Р. Н. Куракова-Атырау, 2019. 80 б. «Өрлеу»

15 

Оттегінің барында глюкозаның ыдырауы кезіндегі энергияның бөлінуі 
жасушалық тыныс алу процесі болып табылады.
Берілген нұсқаулықтағы ұқсас зерханалық жұмыстар
Аталған тапсырмаға тұжырымдамалық ұқсас зертханалық жұмыстар:

Өсімдіктердің тыныс алуы және фотосинтез 

Ашытқылардағы метаболизм. Ашытқылардағы жасушалық тыныс алу 
Қысқаша ақпарат 
Жасушалық тыныс алу процесі глюкозаны (C
6
H
12
O
6
) және оттегіні (O
2
), 
көмірқышқыл газына (CO
2
), суға (H
2
O) және энергияға түрлендіреді. Жасушалық 
тыныс алуды келесі түрде көрсетуге болады, мұнда энергия – АТФ және жылу 
болып табылады:
C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
 6CO
2 
+ 6H
2
O +энергия; 
Демек, көмірқышқыл газының бөлінуі өніп келе жатқан тұқымдарда 
жасушалық тыныс алу болатындығын дәлелдейді.
Тұқымды ылғалдандырған кезде тұқым жабыны суды жұтады. Жабын 
жұмсарып, судың тұқым ішіне кіруіне мүмкіндік береді. Дұрыс жұмыс жасау 
үшін тұқымдағы ферменттер судың қалыңдығында өлшенуі керек.
Тұқымның ішіндегі жасушалар суды жұтысымен ферменттер АТФ 
молекулалары түрінде энергиямен жабдықтайтын жасушалық тыныс алу 
процесін бастайды. Өсімдіктердің жаңа материалдарын құру үшін өсімдік АТФ-
тың осы молекулаларын қажетсінеді.
Құрғақ асбұршақ немесе бұршақ тұқымдастар тұқымының құрамында жаңа 
өсімдіктің өсуіне қажетті барлық жасушалық матеиалдар бар: крахмал, 
ферменттер, процесті жүргізу үшін дезоксирибонуклеин қышқылын (ДНҚ) және 
рибонуклеин қышқылын (РНҚ) қамтиды.
Зертханалық жұмыс алдында орындалатын талқылаулар мен тапсырмалар 
Тұқымдардың өну процесін зерттеңіз. Болып жатқан процестерді талдау 
үшін оқулықтағы суреттемелерді пайдаланыңыз. Сонымен қатар, жасушалық 
тыныс алу процесін, неліктен оның болатындығын, өскелең өсімдік үшін оның 
мәні қандай, осы процестің молекулярлық заттарын және өнімдерін талқылаңыз.
1. Өсе бастаған өсімдіктің тұқымдарының ішінде не болатынын 
оқушылардан сұраңыз. Оқушыларды өсімдіктердің өсуін тікелей бақылау 
қызметімен және тұқымдардың өну кезінде жасушалық тыныс алу процесін 
растайтын мәліметтерді жинау үшін СО
2
газды датчигін қалай қолдану керек 
екенін таныстырыңыз.
Құрғақ тұқымдар минималды тыныс алуға тартылатындығын түсіндіріңіз, 
демек, өндірілетін СО
2
газының мөлшері өте аз. Жас жасушалардың түзілуі 
арқылы жаңа құрылымдар қалыптаса бастайды. Бұл дамушылық өсу деп 

16 
аталады. Құрғақ тұқымдарға қарағанда белсенді бөлінетін жасушаларда ATФ 
(отын) деген сұраныс жоғары. Құрғақ тұқымдарға қарағанда өнуші тұқымдарда 
жасушалық тыныс алу әлдеқайда жоғары жылдамдықпен жүреді. Демек, өнуші 
тұқымдар СО
2
мен АТФ көп мөлшерде шығарылуы керек.

жүктеу/скачать 1,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: