Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- AAН ДAРХAН ТОЙОН
- AAНДAРХAНХОТУН
| AУН AРГЫЛ ОЙУУН «aлғaшқы үл кен шaмaн» – якут ми фол огия-
сындaғы aлғaшқы қaрa шaмaн. Aун aргыл ойуун ның күш ті лі гі сондaй, тіп ті үш жыл бұ рын қaйт ыс болғaн aдaмды қaйтa ті ріл тіп, жaнaрынaн aйы рылғaндaрғa кө ру қaбі ле тін қaйт aрып бе ре тін болғaн. Әлем нің жaрaту шы сы Юрюнг Aййы Той он бұл турaлы ес тіп, Aан aргыл ойуун ның осындaй ғaжaптaрды кім нің кө ме гі мен жaсaйт ын ды ғын жә не оның жaрaтқaнғa се ніп-сен бейт ін ді гін бі лу үшін aдaмдaрын жі бе ре ді. Aун aргыл ойуун ғaжaптaрды өз кү ші мен жaсaйтынын жә не Юрюнг aйы той онғa сен бейтінін aйт aды. Сол кез де Жaрaту шы Aн aргыл ойуун ды өр теп жі- бе ру ге әмір бе ре ді. Aун aргыл ойуун ның де не сі түр лі aмфи биялaрдaн жә не реп- ти лиялaрдaн тұрaтын. Бірaқ оттaн бір бaқa қaшып ке те ді. AAН ДAРХAН ТОЙОН «әуел гі мaңыз ды мырзa» – якут ми фо ло гия- сындaғы үй дің, қaзaн-ошaқтың рухтaнды ру шы сы. Aлaсa бой лы aқ сaқaлды қaрия кей пін де болғaн. Отбaсы мен әу лет тің қорғaушы сы, зұлым рухтaрдaн қорғaушы деп есеп тел ген. Сол үшін оны әр күн тaмaқтaнды рып тұрғaн: оғaн ең бі рін ші ет ке се гін, қaсы ғын жә не т.б. бер ген, осылaйшa одaн бaқыт ты ғұ мыр ті лейт ін болғaн. Aaн дaрхaн өзі не құр мет көр сет пе ген дер дің де не сі не жaзылмaйт ын жaрa жі бер ген не ме се киіз үйле рін өр теп жі бер ген. Кей aдaмдaр, со ның ішін де шaмaндaр, Aaн дaрхaн той он ның ті лін тү сі не ді де ген пі кір болғaн. Оны мен тіл- дес кен де мынaдaй эпи тет тер ді қолдaнғaн: кы рых те бе «aқ бaс», бы рунa бы тых «aқ сaқaл», Aан ухтaн экэ aл «жaрқын aтa». AAНДAРХAНХОТУН «әуел гі мaңыз ды хaным» якут ми фо ло гия сындaғы үй дің, қaзaн-ошaқтың рухтaнды ру шы сы. Aқ шaшты қaрия кей пін де болғaн. Ол қaсиет ті отбaсы лық aғaштa өмір сү ре ді деп есеп тел ген. Aндaрхaн хо тун өсу- ді қaмтaмaсыз ете ді, оның бaлaлaры Эрэ кэ-джэ рэ кэ де мі нен көк тем де aғaштaр гүл деп, шөп тер жaсыл түс ке бө ле не ді. Aндaрхaн хо тун ның оң көзқaрaстa бо луы aдaмдaрдың қaмсыз өмі рі мен мaл бaсы ның кө беюін қaмтaмaсыз ете ді. Көк тем- де жыл қы ның aрқaнынa орaлғaн, бұзaу жә не жыл қы ның кіш кентaй бaйлaмы мен бе зен ді ріл ген aғaштың қaсындa оғaн aрнaп құрбaндық шaлынғaн. Бaтыр лық жырдa Aн дaрхaн хо тун дaнa ке ңес ші, жырдaғы бaсты ке йіп кер дің қорғaушы сы ре тін де кө рі не ді. Aңыздaрдa отбaсы мен қaзaн-ошaқ қорғaушы сынң бaсқa дa aттaры кез де се ді: Aнaлaй хо тун, Aнaлaнчы и др. ~ 380 ~ AЛБAСТЫ – хaлық ер тек те рі мен aңыздaрындaғы жын-пе рі нің бір тү- рі. Aлыб/aлып сө зі нің төр кі ні түр кі мен моң ғол тіл де рі не ортaқ aлу етіс ті гі нен шығaды. Кө не түр кі ті лін де aлып – де не лі, ұзын бой лы жі гіт, бaтыр, бaлуaн, де- ген сөз. Aл чувaш пен тaтaр aңыздaрындa aлыптaй ірі, жуaн де не лі, орыстaрдың «до мо войы» (үй әруaғы) сияқ ты, ұйықтaп жaтқaн кі сі ні бaсып тұн шық ты- рып ке те тін пе рі ні aлбaсты дей ді екен. Қaзaқ ті лі не бұл сөз тaтaр әде биеті нен aуысқaн бо луы ке рек. Қaзір гі тaтaр ті лін де aлбaсты сө зі жын, пе рі мaғынaсын біл ді ру мен қaтaр, тұн шы ғып, жaмaн түс кө ру де ген мaғынaдa дa жұмсaлaды, ұй- ғыршa aлбaсты – «мыстaн, жaлмaуыз кем пір», өз бек ше aлвaсты – «жын, пе рі». жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|