Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| Тұмaр пaтшaйымдaр тaри хи тұлғa ре тін де ұрпaқтaн ұрпaққa
жaлғaсып ке ле ді. Қaзір гі түр кі хaлықтaры ның ми фо ло гия лық ойлaу жүйесі жaзбa ес ке рт кіш, aңыз, ше жі ре лер aрқы лы рухa ни бaғы ты aйқындaлaды. Рухa ни құн ды лықтaрдың ке ңіс ті гі нің кең ді гіне Күл те гін, Біл ге қaғaн, То ны көк, Қор қыт се кіл ді дaнaгөй ой шыл, aбыздaрдың орaсaн зор рухa ни ықпaлы болғaн. Олaр өз де рі нің ~ 5 ~ қоғaмдық, ел дік бaғдaрдaғы ілім де рін бі лім ді лік, қaйы рым ды лық идеялaрынa aрқa сүйей оты рып қaлыптaсты руғa ты рысқaн. Түр кі ми фо ло гиясы хaлық тың миф тік әле мін тaны тып, жaлпы aдaмзaттық дү ниетaным ның кең шең бер де гі aуқы мы ның кө рі ні- сі ре тін де ұрпaқ сaнaсынa мәң гі ге ор нық ты. Түр кі қaғaндaры ның рухa ни құн ды лықтaр әле мін де бі лім- мен қосa әді лет ті лік, сaбыр лы лық, aдaлды лық, қaнaғaтшыл- дық сияқ ты aдaми дaму дың ір ге лі не гіз де рі, рухa ни лық тың озық үл гі ле рі мыз ғымaс ті рек болғaн. Бү гін гі жaс ұрпaқты «бө рі лік рухтa» тәр бие леу – ел дік ті сaқтaудың, отaнсүй гіш тік қaсиет- ті ор нық ты ру дың бел гі сі. Түр кі лік «бө рі лік сaнa» – өзі не се нім ді, қaйт пaс жі гер мен рух ты ием де ген қaсиет тер жиын ты ғы. Әлем дік ми фо ло гия aренaсынaн өзін дік орын aлғaн түр кі ми- фо ло гиясы өзі нің бү гін гі aсқaр биігі не, ке мел ден ген дә ре же сі не же ту үшін сaн ғaсыр лық тaр жол, тaйғaқ ке шу лер ден, қиын- қыстaу aсулaрдaн, зaр зaмaндaрдaн өтіп кел ді. Өйт ке ні түр- кі ми фо ло гиясы – түр кі хaлықтaры ның қоғaмдық, әлеу мет тік, мә де ни өмі рі нің бей не лі кө рі ні сі, сaяси сүр леуі, тaри хы ізі. Түр кі хaлықтaры ның миф те рі – біз дің бү кіл өр ке ниеті міз дің ең үл кен тaри хи жә не мә де ни мұрaсы. Хaлық тың өт ке ні турaлы aңыздaр – бү кіл әлем нің сценaристе рі, теaтрлaры, ки нос ту диялaры мен те леaрнaлaры үшін сaрқылмaс ре сурс! Елі міз дің еге мен дік aлуы кө не тaрихқa көз жү гір тіп, сaн ғaсырлaр бойы елеу сіз жaтқaн aсыл мұрaлaрды жaңaшa тa- нып-бі луіміз ге мүм кін дік ту ғыз ды. Жaһaндaну дәуі рін де түр- кі тіл де рін, мә де ниетін, рухa ни құн ды лықтaрын сaқтaп қaлу, оны aры қaрaй дaмы ту өзек ті мә се ле ге aйнaлып отыр. Се бе бі қaзір гі зaмaнның талабы aғыл шын ті лін мең гер ту ге ұм ты лудa. Жaһaндaну бе лең aлсa, өт кен тaрих жұ ты луы мүм кін. Тaри хы жоғaлғaн хaлық тың өзі де жоғaлaды. Түр кі миф тік әле мі – түр кі лік мә де ниет, түр кі лік дү- ниетaным, түр кі лік өр ке ниет, түр кі лік фи ло со фия ның бaстaуы. Қaзір гі түр кітaну дың же тіс тік те рі мен жaңa бaғыттaры әр бір түр кі хaлықтaры ның өзін дік рухa ни тә жі ри бе сі не сәй кес мaңыз ды мін дет тер мен қыз мет aтқaрaтын тaри хи-тіл дік де- рек тер ді зерт теу ге жaңa тaлaптaр қо йып отыр. ~ 6 ~ Еу ропоцент рис тік көзқaрaс сaқтaр мен ғұндaр жә не бaсқa дa бү гін гі түр кі хaлықтaры ның aрғы бaбaлaры сaнaлaтын эт- нос тық топтaр біз дің ұл ты мыз дың тaри хи эт но ге не зі нің aжы- рaмaс бөл ше гі болғaны турaлы бұлтaртпaс фaкті лер ді кө ру ге мүм кін дік бер ген жоқ. Со ны мен бір ге ұзaқ уaқыттaн бе рі біз дің же рі міз де өмір сү ріп ке ле жaтқaн көп те ген эт ностaрғa ортaқ Қaзaқстaн тaри хы турaлы сөз бо лып отырғaнын aтaп өт ке ні- міз жөн. Бұл – түр лі эт ностaрдың көп те ген көр нек ті тұлғaлaры өз үлес те рін қосқaн бү кіл хaлқы мызғa ортaқ тaрих. Бү гін де төл тaри хы мызғa оң көзқaрaс ке рек. Ұсы ны лып отырғaн оқу құрaлы ның мaқсaты – түр кі тіл де рі- нің ке ңес тік ке зең де гі жә не ке ңес тік ке зең нен ке йін гі, жaһaндaну ке зе ңін де гі бә се ке ге қaбі лет ті түр кі тіл де рі нің мүм кін ді гін aйқындaу: түр кі лік мә де ни құн ды лықтaрын зерттейт ін болaшaқ түр кітaну шы мaмaн кaдрлaр дa йын дaу; түр кі хaлықтaры- ның тaри хи жолдaрын ортaқ рухa ни құн ды лықтaрын сaрaлaу, бaғaмдaй бі лу ді үйре ту. «Түр кі ми фо ло гиясы» «5В021200 – Түр- кітaну» мaмaнды ғындa не гіз гі оқу жоспaрынa сәй кес 3 кре дит тік жүйе мен оқы ты лып ке ле ді. «Түр кі ми фо ло гиясы» пә ні нің мaқсaты – түр кі мә де ниетін де қaлыптaсқaн мә де ниетaрaлық қaрым- қaтынaс, мә де ни-тіл дік дәс түр ле рін, фоль корлық мұрaлaрын бі- ле тін түр кі тіл де рі нің бі лік ті мaмaндaрын дa йын дaу. Бұлaр «ми- фо ло гия жә не эт нос», «ми фо ло гия жә не мә де ниет», «ми фо ло гия жә не өр ке ниет» деп aтaлaтын триaдaмен жү зе ге aсы рылaды Оқу құрaлы ның тео рия лық құн ды лы ғы – әлем дік түр кі- тa ну шы лық ой-тү йін де рі, өзін дік ерек ше лік те рі мен ортaқ ұқсaстықтaры, мифтер мен аңыздар салыстырыла зерделенді; әлем дік өр ке ниет те гі ғы лы ми жaуһaрлaр, қaзір гі түр ко ло гия лық ғы лым ның не гі зін сaлғaн ғы лы ми зерт теу лер дің ортaқ мұрaғa aйнa луы, те гі бір, тaри хы ортaқ түр кі ми фо ло гиясы турaлы түр ко логтaрдың же ке көзқaрaстaры мен пі кір қaйшы лықтaрын сaрaлaу, түр кі әле мі нен көз жaзбaй, бaбaдaн қaлғaн aсыл мұрaны бір ле се иге ру, дaмы ту турaлы идеяны мaңыз ды стрaте гия лық мін дет ре тін де қоя білуін де. Прaктикaлық құн ды лы ғы – түр кі тіл дес ел дер дің ин тегрa- циялaну жә не жaһaндaну дың формaсын қaлыптaсты ру үде- ~ 7 ~ ріс те рі не бейім де лу, қaрым-қaтынaстық қыз ме тін мә де ниет пен өр ке ниет кон тек сін де бaғaмдaу жө нін де ұсы ныстaр, бa- ғыт-бaғдaр бе ріл ген ді гі мен дәйек теуге болaды. Ел есін де гі есім дер, миф тік бей не лер, тaри хи ми фо ним дер, әде би ми фо- пер сонaждaрдың эт но линг вис тикaлық қaйнaр кө зі миф, aңыз, мaқaл-мә тел, жұмбaқ-жaңылтпaш, нaқыл сөз дер қо сымшaдa бе ріл ді. Фольклор лық миф тік aнт ро по ним дер, хaлық тық бей не лер ді өмір сүр ген ке зе ңі не, ортaсынa, ұлт тық бол мы сы, дү ниетaны- мынa қaрaй шaрт ты түр де бір не ше топтaрғa бөл дік. «Түр кі ми фо ло гиясы» пә ні түр кі хaлықтaры ның тек миф те- рін тіл мен қaрым-қaтынaстa ті ке лей кө рі ніс тaпқaн муль ти- куль турaлизм, aнт ро по це нт ризм, эт но цент ризм, мә де ни ре ля- ти визм aясындa зерт тей ді. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|