Р. Сыздык 1-том indd
Абай шығармалары сөздігінің тілдік қабаттары
жүктеу/скачать 1,9 Mb. Pdf көрінісі
|
Абай Р Сыздықова
| Абай шығармалары сөздігінің тілдік қабаттары
Абай лексикасын генетикалық тұрғыдан талдағанда, негізінен, үш қабаттан тұрады деп табамыз. Олар: қазақтың төл сөздері (яғни түркі тілдік), араб-парсы сөздері, орыс сөздері. Бірқатар зерттеушілер қазақ, қырғыз тілдерінің сөздік құрамын тілдік тегі жағынан талдағанда, төртінші қабатты – монғол сөздерін атайды 69 . Бертінгі дәуірлердегі жеке қаламгердің тілін әңгімелегенде, біздіңше, бұл қабатты арнайы бөліп шығармаса да болатын тәрізді. Өйткені бұл тілдердегі монғол элементтері, түркі-монғол туыстығы теориясын былай қойғанда және осы күнгі әрбір түркі тілінің өз алдына жеке бөлініп кеткен дәуірлерінде енген деп есептегеннің өзінде, олар – негізінен қазақ, қырғыз тілдеріне ерте дәуірлерде енгендер. Абай дәуірі тәрізді күні кешегі ХІХ ғасырдың ІI жартысында қазақ тілі құрамындағы, оның ішінде жеке ақын-жазушылар тіліндегі монғол сөздері – тілге әбден сіңісіп кеткендер. Көптеген араб, әсіресе, парсы сөздері тәрізді, монғол сөздерінің де тектік белгісі не фонетикалық, не семантикалық жағынан төл эле- менттерден ажыратылмайтын дәрежеге жеткен. Сондықтан кейбір лексикологтарымыз монғол тілдерінен енді деп есеп- теп жүрген аян, баян, байсал, қарыз, кедергі, келеке, тұлға, соны, сонырқау 70 сөздері Абай текстерінде бар бола тұрса да, 69 Юнусалиев Б. М. Киргизская лексикология. - Ч. I. - Фрунзе, 1959. - С.209-219. 70 «Көне қырғыз тілдері (қырғыз, алтай тілдері мен хакас, тува, шор тілдерінің негізі болған диалектілер) тобындағы сонун сөзі монғолдың «жаңалық, жаңа хабар, газета, жаңа, қызықты» мағыналарын беретін сонин сөзінен алынған, – дей келіп, Б.Юнусалиев, – осы түбірден жасалған сонурқа сөзі қырғыз, алтай, монгол, 73 біз оларды өз алдына қабат етіп шығармадық. Өзге өлкелер- ге қарағанда, Абай туып-өскен жер монғолдарға бір табан жақын тұрғанмен, бұл күнде немесе Абай тұсында монғол тілінен қазақ тіліне немесе оның шығыс говорларына жүйелі түрде ауыс-түйіс болып жатқан лексикалық қабатты аңғармаймыз. жүктеу/скачать 1,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|