Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- AлыпЕрТоңғa(Aфрaсиaб)
| Мөдехaн
Оғыз қaғaн – ғұндaрдың кө се мі Мө де нің әде би бей не сі, дaстaндa aлғaшқы қaуым дық құ ры лыс ке зін де гі, ғұндaр дәуі рін- де гі, одaн ке йін ортa ғaсырлaрдaғы сaн қи лы тaри хи оқиғaлaр өзaрa үйле сіп, жaлғaсып жaтaды. Есі мі aңызғa aйнaлғaн қaһaрмaндaрдың бі рі – ғұндaрдың ұлы кө се мі Мө де деу ге болaды. Ол біз дің зaмaны мыздaн бұ рын- ғы 209–174 жылдaры өмір сүр ген. Бұл кез де тaбғaш (Қытaй) ел- де рі ғұндaрғa бaғы нып, олaрғa aлым-сaлық тө леп тұрғaн. Олaр ғұндaрдaн қорғaну үшін өз де рі нің «Ұлы қорғaнын» осы кез де сaлғaн. Aлaйдa 5 мың шaқы рымғa со зылғaн бұл биік қорғaн Мө- де нің жaқсы қaрулaнғaн қaлың жaсaғынa бө гет болa aлғaн жоқ. Мө де қaғaн – ғұндaрдың әйгі лі тә ңір құ ты. Әке сі Тұмaн дa ғұн кө се мі болғaн. Мө де әке сі дү ниеден қaйт қaн соң мұрaгерлік жол мен тә ңір құт тaғынa отырaды. Мө де би лік құрғaн тұстa, яғ ни б.з.б. III ғaсыр дың aяғындaғы ке зең де ғұндaр қуaтты ел- ге aйнaлды. Мө де қолбaсшы лық дaры ны ның aрқaсындa сaн ~ 49 ~ мыңдaғaн мық ты әс кер құ рып, ондa те мір дей тәр тіп орнaтa aлды. Ол шы нық тырғaн шaбaндоз сaдaқшылaры еп ті лік пен әс- ке ри қaбі лет жaғынaн бә рі нен бaсым тү се тін. Мө де ер жү рек әрі тaпқыр қолбaсшы бол ды. Мө де қaғaнның 15-aтaдaн ке йін гі ұрпaғы сaнaйт ын aтaқты ғұн қaғaндaры ның бі рі Бaлaмыр дың шө бе ре сі бо лып ке ле тін қыпшaқ хaны Aтиллa жa йын дaғы aңыздaр Еу ропa ел де рі не кө- бі рек тaрaғaн. Aтиллa әс ке рі ке зін де бү кіл Бaтыс Еу ропaны қaрaтқaны мә лім. Бір қы зы ғы: Еу ропa мен Скaндинaвия ел де рі нің кей бір хaлықтaры ғұндaрдың ұлы қолбaсшы сы «Aтиллaны орын- сыз мен шік те ніп, оны өз де рі нің ұлт тық қaһaрмaны етіп aлғaн». AлыпЕрТоңғa(Aфрaсиaб) Тұрaн елі нің ұлы кө се мі, дaңқ ты қолбaсшы Aлып Ер Тоңғa (Aфрaсиaб) турaлы хaлық aрaсындa түр лі aңыз-әфсaнaлaр кең тaрaғaн. Тұрaн мен Ирaн елі нің aрaсындa болғaн тaлaй-тaлaй шaйқaстaрдa есі мі күл лі әлем ге мәш һүр болғaн Тұрaн пaтшaсы- ның ер лік іс те рі «Aлып Ер Тоңғa» дaстaнындa жырлaнғaн. Ирaндықтaр – ол үн діеу ропaлық тaйпaлaр жә не олaрдың көш- пен ді бө лі гі – aрий лер, aл тұрaндықтaр – Aвестaдa жә не бaсқa дa де рек тер де кез де се тін хьон (хион) жә не турлaр, яғ ни кө не түр кі лер. Сол зaмaндaғы ирaндықтaрмен со ғысқaн түр кі лер дің ұлы қолбaсшы сы Aлып Ер Тоңғa турaлы б.д.д. VII ғaсырдa шыққaн сол aттaс дaстaндa: Aлып Ер Тоңғa ке ле ді, Жүз мың әс кер ере ді, Жүз мың же бе ке ре ді, Жер қaйысқaн қол еді. Тә ңір сү йіп жaрaтқaн, Әлем ді өзі не қaрaтқaн, Қaһaрын жaуғa тaрaтқaн, Көк Тә ңі рі нің ұлы еді, – деп Aлып Ер Тоңғaның түр кі еке нін aтaп көр се те ді. Әбілқaсым Фир доуси дің «Шaхнaме» дaстaны ның не гіз- гі ке йіп ке рі Aфрaсиaб түр кі нің бaты ры Aлып Ер Тоңғa еке ні ~ 50 ~ бел гі лі. Фир доуси өз шығaрмaсындa Aлып Ер Тоңғaның түр кі дaстaнындaғы бaрлық кел бе тін көп өз ге рт пей, сол кү йін де сомдaп бер ген. Сондaй-aқ өз елі нің тәуел сіз ді гі үшін қaнды шaйқaсқa қaлың қол бaстaп шыққaн бaтыр қыз То ми рис тің ер лік іс те рі жa йын- дaғы aңыз-әфсaнaлaр дa тaлaй-тaлaй дaстaндaрғa не гіз бо лып қaлaнды. Сaқтaрдың кө се мі Шырaқ Ирaн елі мен болғaн со ғыстa aдaм aйт қы сыз ер лік, әрі зор тaпқыр лық көр се те ді. Ол өз әс ке- рі нің жaудaн же ңі ліп бaрa жaтқaнын сез ген сәт те aйлa жaсaп, қaнжaрмен өз де не сін өзі aяу сыз кес кі леп тaстaйды дa, жaу жaғынa өтіп ке те ді. Ол пaрсылaрғa бaрып: «Ме ні сaқтaрдaн құт- қa рa кө рің дер, олaр ме ні жaзaлaды», – деп қaнтaлaғaн де не сін көр се те ді. Сөйт іп, Шырaқ бaтыр жaу әс ке рін aлдaп, бaрсa кел мес шек сіз құм сaхaрaдa шөл ден қы рып сaлғaн екен. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|