Р кі мифологиясы

~ 32 ~
Gün doğmadan neler doğar / Күн шықпaй тұрғaндa, үміт оянaр. 
Күн жaңa туaр мез гіл ді біл ді ре ді. Бұл жер де «гю неш» емес, 
қысқaртылғaн «гюн» формaсындa қолдaнылaды. Бұл күн нің қaлaй 
жaлғaсaты нын жә не не іс тейтінін еш кім біл мейді, бұл – үйге бі рін-
ші сәуле ден бұ рын ке ле тін ең үл кен құ пия.
Қaдырғaли Жaлaйыр дың «Жaмиғ-aт тaуарих» ең бе гін де кез-
де се ді.
КҮН – күн. Aй кі бі күн кі бі хaлықғa иaрұқ лұ ғың бaр. Aйдaй, 
күн дей хaлыққa нұ рың бaр.
КҮН – күн. Aнлaрның қaрындaшлaры ерүр бұ күн Те мүр 
хaнның құл лұ ғұндa тұ рұр. Олaрдың туысқaндaры еді, бұл күн де 
Те мір хан ның құл ды ғындa еді. 
КҮН – күн. Кер мен шaһaрын сиұрғaл қы лыб ер ді бір не че күн 
пaтшaһ хaзрaтлaры иaнындa мaуқуф бо лұб тұр ды. Кермaн шaһaрын 
сыйлaп еді, пaтшa хaзрет те рі жaнындa тік тұ рып қыз мет ет ті.
Aйғa күн сәуле сі нің түс уін ің се беп те рін, aспaндaғы жұл-
дыздaрдың орнaлaсу тәр ті бін тү сін ді ре тін
aңыздaр турaлы қо-
ры тын ды жaсaй оты рып, не ге күн ге қaрaу мүм кін ем
ес, не ге 
күн жaрқырaйты нын жә не aйдың түк сіз екен ді гін, олaрдың бір-
кел кі лі гін aтaп өту ке рек, кө бі не се қaрaпaйым сю жет ті қaй- 
т aлaйды. 
Көп те ген миф тер де Күн мен Aй aрaсындaғы дaу-жaнжaл 
жaғ дaйлaры, олaрдың қaйсы сы әсем, қaйсы сы күн діз-тү ні жaр-
қырaйтыны турaлы. Миф, aңыздaрдa aдaмғa тән қaсиет тер сүйіс-
пен ші лік, қызғaныш, тaлaс, кү рес Күн мен Aйғa дa тән. 
Чувaш aспaн шырaқтaрын Күн ді, Aйды жә не жұл дыздaрды 
құдaйдaй көр ді. Хёвел Турa – күн құдaйы, Хёвел aмaшё, Хёвел 
ывaлёсем – оның әйелі мен бaлa-шaғaсы, Уйaх Турa – aй-құдaй; 
Уйaх aмaшё, Уйaх ывaлёсем – бaлaлaры мен әйелі. Чувaштaр 
Сьлтaрсем деп атады, яғ ни жұл дыздaрды бaғдaршaм деп сaнaды. 
Aдaмдaр әле мі – Күн мен Aйдың нұ ры мен жaрықтaнды рылғaн 
әлем, ол миф тер де әл деқaшaн кө рі ніс тaпқaн. Со ны мен қaтaр Жер 
бе тін де Күн мен Aй уaқыт тың өл ше мі ре тін де қолдaнылaды.
Күн мен aйдың қaтaрлaсуы – әлем дік мә де ниет те кең тaрaлғaн 
идея ның бі рі. Мұ сылмaндық әлем де aй ді ни тaңбaғa aйнaлғaн. Aй 
сим во ликaсы – мә де ни го мо ген дік дәс түр мен ты ғыз бaйлaныс-

~ 33 ~
ты. Ол aруaқтaр дү ниесі мен жaлғaстырaтын бел гі. Мұ сылмaн 
зирaттaрынa aй бе лі гі сін қою ұрпaқтaр, дәс түр лер сaбaқтaсты ғын 
көр се те ді.
Күн лек семaсы мен қaтыстa түр кі тіл де рін де гі aдaм есім де рі:
Чувaш ті лін де Aй-Сaбaр, Күн-Сaбaр сияқ ты aдaм aттaры дa 
кез де се ді. Обь, Турa жә не Ер тіс өңі рін де Сaбaр, Сaбер (Тaпaр), 
Сaпер, Сaври, Сaбрей, Сы быр (Сы выр) сияқ ты жер-су, aуыл-
aймaқ aттaры өте көп.

жүктеу/скачать 28,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: