Редакциялық алқасы

ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ 
30 
 
 
М. Т. Жылгелдинов,
 
главный эксперт Управления научной публикации документов
 
Архива Президента РК
 
 
АЛМАТИНСКОМУ ТЮЗУ 70 ЛЕТ
 
 
Как говорил в свое время один из основателей детского театра А.А. Брянцев, «для 
детей  надо  играть  как  для  взрослых,  только  еще  лучше.  В  детском  театре  все
 
должно 
быть лучшее: и драматургия, и игра актеров, и режиссерское искусство».
 
В этом году исполнилось 70 лет со дня открытия Алматинского ТЮЗа. 23 декабря со-
трудники
 
Архива  Президента  РК  приняли  участие  в  Круглом  столе  «Достойнейшие  вер-
ненцы,  замечательные  алмаатинцы»,  посвященном  70
-
летнему  юбилею  Театра,  иниции-
рованному представительством Россотрудничества в РК и Национальной библиотекой РК.
 
После  приветственной  речи  заместителя  генерального  директора  Национальной 
библиотеки РК  А.Х.  Юсуповой  выступила  заместитель  руководителя  Представительства 
Россотрудничества  в  Казахстане,  в  городе  Алматы  И.В.  Переверзева.  Руководитель 
Управления научной публикации документов Е.В. Чиликова представила презентацию по 
теме  «Из  истории  создания  ТЮЗа»,  в  которой  она  рассказала  об  административно
-
хозяйственном положении г. Алматы в 1945 г., в год открытия ТЮЗа, о Н.И. Сац –
 
первой 
в  мире  женщине  –
 
оперном  режиссере,  театральном  деятеле,  писателе,  педагоге,  кото-
рой не смотря ни на что, в годы войны, удалось открыть первый театр для детей в Казах-
стане. 
Главный эксперт М.Т. Жылгелдинов выступил с сообщением, в котором рассказал 
историю открытия казахской труппы ТЮЗа, об актерах и первых спектаклях, о достижени-
ях в период Советского Союза и Независимого Казахстана. Также сотруднки АП РК поде-
лились  с  участниками  уникальными  фотографиями  из  альбома,  сделанного  самими  тю-
зовцами.  Благодаря  фотодокументам,  выявленным  в  фондах  Архива,  можно  уточнить 
одну из деталей интерьера послевоенного ТЮЗа. В своих мемуарах Наталья
 
Ильинична 
упоминала об этом так: 
«
В просторном нижнем холле детей встречает большой лохматый 
медведь.  Он  стоит,  улыбаясь,  на  задних  лапах,  на  его  шее  –
 
почтовый  ящик.  «Пишите 
мне,  понравился  ли  вам  спектакль.  Очень  люблю  получать  ваши  письма»,  –
 
читаем  на
 
ящике». На архивном фото медведь выглядит несколько иначе. В данной ситуации фото-
документ как источник ретроспективной информации является более точным свидетель-
ством, чем воспоминания.
 
Также  с  сообщениями  выступили  представитель  Национальной  библиотеки  РК 
 
С. Туякова, заместитель директора ЦГА города Алматы А.М. Исалова, научный сотрудник 
Государственного  музея  изобразительных  искусств  им.  А.  Кастеева  Г.Н.  Сырлыбаева, 
председатель Молодежного Медиа
-
Союза Казахстана С.А. Галиева, заведующая литера-
турно
-
драматической  частью  Государственного  академического  русского  театра  для  де-
тей и юношества Л.Б. Мананникова и др.
 
Эпоха Алматинского ТЮЗа началась в военном 1944
-
м. Детский театр начали стро-
ить после принятия 6 сентября 1944 г. совместного постановления Совнаркома КазССР и 
ЦК КП (б) Казахстана об организации в г. Алма
-
Ате Государственного театра для детей и 
юношества Казахстана с целью «улучшения постановки внешкольной работы и организа-
ции  систематического  культурного  обслуживания  детей».  В  год  Великой  Победы  –
 
7 но-
ября 1945 г. театр открыл свои двери. Это уникальный факт: в разоренной войной стране 
строят и открывают детский театр.
 
4 июля 1948 г. постановкой пьесы «Золотой ключик» («Алтын кілт») А. Толстого со-
стоялось  официальное  открытие  казахской  труппы.  Постановщиком  спектакля  была  На-
талья Ильинична Сац. В своей книге «Новеллы моей жизни» она пишет: «В 1947 г. появи-
лась у нас и вторая, казахская труппа. Маленькие алмаатинцы прекрасно говорят и пони-
мают по
-
русски –
 
все без исключения. Но помочь им не забывать
 
свой родной язык, лю-
бить  его  –
 
необходимо.  Мы  включили  в  нашу  труппу  артистов
-
казахов,  по
-
настоящему 
одаренных  людей.  Это  –
 
Асия  Мамбетова,  Сапаргали  Шарипов,  сестра  и  два  брата  Ку-
ламбаевы, Камаси Умурзаков, его жена Д. Умурзакова, Саттарова, К. Жакибаев.
 
Мы на-

ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ 
31 
чали  показ  спектаклей  на  казахском  языке  пьесой  Алексея  Толстого  «Золотой  ключик». 
Когда сказка Толстого стала пьесой, она помогла мне открыть Центральный детский те-
атр. Теперь «Золотой ключик» (поистине волшебный) дал возможность открыть Казахский 
театр  для  детей!».  Это  первый  случай  в  истории  театрального  искусства  в  Советском 
Союзе, когда детский театр работал на двух языках.
 
Всего в период с 1946 г. по 1985 г. было поставлено несколько десятков спектаклей 
на  казахском  языке:  «Золотой  биток»  М.Б.  Акынжанова  и  К.  Бадырова,  «Алдар  Косе» 
 
Ш.  Кусаинова,  «Красавица  Аягоз»  К.  Сатыбалдинова,  «Кожанасыр»  Л.В.  Соловьева, 
«Алия Молдагулова» А.И. Байжанова и др., основной репертуар ТЮЗа составляли произ-
ведения русской и зарубежной драматургии.
 
24 февраля 1985 г.
 
театр разделили на два самостоятельных коллектива: казахский 
и русский, которому было присвоено имя его основательницы –
 
Наталии Сац. В 1992 г., в 
связи с 90
-
летием казахского писателя и драматурга Габита Мусрепова, Казахскому госу-
дарственному  театру  для  детей  и  юношества  было  присвоено  его  имя,  а  в  1996  г.  за 
вклад в развитие многонационального искусства Республики Казахстан почетное звание 
Академического.
 
За  свою  историю  Казахский  государственный  академический  театр  для  детей  и 
юношества им. Г.
 
Мусрепова достиг больших успехов, создал базу для развития творче-
ского потенциала, и в настоящее время является одним из ведущих театральных коллек-
тивов республики. Актерский состав театра за все годы его существования отличался яр-
кими талантами, преданностью профессии и неутомимой работоспособностью.
 
Со  дня  своего  основания  театр  держит  в  центре  внимания  свою  основную  направ-
ленность  –
 
нравственное  воспитание  подрастающего  поколения.  Для  самых  маленьких 
зрителей ставятся сказки и легенды, помогающие детям различать в мире Добро и Зло.
 
ТЮЗ  вносит  большой  вклад  в  становление  художественной  и  духовной  культуры  у 
молодежи  нашей  страны,  воспитывает  у  подрастающего  поколения  эстетический
 
вкус  и 
мировоззренческие  позиции,  играет  большую  роль  в  развитии  казахского  театрального 
искусства.
 
 
 
Коллективное фото участников Круглого стола. Национальная
 
библиотека РК.
 
23 декабря 2015 г.
 

 
ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР. МҰРАҒАТТЫҚ ОЛЖАЛАР 
 
 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЛИЧНОСТИ. АРХИВНЫЕ НАХОДКИ 
 
32 
 
 
 
 
70-
ЛЕТИЕ ВЕЛИКОЙ ПОБЕДЫ. 1941–
1945 
 
 
 
Ж.Т. Байқаш
 
ҚР
 
Президенті Мұрағаты Құжаттарды ғылыми жариялау
 
басқармасының бас сарапшысының м.а.
 
 
№ 270 БҰЙРЫҚТЫҢ ҚҰРБАНЫ БОЛҒАН ҚАЗАҚ СОЛДАТЫ
 
 
2015 жылдан
 
бастап, Ұлы Отан соғысының 70
-
жылдығына орай Қазақстан Республи-
касы  Президентінің
 
Мұрағаты  қазақстандықтарға  тұтқынға  түскен  және  жат  елде  қалған 
өзінің
 
туысқандары мен жақындарының тағдырын анықтауға немесе қандай да бір ақпарат 
алуға  мүмкіндік  беретін  «Екінші  дүниежүзілік  соғыстың  қазақстандық  әскери  тұтқындары: 
әдебиеттер, дереккөздер және мәліметтер базасы» ғылыми
-
зерттеу жобасын іске асыру-
ды бастады.
 
Осы  жобаның  аясында  қазіргі  кезде  арамызда  аман
-
сау  өмір  сүріп  жүрген  бірқатар 
қазақстандықтар
 
іздеп табылды, алғашқы іздеу экспедициясы жүзеге асырылды. Нәтиже
-
сінде 2015 ж. 17 маусымында ҚР Президенті Мұрағатының қызметкерлері Алматы облысы 
Райымбек ауданы Ұзынбұлақ ауылының тұрғыны Екінші Дүниежүзі соғысында фашистер
-
дің қолында тұтқын болған Баба Әлімжановпен кездесті.
 
1945 ж. 9 мамырында КСРО жеңіске жетсе де, тұтқынға түскен солдаттар мен бейбіт 
азаматтарды  кешірмеді.  Кеңестік  Қызыл  әскердің  Жоғарғы  Бас  қолбасшылық  Ставкасы
-
ның 1941 ж. 16 тамыздағы «Тұтқынға берілгені және жауға қаруын тапсырғаны үшін
 
әске
-
рилердің жауапкершілігі туралы» №
 
270 бұйрығына сәйкес кеңес жауынгерлері өз еркімен 
және  еріксіз  тұтқынға  түскен  жағдайда  «Отанына  опасыздық  жасағандар»  болып  жария-
ланды. Бұл бұйрық көп жылдар бойы тұтқындау мәселесіне, соның ішінде бұрынғы әскери 
тұтқындарға  теріс  көзқарас  қалыптастырды.  Осындай  идеология  құрбанының  бірі  Баба 
Әлімжанов
. 
Баба Әлімжанов, 1919 жылы Ұзынбұлақ кенті, Ұзынбұлақ ауыл округі, Райымбек ау-
даны,  Алматы  облысында  туған,  2015  ж.  17  қарашасында  95  жасында  қайтыс  болды. 
Әскери
 
билеттегі ақпаратқа сүйінсек, Баба Әлімжанов 1941 ж. қыркүйегінен 1945 ж. 5 ма
-
мырына дейін Австрия аумағындағы «Маутхаузен» лагерінде тұтқында болған, бірақ оның 
естеліктері  бойынша  ол  1944  ж.  бастап  ғана  «Маутхаузен»  лагеріне  тұтқынға  түседі,  оған 
дейін  Бест
-
Литовский,  Остров
-
Мозавецкий  (Польша)  лагерьлерінде,  еңбек  батальонында 
тұтқында болып, 1943 ж. күзінде қашып, польшалық партизандармен бірге соғысады. 1945 ж. 
тұтқыннан босатылып, 1946 ж. 20 мамырына дейін Донбас көмір шахтасында жұмыс істе
-
ген. Содан кейін туған жеріне оралып, 1946 ж. 1 қыркүйегінен бастап, Қарқара, Кеген орта 
мектептерінде мұғалім болып жұмыс істеген. 
 
Соғыстан кейінгі уақытта бейбіт өмір сүрген жерінен Баба Әлімжановты жоғарыда ай-
тып  өткен  №
 
270  бұйрық  негізінде  1948  ж.  13  маусымында
 
Алматы  қалалық  әскери 
гарнизонының әскери трибуналы 25 жылға бас бостандығынан, 5 жылға саяси құқығынан 
айырып,  жаза  мерзімін  өтеу  үшін  Қарағанды  облысының  Жезқазған  мыс  шахталарында 
еңбекпен  түзеу  лагеріне  жіберілді.  1955  ж.  29  қыркүйегінде  Баба  Әлімжановтың  жазасы
-
ның қалған жылдарына кешірілім жасалып, бостандыққа шықты.
 
Назарларыңызға  алғаш  рет  Баба  Әлімжановтың  өмірбаяны  мен  соғыс  тұтқынында 
болғанын расстайтын құжаттардан үзінді келтіріледі. Бұл құжаттар жақын арада ҚР Прези
-
денті Мұрағатының қорына тапсырылады.
 
 

ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР. МҰРАҒАТТЫҚ ОЛЖАЛАР 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЛИЧНОСТИ. АРХИВНЫЕ НАХОДКИ 
33 
 
№
 1 
Баба Әлімжановтың өмірбаяны
 
 
Мен  Әлімжанов  Баба  1919  ж.  15  мамырда  Райымбек  ауданы,  Ұзынбұлақ  ауылында 
тудым.  Әкем  1930  ж.  қайтыс  болды.  Сол  жылдан  бастап  осы  ауданның  Тұйық  ауылы 
«Көктас»  колхозына  шешеміз  мүше  болып,  жұмыс  істеп  төрт  ұл
, 
бір  қызын  тәрбиелеп
, 
асырап бақты.
 
1939  ж.  1  қыркүйекте  Жалаңаштағы  онжылдық  қазақ  орта  мектебін  қызыл  аттестат
-
пен бітіріп, өз тілегім бойынша Ұзынбұлақ
 
7 жылдық мектебіне математика пәнінен сабақ 
беретін мұғалім болып орналастым.
 
1940  ж.  13  қаңтарында  әскер  қатарына  алынып,  Минск  қаласындағы  кіші  командир
-
лер даярлайтын курсын бітіріп, сержант атағын алдым. Содан БОВО (белорусский особый 
военный
 
округ) 149
-
отдельный развед. батальонында механик танкист болып әскери қыз
-
метімді  атқардым.  Біздің  әскери  бөлім  Батыс  Белоруссияның  Польшамен  шекаралас 
қаласы
 
Семятичийде тұрдық.
 
1941 ж. 22 маусымында таңғы сағат төртте неміс
-
фашист армиясына  қарсы  қырғын
 
соғысқа  араласып,  Смоленск  бағытына  қарай  күн
-
түн  демей  шегіне  отырып  қорғаныс 
ұрыстарын
 
жүргіздік. 1942 ж. күз айында Смоленск түбінде қоршауда қалып, оң аяғымнан 
жарақат алып, қансырап ессіз жатқан жерімнен немістер тұтқынға түсірді. Содан 1944 ж.
 
дейін әскери тұтқын лагерінде, 1945 ж. мамыр айына дейін Австриядағы Маутхаузен конц
-
лагерінде отырдым. Тұтқындарға көрсеткен қорлықтарын тілмен айтып жеткізуге болмайды.
 
1945 ж. 1946 ж. 20 мамыр айына дейін Донбас көмір шахтасында жұмыс істедім. 1946 ж.
 
20 мамырында туған жеріме оралдым. 1946 ж. 1 қыркүйегінен 1948 ж. 1 маусымына дейін 
Қарқара
 
орталау, Кеген орта мектебінде ұстаздық қызметімді атқардым.
 
1948 ж. 1 маусымынан 1956 ж. 5 желтоқсанына дейін репрессияға ілініп, Қарағанды 
облысының Жезқазған мыс
 
шахталарында шахтер болып жұмыс істедім. 1955 ж. наурыз 
айында СССР Жоғарғы Советіне жолдаған арызым бойынша ақталып (сот кескен 25 жыл
-
дың) қалған жылдарына кешірім жасалып, бостандыққа шықтым.
 
1956  ж.  1  қыркүйегінен  1979  ж.  1  маусымына  дейін  аудан  мектептерінде  ұстаздық 
қызметімді
 
жалғастырып, оқу тәрбие жұмысымды адал атқарып, 1979 ж. 60 жасымда пен
-
сияға шықтым.
 
 
 
 
№
 2 
Ответ на жалобу заместителя военного прокурора Туркестанского военного округа 
Бычкова по поводу освобождения Алимжанова Бабы от поселения
 
 
г. Ташкент                                                                                                                   29 сентября 1955 г.
 
 
На Вашу жалобу по поводу освобождения от поселения сообщаю, что в соответствии 
с  пунктом  третьим  Указа  Президиума  Верховного  Совета  СССР  от  17  сентября  1955  г. 
«Об амнистии советских граждан, сотрудничавших с оккупантами в период Великой Оте-
чественной войны 1941–1945 гг.» Вы от поселения освобождаетесь.
 
 
ВРИО зам. военного прокурора ТурКВО
 
подполковник юстиции
 
Бычков
 
 
 
 
 
 

ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР. МҰРАҒАТТЫҚ ОЛЖАЛАР 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЛИЧНОСТИ. АРХИВНЫЕ НАХОДКИ 
34 
 
№
 3 
Выписка из военного билета Б. Алимжанова
 
 
Кегенский р
-
н, Алма
-
Атинская обл.                                                                              6 февраля 1964 г.
 
 
[…]
 
С сентября 1941 г. по 5 мая 1945 г. находился в плену на территории Австрии в ла-
гере Маутхаузен.
 
[…].
 
 
 
 
 
№
 4 
Постановление Центральной военно
-
врачебной комиссии
 
Министерства Обороны Республики Казахстан
 
 
г. Алматы                                                                                                   
                      
Сентябрь 2000 г.
 
 
Ранение гражданина Алимжанова Баба 1919 года рождения: «Сквозное пулевое ра-
нение нижней трети правого бедра, приведшее к ограничению движений коленного суста-
ва», да получено при защите СССР.
 
Основание: протокол №
 592 
от 15 сентября 2000 г.
 
 
Председатель комиссии 
 
В. Ульященко
 
 
 
№
 5 
Поздравительная открытка Президента Республики Беларусь
 
А. Лукашенко Б. Алимжанову с 60
-
й годовщиной Победы над фашизмом
 
 
г. Минск                                                           
                                                                                     
2005 г.
 
 
Уважаемый Баба Алимжанов!
 
Примите мои сердечные поздравления с 60
-
й годовщиной нашей страны от немецко
-
фашистских захватчиков
 
Для Беларуси 3 июля –
 
это День Независимости, национальной гордости и немерк-
нущей славы ветеранов Великой Отечественной войны.
 
60 лет назад в результате мощного наступления Красной армии при поддержке пар-
тизанских соединений территория республики была полностью очищена от гитлеровских 
оккупантов. Наступил светлый миг освобождения, дорога к которому пролегла через три 
долгих года борьбы и упорного сопровтилений.
 
Мы склоняем головы перед мужеством, стойкостью и силой духа фронтовиков, пар-
тизан,  подпольщиков,  труженников  тыла  –
 
людей  разных  национальностей,  которые 
сплотились для отпора врагу.
 
В  послевоенный  период  поколение  доблестных  победителей  было  в  первых  рядах 
тех, за непродолжительный срок возродил из руин и пепла разрушенные города и села.
 
Родина высоко ценит Ваш ратный подвиг и самоотверженный труд. Белорусский на-
род  всегда  будет  благодарен  Вам  за  отвоеванные  мир  и  счастье,  за  предоставленную 
возможность  радоваться  каждому  новому  дню,  Ваша  исполненная  героического  смысла 
жизнь стала достойным образцом для потомков.
 
Желаю Вам доброго здоровья, праздничного настроения, благополучия, заботливого 
отношения родных и близких.
 
 
С уважением
 
Президент Республики Беларусь
 
Александр Лукашенко
 

ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР. МҰРАҒАТТЫҚ ОЛЖАЛАР 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЛИЧНОСТИ. АРХИВНЫЕ НАХОДКИ 
35 
№
 6 
Б. Әлімжановқа ҚР Президенті Н. Назарбаевтан Жаңа 2015 жылмен
 
құттықтау
 
ашық хаты
 
 
Астана қ.            
                                                                                                                                
2015 ж.
 
 
Құрметті
 
Ұлы
 
Отан соғысының ардагері!
 
Сізді Ұлы Отан соғысының Жеңіспен аяқталғанына 70 жыл толатын Жаңа 2015 жыл-
мен шын жүрекпен құттықтаймын!
 
Сіздің  замандастарыңыздың  соғыстағы  ерліктері  мен  бейбіт  жылдардағы  еңбектері, 
сондай
-
ақ  ел  Тәуелсіздігін  нығайтуға  қосқан  үлесі  шын  мәнінде  елге  −  мұра,  ұрпаққа  − 
өнеге
. 
Қазақстандықтар
 
мұны әрдайым қастерлейді, сіздерге шынайы ізет
-
құрмет
 
пен жан
-
жақты қамқорлық көрсетуден аянбайды.
 
Алдағы Ұлы Жеңіс мерейтойын есендікте көруді жазсын.
 
Сіздерге  зор  денсаулық  пен  қажымас  қажыр
-
қайрат,  ұзақ  та  бақытты  ғұмыр, 
әулетіңізге
 
амандық пен игіліктер тілеймін.
 
 
ҚР
 
Президенті 
 
Нұрсұлтан Назарбаев
 
 
 
 
№ 7
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Баба Әлімжанов отбасы мүшелерімен бірге. Солдан оңға қарай: 1) Ерлан Әлімжанов,
 
2) 
немересі Баба Әділмен, 
3) 
Баба Әлімжанов, 4) келіні Салтанат Жақайқызы Бейсенбаева.
 
17 маусым 2015 ж. Ұзынбұлақ ауылы, Райымбек ауданы, Алматы облысы.
 
Фотоға түсірген Ж.Т. Байқаш.
 
 

ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР. МҰРАҒАТТЫҚ ОЛЖАЛАР 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЛИЧНОСТИ. АРХИВНЫЕ НАХОДКИ 
36 
№ 8
 
 
Баба Әлімжановтың әскери билеті.
 
 

ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР. МҰРАҒАТТЫҚ ОЛЖАЛАР 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЛИЧНОСТИ. АРХИВНЫЕ НАХОДКИ 
37 
Р.М. Әбдуәли
 
ҚР
 
Президенті Мұрағатының
 
Құжаттарды
 
ғылыми
 
жариялау
 
басқармасының бас сарапшысы
 
 
Ш.О. Төлеуова
 
ҚР
 
Президенті Мұрағатының
 
Жинақтау және құжаттама
 
басқармасының бас сарапшысының м.а.
 
 

жүктеу/скачать 7,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: