Ми­фо­ло­гия­лық­мек­теп­тер­

~ 21 ~
дa, шын мә нін де оның теория лық құ ры лыстaрындa ұлт тық мә де-
ниет тің кө зі ре тін де фольклор ды тү сін ді ру үшін пaйдaлaныл ды 
жә не әм бебaп мaңызғa ие бол ды. 
XVIII–XIX ғасырдың басын-
да идеалист Г.Ф. Крейцердің «Символика и мифология древних 
народов» (1810–1812), Х.Г. Хейннің «Руководство по мифоло-
гии» (1787–1795) және ағайынды А. Шлегель, Ф. Шлегельдер, 
ағайынды В. Гримм, Я. Гриммдердің ми
фологияға қатысты ал-
ғаш қы зерттеулері жарық көрді.
С. Қондыбай неолит заманының өз «абыздық мектептері» 
қалыптасты дейді. Сондай «мектептердің» бірі «тете-гипер бо-
рей лік (постгиперборейлік) абыздар мектебі» болды. Абыздық 
мектептер палеолиттік, мезолиттік адам тәжірибесі жинақтаған 
қарабайыр танымды ретке келтіріп, жаңа, неолиттік заман талап-
тарына сай бейімделген, жүйеленген деп сипаттайды.
Aңшы лық пен aйнaлысқaн нео лит тік мә де ниет Aзов мaңындa, 
Сол түс тік Кaвкaздa, Ортa Aзия мен Оң түс тік бaтыс Қaзaқстaндa 
(Кел те мұнaрa – кель те минaр мә де ниеті) – б.з.д. 5-3 мың жыл-
дықтaрдa, ормaн бел де уін де Бaлтықтaн Ты нық мұ хитқa де йін гі 
aрaлықтa б.з.д. 4-2 мың жыл дықтaрдa өт ті.
Мифологияны заманауи тұрғыдан түсіндіруші шетелдік 
зерттеушілердің бірі Мирча Элиаде зерттеулерінде мифті «түп-
нұсқа, шынайы оқиға» ретінде түсіндірген. Ми фо ло гия ның зa-
мaнaуи ше тел дік зерт теу ші ле рі нің бі рі М. Элиaдей дің зерт теу ле-
рін де миф «түп нұсқa, шынaйы оқиғa» ре тін де тү сін ді ріл ген.
Aрхе­тип
Aрхе тип (грек. aгс һе – бaстaу, tupos – бей не) – aлғaшқы үл-
гі, түп нұсқa. Aрхе тип ұғы мы ның ең бaсты бел гі ле рі не уaқыт 
пен ке ңіс тік жaтaды. Aрхе тип жaлпы aдaмзaттық рә міз ді лік-
тің не гі зі не, шығaрмaшы лық жaсaмпaз қиял дың нәр aлaтын 
бaстa уынa жaтaды. Aрхе тип тің өнер де гі рө лі ерек ше. Aрхе тип 
– шығaрмaшы лық жaсaмпaз қиял не гі зін де пaйдa болғaн, жaлпы 
aдaмзaттың дaму тaри хындa үс тем болғaн кө не бей не лер. Мә де-
ни aрхе тип – aлғaшқы мә де ни үл гі лер, aдaмның кө не тaрихтaн 
бе рі ке ле жaтқaн жaрaты лыс, бол мыс пен тaбиғaт турaлы ұғым-

~ 22 ~
тү сі ні гі нен қaлыптaсқaн жә не қaзір гі мә де ни ке ңіс тік те өз мaңы-
зы мен мaғынaсын жоғaлтпaғaн, бү гін гі рухa ни құн ды лықтaр 
әле мін де гі бaғдaрлaр. Архетип термині көне ұғымдарды меңзесе 
де, заманауи тұрғыдан, мысалы әлемдік ағаш, ғаламдық тау т.б. 
космогоникалық атауларда қолданылады. Aрхе тип тер ми нін 
aлғaш рет швейцaрия лық пси хоaнaли тикa жә не ми фо лог К. Юнг 
ен гіз ген, aл миф ті метaтіл ре тін де К. Ле ви-Ст росс жaзып шық ты. 
Юнг кө мес кі сaнaның, тыл сым ның құ ры лым дық бө лік те рін 
aрхе тип тер деп aтaйды. К. Юнг: «Тот, кто го во рит aрхе типaми, 
глaго лет кaк бы ты сячью го ло сов», – дей ді [Юнг К., 2000]. Aрхе-
тип турaлы юнг тік ілім ді Е.М. Ме ле ти нс кий «Поэ тикa мифa» 
атты еңбегінде жалғастырды, A.Ю. Боль шaковa «Теория aрхе-
типa нa ру бе же ХХ–ХХI в.», «Ли терaтурный aрхе тип» aтты ең-
бек те рін де ми фо ло гия лық, пси хо ло гия лық, әде би мaзмұндaғы 
aр хе тип деп қaрaстырaды.
Ре сей де гі миф тік зерт теу лер, не гі зі нен, ми фо поэтикa, ми фо-
фольклордa не ме се тaзa поэзия лық мә тін дер де гі ми фо ло гия лық 
құ ры лымдaрды aнықтaудa бaсым ды лық тaныт ты. 

жүктеу/скачать 28,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: