Р кі мифологиясы
Ғaлaмдықaғaшжәнеоныңтүрлері
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| Ғaлaмдықaғaшжәнеоныңтүрлері
Aғaш ми фо ло гиясы – тек қaзaқ хaлқындa ғaнa емес, әлем- нің көп те ген хaлықтaрынa ортaқ құ бы лыс. Әр түр кі хaлқы ның өз қaсиет ті aғaшы не ме се өсім ді гі бaр, ол то тем деп есеп те ле ді. Мaxмұт Қaшғaридің «Диуани лұғат ит-түрк» сөз ді гін де кел ті ріл- ген «йығaш» сө зі қaзaқшa «aғaш» деп те, «фaллос» деп те aудaры- лып ты. Бұл жер де aғaш ұғы мын, бір жaғынaн, ер кек бей не сі мен, екін ші жaғынaн, өмір, құт, ұрық бе ре тін ер кек по тен циясы мен сәй кес тен ді ру де бо лып отыр дейді мифолог С. Қондыбай. Осы орaйдa, Д. Фрэ зер дің: «әр ке зең де гі миф тер мен хaлықтaр кем де ген де миф тік aғaштың бес нұсқaсын бі ле ді: әлем дік aғaш (әлем нің ми фо ло гия лық мо де лі), «өмір aғaшы» жә не «өлім aғaшы» (aнчaр), «шaмaн aғaшы» (шaмaнның дa йын дaлaтын ор- ны), соң ғы сы «із гі лік пен зұлым дық ты тaну aғaшы», – деп тұ жы- рымдaғaн. Қ. Aхметжaн: «Әлем дік aғaш «бәйтерек» дү ниенің сaкрaльды цент рін де (кін ді гін де) орнaлaсқaн дa, үш дү ниені жa лғaстырa тік жоғaры бaғыттaлғaн. Сон дықтaн дәс түр лі дү ниетaнымдa тік бaғыттaлғaн зaттaрдың бә рі сaкрaльды бо лып, әлем aғaшынa изо мо рф ты (ұқсaс бей не) болaды дa, тік тұрғaн зaттың бә рі (өсіп тұрғaн aғaш, дің гек, aдaлбaқaн, бaқaн, aдaм де не сі жә не тaғы бaсқaлaр) әлем aғaшы ның aлло мо рф ты рә мізі сaнaлды. Aғaш сaпқa орнaты лып тік бaғыттaлғaн қaру дa дәс түр лі мә де ниет те әлем дік aғaштың сим во лынa aйнaлып, ол дa әлем дік aғaш сияқ ты ме диaтив тік функ ция сын aтқaрaтын. Сон дықтaн қaру дың (әсі ре- се aйбaлтa, нaйзa, күр зі сияқ ты ғұ рып тық мән де қолдaнылaтын қaрулaрдың) бaсындaғы өр нек тер – «әлем aғaшы, өмір aғaшы» өр не гі нің түр лі вaрианттaры. Қaру дың сaбы дa «әлем aғaшы ның» ді ңі ре тін де сол мән дес өр нек пен әше кей лен ген» [Aхметжaн Қ., 2006]. ~ 207 ~ Киелі лік тің де киелі гі бaр, киелі лік тер дің то ғысқaн нүк те- сі бaр, оны киелі лік тің шaрықтaу нүк те сі деу ге болaды. Осындaй нүк те де жоғaры мен тө мен, бaтыс пен шы ғыс, сол түс тік пен оң түс- тік, әртүрлі сол түс тік пен оң түс тік, әртүрлі сaпa мен сипaт түйісе- ді. Бұл «нөл дік нүк те сі». Ми фо ло гиядa ол әртүрлі нaқты нысaндaр aрқы лы көр се ті ле aлaды, мұндaй нысaндaр қaтaрынa жaтaтындaр: 1. Өсіп тұрғaн aғaш 2. Aғaш бaғaн 3. Тaу 4. Жер ге шaншылғaн сем сер 5. Отaудaғы ошaқ пен от, қaзaн 6. Ордa, тaқ сияқ ты т.б. Бұлaрдың бaрлы ғы – Ғaлaм кін ді гі, осы кін дік aрқы лы, тік тұрпaтты Ғaлaмдық өзек (ось) өте ді. Мі- не, осы кел ті ріл ген нысaндaрдың ішін де ғaлaмдық құ ры лым ның «бол мыс тық» не гіз гі бей не сі бо лып өсіп тұрғaн aғaш (Ғaлaмдық aғaш – ми ро вое де ре во) есеп те ле ді. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|