық базалық 
деңгейде факультет барысында қамтамсыз ету. Эр сала белгілі бір 
мысалы, математикалық факультет - математиканы, физикалық факультет- 
физиканы қамтиды. Сегізіншіден, жалпы сатылай жэне эртүрлі деңгейде де 
жоғары мектеп мамандықтарын даярлау бұл:
- Бакалавр бөлімінде эр факультет пэн мұғалімдерін мектепке, жан жақты 
салада сабақ беруге, оқу барысында тэрбие жұмысымен, басқа да салада да 
жұмыс істей алуға баулу.
- Жоғары мектеп оқытуышыларына факультет үздіксіз біліммен қамта- 
масыз ете отырып, ЖОО-ға дейін жэне педагогикалық кадрларды даярлау 
барысында осы жүйелер қолданылады. Осы мәселелерді шешу барысында, 
университет қабырғасына, біріншіден, орта білімді меңгеруі тиіс, оқушы- 
лардың жалпы білімін меңгертіп қана қоймай, педагогикалық даярлауды 
қамтамасыз етуі керек. Екіншіден, ірі классикалық универсиеттерде білім 
факультеті, бакалавр мен магистратурада педагогика саласында кэсіби 
даярлықты меңгертуі тиіс.
- Эксперименттік жүйе, ғылыми әдістемелік, оқу эдістемелік орта жэне 
жалпы білімді қамтамасыз ететін классикалық университет болуы қажет 
жэне оны (оқу жоспары, жаңалықтар, оқу әдістемелері, тапсырмалар, тест 
тапсырмалары.) оку барысында меңгерту керек. Осы шешімдерді таба 
білсең, ғылыми-зерттеу жұмысын іске асыра аласың. Білім факультетінің 
құрылуынын нэтижесінде университет қабырғасында мэселелер шешіледі. 
Осындай талаптарды қоя отырып, педагогикалық жүйеде жұмыс істейтін 
ғалымдар күрделі мәселелерді шеше алады.
Педагогикалық ғылыми-зерттеу бағытында факультетте оқи отырып, 
өзіне жаңа әдістемелік эдістерді сіңіре б ілуі, кұра білуі тиіс.
- Факультет ғылыми эдістемелік кешенді қалыптастыруы тиіс: кафедра-зерт- 
хана-базалық мектеп, қүрылымдар мен зерттеу жұмыстарын жүзеге асырады.
Бірінші педагогикалық сатыда универсальді модель құрып қана қоймай, 
жоғары мектеп саласын қарастыру керек. Мұндай модельдер студенттерге 
еркін жүруге рұқсат берілмейді.
Үшсатылы жүйеде мамандыққа даярлау өзіндік мінезді қалыптастырады, 
сонымен қатар, үздіксіз білім берудің бір саласы ретінде қарастырылады. 
Сондықтан, бұл саты бастапқыдан басталуы тиіс, кэсіби біліктілікті көтеру 
барысында немесе ғылыми педагогикалық кадрларды даярлау барысында 
қолданылады.
Педагогикалық білім қүрылымының сатылай жэне эртүрлі деңгейге 
өзгерісі эр пэннің білімі мамандыққа даярлауда университет білімінде 
анықталады. 
Білім 
саласының 
кұрылымына 
педагогикалық 
кэсіби 
біліктілігін көтеру барысында сатылай немесе эртүрлі деңгейде бол сын:
1. 
Жалпы педагогикалық кэсіби біліктілігін көтеруге даярлық кезінде оқу 
тәрбие жүйесі, эртүрлі деңгейлік тапсырмаларды, студенттердің бағытын 
қамтамасыз ету;
97

2. Білімнің керекті элементтермен бір бірімен байланысатын элементтердің 
жиынтығы, шығармашылық жұмыстар, эмоционалды сезім қабілеттердің 
қалыптасуы;
3. Болашақ мұғалімдерді кэсіби біліктілікке даярлау;
4. Теория мен практиканың байланысы, тәрбие мен жүйенің жиынтығы;
5. Әртүрлі программаларды эр деңгейде қолдана білуі;
6. Педагогикалық эдістемелік білімнің жиынтығының іс-әрекетте жүзеге 
асуы сияқты талаптар қойылады.

жүктеу/скачать 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: