Тақырыбы №4. Құжаттарды аналитико-синтетикалық әдіспен қайта өңдеу.
Мақсаты: студенттерге құжаттардың аналитико-синтетикалық әдіспен қайта өңдеуін түсініктерімен таныстыру.
Дәріс тезистері:
Басқару жүйесінде ақпараттармен алмасу, ең алдымен құжаттарды шығарып оны тарату, яғни жазбаша түрде бекітілген материалдық объектілер (бұйрықтар, нұсқаулар, үкімдер, қызмет хаттары).
Құжаттар мына белгілер бойынша жіктеледі:
Дереккөздерге қарай – тұлғалық құжаттар (автобиография, түсініктеме) қызметтік, ұйымдардан шығатын.
Ашықтық дәрежесіне қарай – ашық және конфиденциалдық (қызметтік қолдануға ғана, әртүрлі құпиялық).
Құжаттың алғашқы құрастырылғаны – түп нұсқа (оригинал), оның дәлме-дәл бір тәртіппен бекітілген көшірмесі – көшірме (копия), құжаттың толық көшірмесі жұмыста қолданылатыны – босатуҢ құжаттың бір бөлігінің көшірмесі – бөліктеп көшірме (выписка); құжаттың нұсқасымен қатар құқықтық күші бар көшірмесін – дубликат деп атайды.
Құжаттардың аналитико-синтетикалық қайта өңдеудің ғылыми-ақпараттық қызметтер аумағында негізгі түрлері қолданылады: библиографиялық тізбектер; индексациялау; аннотация мен рефераттау; аудару; әдебиеттік шолуды құрастыру.
Библиографиялық сипаттама – құжаттардың белгілі ережелерге сүйеніп мәліметтер тізбесіне қарай, біртектілендіру, басқа құжаттардың арасынан тезарада тауып алу үшін құрастырылатын процесс.
Мысалы, кітаптың сипаттамасы.
Медициналық ақпараттың ғылыми негіздері / Ресей МFА ред. мүш. Ю.П. Лисицин – М: Медицина, 1999 – 250 бет. Құжаттарды сипаттауға, бертектілеуге, ізденуге ақпараттық тілдер қолданылады, яғни түрлену түсініктері, терминдер, белгілер. Ақпараттық тілдердің көп әдістері құрастырылған.
Құжаттардың аналитико-синтетикалық өңдеудің тағы бір әдісі – индекстендіру – тақырыптың немесе құжат мазмұнының негізгі маңызын ақпараттық-іздену тілдері арқылы көрсету. Ақпараттың негізгі мазмұнын көрсету – іздену келбеті деп аталады. Іздену келбеті болып тақырып атауы, түрлену индектері немесе кілт сөздері (дискрипт) табылады.
Аннотациялау – ғылыми құжаттарды өңдеу, яғни құжаттың мазмұнының безендірілуі және басылымы туралы қысқаша мәлімет, беру процестері.
Аннотация – басылымнан шыққан шығарманың қысқаша мазмұны мен сипаттамасы.
Аннотацияның орташа көлемі – 500 басылым белгі.
Көлемді аннотациялардың бір түрі – дәрілік препараттарға арналған нұсқаулық, келесі бөлімдерден тұрады:
дәрілік препараттың атауы (қазақша, орысша, латынша)
Рефераттау – басылымнан шыққан ғылыми шығарманың (алғашқы) өңдеу, яғни қысқаша, сонымен қатар салыстырмалы нақтылы және фактылы ақпараттар құрастыру. Реферат дегеніміз алғашқы құжаттың қысқаша мазмұнын негізгі мәліметтер мен қорытындылармен бірге көрсету. Рефераттар алғашқы құжатқа қарағанда көбірек ақпарат болуы мүмкін. Реферат текстінде 500 дейін басылым белгісі болады.
Сипаттама – синтездік текст, яғни белгілі бір тақырыптың құрастырылған мәліметтері. Ол үшін бірнеше алғашқы құжаттардың мәліметтерінен ақпарат жиналады. Сипаттаманың 3 түрі бар: