Митозхромосомаларының морфологиясы. Хромосомалардың морфологиясын митоздың метафаза кезеңінде жақсы тексеруге
болады. Өсімдіктер мен жануарлар клеткаларында хромосомалар таяқша тəрізді, ұзынша
келеді. Хромосоманың ең жіңішкерген жері бірінші үзбесі оны екі иыққа бөледі. Осыған
байланысты хромосомалар морфологиясына қарай 3 топқа бөлінеді:
Хромосоманың қызметтері. Ақпараттық жəне РНК белоктарының клеткадағы
координациясы менрегуляциясын белоктардың біріншілік құрылымының синтезі арқылы
жүзеге асырады.
Хромосома (грекше"хромо-бояу,"сома"-дене) - клетка ядросыныңқұрамында
нəсілдік информациясы ДНК бар ген орналасқан өздігінен екі еселене алатын, арнайы
бояулармен боялатын негізгі құрылым бөлігі.
Хромосома
алғаш
рет
19
ғасырдың70-ші
жылдары
белгілі
болды
жəне1883жылынеміс ғалымы В.Вальдейер "хромосома" деген атауды ұсынды.
Хромосома өсімдік пенжануарлар клеткасының даму процесін қамтамасыз етеді,
тұқым қуатын белгі, қасиеттерді ұрпақтан ұрпақа өткізеді.Олардың хромосомында
морфологиялық өзіндік ерекшеліктері бар. Хромосомалар клетка бөлінуі кезінде анық
көрінеді. Оның морфологиясы митоздың метафаза жəне алғашқы анафаза сатысында
жақсы байқалады. Орташа алғанда хромосоманың ұзындығы 0,2- 50мкм, диаметрі 0,2-
3мкм.
Əрбір организмге тəн, ДНК-ның молекуласындағы нуклеотидтердің орналасу
жүйелілігін (последовательность)
генетикалық код деп атайды.
Өзін өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1.
Геном дегеніміз не?
2.
Хромосоманың қандай түрлері болады?
Əдебиеттер: 1-7 (негізгі), 8- 16 (қосымша)
Тəжірибелік сабақ 4. Тақырып Генетикалық аппараттың молекулалық ұйымдасуы. Геномның құрылысы жəне ұйымдасуы Сабақтың мақсаты :
1.
Генетикалық аппараттың молекулалық ұйымдасуың менгеру.
2.
Хромосома құрылысын, функциясын жəне типтерін айт.
1 тапсырма . ДНК хроматинің құрылысың менгеру. Дəптерге салып алып, мына
кестені толтыр:
Фибрилла
ДНК
Нуклеосомді жіп
Хроматинді фибрилла
Интерфазалық хромонема
Метафазалық хроматида
