Реферат орындаған: «Туризм» мамандығының 2 курс студенті Примбет Д. Б. Тексерген: Сулейменов П. М
жүктеу/скачать 35,09 Kb.
|
| Негізгі бөлім
Әлемдік философиядағы еркіндік туралы көзқарастар Әлемдік философияда еркіндік туралы бір-біріне қайшы көзқарастар қалыптасқан. Әлемдік философияда еркіндік мәселесі көне грек ойшылдарының идеяларында көрініс тапты. Қоғамда адамдардың еркін және еркіндігі жоқтарға бөлінуіне байланысты еркіндік антика философиясында мәселе ретінде қойыла бастады. Бұл мәселені алғаш философия тарихында Сократ көтерген болатын. Әрі қарай өрбіткендер Платон, Эпикур, стоиктер және т.б. болды. Орта ғасырларда болса, ерік бостандығы ретінде философия мен теологияда еркіндік мәселесін шешуге талпыныстар жасалынды. Сократ - құлдық категориясын төмен ниеттерге бағыну ретінде қарастырды. Бұл ретте, ол еркіндік ақылға саналы бағыну деп түсінді, бұл адамның жай-күйін ақылға сыйымды еркіндік деп атады. Платон философиясының негізгі мазмұны идея болып табылады. Жалпыға ортақ; біртұтас, объективті еркін идея бар, одан көптеген адамдар одан бас тартады. Басқа да еркіндік идеялары бар. Олардың өзара байланысы бірыңғай негізделген болып табылады. Аристотель мәжбүрлі іс-әрекеттерден, сондай-ақ ақылмен және өмірдің жалпы мақсаттарымен тікелей байланысты әрекеттерден еркіндікті бөліп қарастырған. Аристотель үшін еркіндік адамның артықшылығы емес, оның табиғатының жетілмегендігі ғана болып табылады . Аристотель мемлекеттік-саяси құрылымның оңтайлы нұсқасын талдай отырып, бостандықты байлықпен, қайырымдылықпентқатар дамудың негізгі бастамаларының бірі ретінде қарастырды. Алайда, ол мемлекеттік басқару үшін жаппай бағыну факторы қажет деп санады. Бұл әсіресе христиан дінінің үстемдік етуімен байланысты. Ондағы негізгі идея адамның «күнә мен күнәдан құтылу» жолдарын таңдауы болды. Бұл мәселеде философтар ғана емес теологтар да бір шешімге келген жоқ. Соңында екі негізгі бағыттағылар арасында күрес басталды. Еркіндіктің алдын ала Құдаймен анықталып қойылатындығын жақтаушылардың ең көрнекті өкілі Августин болды. Орта ғасырдағы ұлы христиан ойшылы ақыл мен еріктің айырмашылығын адамның Құдай алдындағы күнәһарлығы еріктің алғашқы көрсетілген түзу жолдан тайқуынан көреді. Екінші бағытқа ерік бостандығын дәріптеуші Фома Аквинскийдің ілімін жатқызуға болады. Ал қайта өрлеу дәуірінің ойшылдары еркіндікті адамның кедергісіз жан-жақты даму ретінде түсіне отырып, оны жоғарғы адамдық құндылықтық деңгейіне көтерді. Мұндай түсінік Дж.Бруно, Пико делла Мирандола, М.Монтень еңбектерінде байқалады. Жаңа Заманда капитализмнің орнығуымен еркіндік өзекті мәселеге айналды. Еркіндік мәселесі жайында Декарт пен Спиноза, Гоббс пен Руссо, Локк пен Юм сияқты ойшылдар өз көзқарастарын қалыптастырған болатын. Осы ойшылдардың ізденістерінің өзіндік бір қорытындысындай және батыстық мәдениеттегі еркіндік мәселесін шешуде өзіндік үлгі қалыптастырған неміс классикалық философиясы деуімізге болады. Неміс классикалық философиясының өкілдері И.Кант, Г.В.Ф.Гегель, Л.Фейербах, И.Г.Фихте, В.И.Шеллинг еркіндік мәселесін ерекше деңгейге көтере отырып, оны онтологиялық, этикалық, әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан қарастырды. Гегель еркіндікті субъективті рухпен, Фейербах адамның өзінің ерекшелігімен байланыстырса, дін оны адамдардың құдайға құлшылық етуімен, экзистенциалистер адамның психикалық актілерімен байланыстыра қарастырады. К.Маркс еркіндік мәселесін қажеттілікті және заңдылықтарды білумен, оны игерумен байланысты түсіндіреді. Ф.Энгельс өзінің "Анти-Дюринг" атты еңбегінде еркіндік әлдебір нәрседен тәуелсіздік нышаны емес, керісінше, ол адамның жаратылыс күштеріне, қоғамдық қарым-қатынастарға және өз болмысына үстемдігі дейді. Еркіндік мәселесін диалектикалық материализм тұрғысынан қарастыру Ф.Энгельстің шығармашылығымен байланысты. Ал кеңестік философияда еркіндік көбінесе тек қажеттілікпен байланысты қарастырылды. Қазақ халқының дүниетанымында еркіндік болмыстың іргетасы ретінде қарастырылады. Адам мен әлемнің қатынасы контексінде еркіндік мәселесі адамның табиғаттың ажырамайтын бөлігі ретінде қарастырылуынан туындайды. Позитивті және негативті еркіндік. Еркіндіктің 2 негізгі типтері бар: Позитивті еркіндік ("Мен өз өзіме қожайын ") Негативті еркіндік ("Мен ешкімге құл емеспін") Позитивті еркіндік. Позитивті өз шаманың жеткілікті және жеке дара мүмкіндіктерді жүзеге асыру қордың болуы. Саяси философиядағы позитивті еркіндік өзінің жеке әлеуетін іске асыру үшін ресурстардың болуы мен мүмкіндігі ретінде сипатталады. Сыртқы шектеулерден және басқа адамдардың күшпен араласуынан азат болып табылатын негативті бостандыққа қарсы тұру ретінде пайдаланады. Позитивті еркіндік тұжырымдамасының ажырамас бөлігі ретінде азаматтардың басқаруға немесе ерікті кооперацияға қатысу қабілетілігімен анықталады деген түсінік болып табылады. Мұндай еркіндік адамға басқа адамдармен және қоғаммен бірігуін жоғалтпай, дербес және бірегей болуға мүмкіндік береді. Негативті еркіндік. Сыртқы шектеулерден және басқа адамдардың мәжбүрлеуінен азат болу. Яғни, негативті еркіндік басқа адамдардың күшпен араласудан еркіндігі ретінде сипатталады және классизм немесе рассизм сияқты қоғам ішіндегі әлеуметтік жүйенің шектеулерінен жеке адамның еркіндігі ретінде айқындалатын оң бостандыққа қарсы тұру ретінде пайдаланылады. Бостандықтың теріс ұғымы либертиандық пен классикалық либерализмнің орталық идеясы болып табылады, бұл оны социал-либерализмнен (АҚШ-та қысқартылған атауы-либерализм) және социал-демократиядан ажыратады. Исайя Берлин өзінің «Екі еркіндік концепциясы» дәрісінде негативті және позитивті еркіндік арасындағы айырмашылықты сипаттаған. Берлиннің пікірінше, бұл айырмашылық саяси дәстүрмен тығыз байланысты. Негативті еркіндік ұғымы Британдық философтармен байланысты болса, мысалы Локк, Гоббс, Адам Смитт, Джереми Бентам, ал оң еркіндік ұғымы континеттік ойшылдармен Гегель, Руссо, Гердер және Маркспен тұжырымдалады. Еркіндік пен жауапкершілік Жауапкершілік пен еркіндік өмірлік маңызды экзистенциалдық категориялар ретінде философия тарихында діни, этикалық, заңдық, тарихи тұрғыда әр қырынан қарастырылып келді. Бұл философиялық ұғымдар адам тіршілігінің маңыздылығын сипаттайды. Еркіндік пен жауапкершілік бақылау, сараптама, тәжірибе жасау нәтижесінде адам білімінің артуына көмектеседі. Философиялық сөздікте де жауапкершілік пен еркіндік өзінше анықталып жүр. Анықтамасы бойынша: «Жауапкершілік – этика және құқық саласымен байланысқан, ерекше, әлеуметтік және моралді, құқықтық тұлғаның қоғамға, адамзатқа қатынасын білдіреді, ол өнегелік парыз атқарумен сипатталына-ды». Анықтамада көрсетілгендей, шындығында, қазіргі кезде жауапкершілік этика мен құқық саласында ең көп қолданыс тапқан, өнегелік парыз сезімімен байланысқан. Дегенмен, бұл анықтаманы толық, жанжақты деп айту қиын, себебі, адам онтологиясының осы мәселеге қатысты келесі маңызды көрінісі – еркіндікпен байланыссыз қарастырған. Жауапкершілік – еркіндіктің керісінше жағы, оның екінші «мені», ол еркіндікпен үздіксіз байланысқан, еркіндіктің имманентті шектеушісі болып табылады. Адам о баста табиғатпен туылса да, оған берілген еркіндік пен жауапкершілік, оны айналадағы болмысты зерттеп, тануға қызықтырады. Сондықтан бұларды иеленгендер қашанда белсенді позицияда тұрады. Таңдау еркіндігі арқылы әрекеттене отырып, адам тәжірибесін байытады, өзін көрсету мүмкіндігіне ие болады. Олар өз еркімен әрекет етіп, ойлай алатын мүмкіндіктен тұрады. Қарапайым түсінікте еркіндік біреудің үстемдігінсіз өмір сүру, қалаған әрекетін іске асыра алу қабілеті болып саналады. Ал жауакершілік деп отырғанымыз, адам бойындағы белгілі бір істі, өзіне тапсырған міндетті орындап, жүзеге асыруынан байқалатын адамгершілік қасиет, тұлғаның қоғамда немесе ұжымда қабылданған әлеуметтік, өнегелі және құқықтық нормалар мен ережелеріне борыш сезіміне сәйкес өз қызметін бақылау қабілеттілігі. Өсіп келе жатқан адамда жауапкершілікті тәрбиелеу – қазіргі заман өзекті мақсаты. Адамның қоғам алдындағы азаматтық борышын атқарумен бірге, өзіне жүктелген жауапкершілікті орындап шығуы, оның кісілік беделін қалыптастырып, іскерлігін шыңдайды. Әр адам ерік жігеріне, қайраты мен табандылығына қарай жауапкершілікті әрқалай сезінеді. Жүктелген міндетіне жауапкершілікпен қарайтын адам туған туыстары, ұжымдағы қызметтестері, жалпы әлеумет алдында жоғары бағаланып, оған жауапты да күрделі істерді атқаруға сенім артады. Адамның мақсатына жетуі, ісінің сәтті болуы, көбінесе, оның жауапкершілікті сезінуіне тікелей байланысты болып келеді. Тұлғаның ішкі еркіндігі, бостандығы оның жауапкершілігімен шектелмейді, керісінше, жауапкершілігінің арқасында мәнге және мазмұнға ие болады. Жауапкершіліктің дамымауы немесе оның тіптен болмауы адамға толығымен еркін тұлға болуға кедергі жасайды, бірақ, сонымен бірге ол оны жағдайларға құл етіп, ішкі бақылауға тәуелді етеді. Сонымен еркіндік мәселесі жауакершілік мәселесімен тығыз байланысты. жүктеу/скачать 35,09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|