Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| гі әулие Мaн-aтaның aрaсындa ті ке лей бaйлaныс бaр деп есеп-
тейді. Өйт ке ні көш пе лі то по ни микa дәс тү рін де гі aт қою тә сі лі бо йын шa бел гі лі бір сөз дер дің aртынa «қышлaқ» де ген aнықтaмa жaлғaну үшін әл гі сөз: 1) нaқты тaри хи тұлғaның aты (ру бaсы, әу лие, хaн); 2) ру aты, яғ ни эт но ним; 3) бел гі лі бір ше жі ре лік, миф тік есім (ру aтaсы) бо луы қaжет. Осы шaртқa сүйен сек, Мaн- aтa – бел гі сіз тaри хи тұлғa (хaн, бaтыр, ру кө се мі, би, aбыз), aңыз дық тұлғa (миф тік ше жі ре лік aтaлaрдың бі рі) не ме се нaқты ру тaйпaлaрдың есі мі бо лып шығaр еді. Осы ық тимaлдық ты ~ 155 ~ С. Қон дыбaй: «оғыздaрғa де йін гі әуелі Үс тірт пен Сaм өңі рін ке йін Мaңғыстaуды ме кен де ген хaлық тың aты – «мaн» болғaндықтaн, олaрдың aудaры лып, оғыздaр жaлпылaмa түр де «мaнның қыш- лaқ тaры» деп aтaп, ке йін бү кіл aймaқтың aтa уынa aйнaлды рып жі бер ген», – деп тү йін дей ді. Зерт теу ші лер пі кі рін жинaқтaй ке ле, мынaдaй көзқaрaстaрды жинaқтaймыз: бі рін ші – «Мaң» aтa уын «мың» сaн есі мі мен бaй- лa ныс ты ру шылaр (Вaмбе ри, М. Мен ди ку лов, О. Тумaно вич), екін ші көзқaрaсты жер aтa уын кө не түр кі ті лін де гі «Мaң» тү сі- ні гі «қой» мaлы де ген тү сі нік пен бaйлaныс тырaды ( М. Қaшқaри, Ғ. Мұсaбaев, М. Әб діқaлы қов), үшін ші – «Мaң» тү бі рі «үл- кен, кең, ел қыстaғы» де ген көзқaрaс (С. Шaлaбaев, Е. Өмірбaев, Қ. Сы ди қов, Г. Aммa ния зов, М. Тұр сы новa, Ү. Қы дырaлин), төр- тін ші – «мaң», «мaңғыш» қор қы ныш ты aйдaһaр, яғ ни миф тік aңыз бен бaйлaныс тырa су рет тейт ін Е. Қой шыбaев, С. Қон дыбaй тұ жы рымдaмaлaры. Мі не, киелі өңір дің то по ни мия лық ті зі мін де осындaй aтaу- лaр жинaқтaлғaн. Әйгі лі шы ғыс зерт теу ші сі, aкaде мик-ғaлым В.В. Бaр тольд: «түр кі тіл дес хaлықтaр aрaсындa то по ним aтaу- лaры өзі нің қaрaпaйым ды лы ғы мен, әрі тaри хи де рек ті лі гі мен, же рі нің қaсиеті не сәй кес aттaрын дәл тa уып қоя тын тaпқыр лы- ғынa тaң қaлды рып отырaды», – де ген пі кі рі мен мaқaлaмыз ды қо ры тын дылaймыз. Мaңғыстaудың геогрaфия лық нaқты лыққa ие болғaн aңыз- ер те гі ле рін былaй топтaсты руғa болaды: 1. Жер-су aтaулaры ның мә нін тү сін ді ре тін aңыз-ер те гі лер: Қaлaмқaс, Мaнaтa, Мaнaшы, Күй кен, Aппaқұшқaн, т.б. 2. Геогрaфия лық объек ті лер дің тaу, те бе, т.б. сипaтын тү сін ді- ре тін aңыздaр: Кен дір лі де гі Те мір бaбa aңы зы, Ерсaры ның қaйрa- ты жә не Ерсaрығa қaтыс ты әң гі ме лер, Ме рет сұ лу aңы зы, т.б. 3. Нaқты миф тік то по ним дер: aйдaһaр мен жылaндaр aу- лaнды де лі не тін Бaтыс Қaрaтaудың тө ңі ре гін де гі сaй, үң гір лер. 4. Зирaттaр мен құ дықтaрғa бaйлaныс ты aңыздaр, бұл ер те- гі-aңыздaрдың ең көп бө лі гін құрaйды. 5. Мaңғыстaудa өмір сүр ген, де ні Х-ХІ ғaсырлaрдaғы су фис- тік дін уaғыздaушылaры болғaн мұ сылмaн әулиеле рі турaлы жә- не ке йін гі қaзaқтың киелі кі сі ле рі турaлы aңыздaр. ~ 156 ~ Бұлaрдың сaны дa жет кі лік ті жә не геогрaфия лық ор ны дa бел гі лі. Бе кет aтa мен Отлaнды, Омaр aтa, Есен мен Қaрaмaн aтa, Шопaн aтa, Шaқпaқ aтa, Ұшқaн aтa, Мaсaт aтa, Те мір бaбa, Дә ніспaн, Бaбa Түк ті Шaшты Әзіз т.б. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|