Реферат Тақырыбы: Экономикалық тео

және тұтынуқатынастарын анықтайды. Экономикалық заңдарер
екше және жалпы болып бөлінеді.
Ерекше экономикалық заңдар- шаруашылық жүргізуді
ң нақты тарихинысандарының даму заңдары.
Жалпы экономикалық заңдар- барлықтарихи даму кезе
ңдеріне тән заңдар. Оларқоғамның экономикалық өмірінің аса 
маңызды, тұрақты құбылыстары мен процестерініңбайланысын 
көрсетеді. Экономикалық заңдаробъективті сипатта болады, яғн
и адамдардың еркімен санасынан тәуелсіз туып, әрекет етеді. Б
ұлзаңдар белгілі бір экономикалық жағдайларменбірге өзгеріп, 
дамып отырады.
Экономикалық процестер күрделі және сан алуан. Олард
ың тұрақтылығы мен өзгергіштігітарихи тұрғыдан бір-
бірімен ұштасып жатады. Осыған сәйкес бұл процестердің ішкі
байланыстары мен тәуелсіздіктерін бейнелейтінзаңдар да барын
ша әртүрлі және әр типте болады.
Табиғат құбылыстары сияқты, адамзатқоғамының дамуы 
белгілі бір объективті заңдарғанегізделеді. Құбылыстар мен про
цестердің мәнінеүңіле отырып, олардың даму заңдарын ашамыз
. Бір маңызды, ескеретін жағдай, заңдар кез келгенбайланыс пе
н қатынастарды емес, 
тек маңыздықатынастарды ғана сипаттайды, жоғарыдаайтқаны
мыздай, заңдар адамдар санасынантуындамайды, ол объективті 
шындықтантуындайтын құбылыстар мен процестердің өзінетән
. Солай бола тұрғанымен, экономикалықзаңдар табиғат заңдары
нан өзгеше. Өйткені, табиғат заңдары оның өзіне тән құбылыст
арынантуындап, көрініс алса, экономикалық заңдарадамдардың
өндірістік экономикалық іс-әрекетінен туындайды.
Экономикалық заңдар мәңгі емес, олартарихи сипатта бе
лгілі бір кезеңде туып жәнеөзгеріп немесе жойылып кетіп отыр
ады. Олардыңкөпшілігі белгілі бір тарихи кезеңде әрекет етедід
е, кейін жаңа экономикалық заңдарға орынбереді. Әрдайым еск
еретін бір нәрсе- ескіэкономикалық заңдар адамдар еркімен жо
йылыпкетпейді, 
тек жаңа экономикалық құбылыстардыңтуындауымен өз күшін 
жояды. Яғни, адамдар өзеркімен, дербес шешімдер арқылы эко
1. Экономикалық қатынастардың жүйесі. Экономикалық жүйе — 
экономикалық өнімді өндіру, бөлу, айырбастау, тұтыну барысында 
туындайтын негізгі экономикалық қатынастардың нысаны мен мазмұнын 
айқындайтын қағидаттардың, ережелердің, заң жүзінде баянды етілген 
нормалардың тарихи тұрғыда пайда болған немесе белгіленген, елде 
жұмыс істеп тұрған жиынтығы.
Кеңестік кезеңде саяси құжаттар мен экономикалық жарияланымдарда 
“әлеуметтік-экономикалық жүйе” және “әлеуметтік-экономикалық саясат” 
деген терминдерді қолдануды жөн санады. Сол арқылы экономикалық 
дамудың әлеуметтік мәнін атап көрсетпек болды. Алайда объектінің мұндай 
атауымен келісуге болмайды, өйткені адамдар үшін және солардың тікелей 
қатысуымен жұмыс істейді. Экономикалық жүйенің барлық қырларын – 
экологиялық жағын, аумақтық жағын, әлеуметтік жағын, басқа жақтарын да 
кешенді түрде алып қараудың маңызы зор. Нарықтық қатынастарға өтпелі 
кезеңде Экономикалық жүйені ішкі екі жүйе: макродеңгей мен микродеңгей 
түрінде түсіну кеңінен таралды. Осы тұрғыдан алғанда макродеңгей 
республикалық заң шығарушы және атқарушы органдар және жергілікті 
билік органдары ретінде түсінілді. Микродеңгей түрлі салалар ретінде 
ұғынылды. Микродеңгей сонымен қатар меншік нысандары тұрғысынан 
түрлі ұйымдық-құқықтық нысандардың жиынтығы ретінде, яғни ірі, орта 
және шағын бизнестің жиынтығы ретінде де зерделенуі мүмкін. Кез келген 
басқа жүйе сияқты экономикалық жүйе оның құрамдас нышандарының 
арасындағы байланыстармен сипатталады. Бұл байланыстар объективті 
экономикалық заңдардың әсерімен қалыптасады. Сонымен экономикалық 
жүйе – мемлекеттің экономикалық саясатын жүргізу үшін теориялық 
тұғырнама ретінде қызмет ететін экономикалық ғылым зерттеуінің күрделі, 
көп деңгейлі объектісі. Экономикалық жүйеге кешенді көзқарасқа сәйкес 
оның жұмыс істеуі мен дамуына ықпал ететін бірнеше нышандарды бөліп 
көрсетуге болады. Оларға мыналар жатады:
мемлекеттік басқару жүйесіндегі бюрократтанужәне сыбайлас
жемқорлықтың деңгейі; 
адами капитал (халықтың білім, 
денсаулықдеңгейі, т.б.);
елдің адами капиталының оқшауландырылғанбөлігі ретіндегі кә
сіпкерлік әлеует;
өндірістің басқа факторларының жай-
күйіолардың іске қосылу дәрежесі; 
әлемдік экономика, оның жай-күйі, 
даму келешегі, елдің Экономикалық жүйене ықпал ететін негіз 
гісипаттамалары;
табиғи ортаның жай-күйі (табиғи әлеует);
технологиялық аяның жай-күйі;
ішкі саяси және сыртқы саяси құрылыс;
қоғамның ақлақтық-адамгершілік ұстындары. Экономикалық жүйенің 
ең басты ерекшеліктерініңбіріне оның ж үргізіліп жатқан 
түрлендірулергесылбыр бейімделуін және осым ен байланыстыдамудағы 
енжарлықты жатқызуға болады. 2.Экономикалық заңдар және 
экономикалық категориялар
Барлық экономикалық құбылыстар мен процестер экономикалық 
заңдардың әсері арқылы дамып отырады. Экономикалық заң 
дегенімізқоғамның экономикалық өмірінің аса маңызды, тұрақты 
құбылыстары мен процестерініңб айланыстары. Олар өндіріс, бөлу, айырбас 
жәнетұтыну қатынаста рының даму заңдары. Қоғамныңдаму заңдарының — 
экономикал ық заңдар мен табиғат заңдарының, ортақ белгілері және 
соныме нқатар айырмашылықтары болады. Бұларға ортақбелгілер, ол эко 
номикалық заңдар, табиғат заңдарысияқты, объективтік заңдар, я ғни,олар 
адамдардыңеркі мен санасынан тәуелсіз жаратылып, әре кететеді. Ал 
айырмашылықтарына келейік.
Экономикалық заңдар адамдардын ісәрекет, қызметін билейтін заңдар. 
Олар адамдардың еңбекқызметтерінің процесінде туып, осы процесс 
арқылы жүзеге асырылады.
Ал табиғат заңдары(мысалы, әлемдік тартылыс заңы) адамдарқоғ амынан 
тыс жағдайда да әрекет етеді. Экономикалық заңдар (таб иғат 
заңдарынанерекшілігі), олар мәңгілік, ұзак мерзімді емес. Эк ономикалық 
заңдар тарихи сипатта белгілі біркезеңде туып, өзгер іп, жойылып кетіп 
отырады. Экономикалық заңдардың жойылуы адамдарсанасынан тәуелсіз, 
қоғамдағы объективтікэкономикалы қ халахуалдық процестердіңөзгерісімен 
тікелей байланысты болады.
Экономикалық заңдарды ашып қолдануадамдардан белгілі күш салып 
тырысуды тілейді, өйткені қоғамдағы реакцияшыл, ке рітартпа күштеросы 
заңдарды қолданып пайдалануға жол бермеу гебар күшін жұмсайды. 
Экономикалық заңдаробъективтік сипатт а болады. Осыған 
байланыстысұрақ туады — адамдар осы заңдар ды талдап, танып біліп 
экономикалық өмірде пайдаланаалама? С өзсіз, адамдар 
экономикалыққұбылыстар мен процестердің мәнін е үңіле отырыполардың 
даму заңдарын ашып, әрекет етумеханизі мін түсініп біледі. Қоғам саналы 
түрде осы заңдардың талабын ж үзеге асырады. Экономикалық теория 
экономикалық заңдарменқ атар экономиқалық категорияларды зерттейді.
Экономикалық категориялар — қоғамөмірінің нақты ж ағдайларын 
теориялық тұрғыдансипаттайтын логикалық түсінікт ер. Мысалы: сұраныс, 
ұсыныс, қаржы, несие, меншік, жалақы, на рық, пайда, тауар, ақша т.б. 
Экономикалықзаңдардың жиынтығы, қоғамның даму заңдылықтарын 
белгілейтін экономикалық заңда ржүйесін құрайды. Бұл жүйені құратын 
заңдардынегізгі, басты, б асты емес деп бөлуді дұрыс деугеқиын. Қоғам 
өмірін талдауда, ж үйелік әдіс қолданукерек жағдайда, барлық заңдар 
маңызды, өзар абайланысты болады.
Тек бір ғана заңдыпайдалануда болған қателікті барлық жүйенібү лдіріп, 
қоғамдағы тепетендікті жояды. Экономикалық ғылым, жалпы 
жүйедегіэкономик алық заңдарды ерекше және жалпыэкономикалық 
заңдар деп, ірі топта бөледі.
Ерекше экономикалық заңдар — бұлшаруашылықтың на қты тарихи 
формасының даму заңдары.
Жалпы экономикалық заңдар — бұл барлықтарихи дәуірл е тән заңдар, 
олар барлық дәуірлердібіртұтас тарихи үйлесіп про цесс 
етіпбайланыстырады. Бұған қоғамдық еңбек бөлу заңы, т.б. заңдар жатады. 
Экономикалық заңдар өздері, өзалдына әрекет ет е алмағанэкономикалық 
прогресс өзіменөзі, өз алдына жүріпотырмақ Бұл үшін адамдардың, 
олардыңқаже ттіктері мен мүдделерін қанағаттандыруғабағытталған 
ісәрекеті қажет.
Қажеттіктер — бұл қанағаттандырудытілейтін, өмір сүру ж әне организмді 
дамытудықамтамасыз ететін, адамның жеке басы н дамытуүшін 
қолданылатын объективтік керектік болыптабылад ы.
Адамның қажеттіліктері көп түрлі болады. Американдық ғалым А.Маслоу 
бойынша, "төменгісатыдағы" материалдық қажеттіктерді бастап, "жоғарғы 
сатыдағы" рухани қажеттіктер былайорнатылады:
1. физиологиялық қажеттіктер (тамаққа, ішімдікке, т.б.); 2. қауіпсіздік 
қажеттіктері (аурудан, жанжалдан, қорқыныштан, т.б.);
3. әлеуметтік байланыстарға деген қажеттіктер(сүйіспеншілік, к ейбір 
топтардың мүшесіболуға, т.б.);
4. өзінөзі сыйлап қадірлеуге (мақсатқа жетуге, өзін танытуға т.б.) қ 
ажеттіктер;
5. өзінөзі мадақтауға (қабілеттерін жүзеге асыружағдайында түсіну ге, т.б.) 
қажеттіктер.
Қажеттіктердің бұл классификациясын олардыңбасқаша классиф 
икациясымен толықтыруғаболады: материалдық пен рухани қаже ттіктер, 
рационалдық пен иррационалдық, абсолюттік пен ақиқат , нақты, жете 
түсінілген мен жете түсінілмеген, қате түсінілген т.б. қажеттіктер.
Жеке түсінілген қажеттіктер еңбекке деген ынта- жігертудырады. Бұл 
жағдайда кажеттіктер өзінің нақтыформасына, мүдделер фо рмасына ие 
болады.
Экономикалық мүдделер — бұлэкономикалық қажеттіктер дің 
білінукөрінісформасы. Экономикалық мүдделерді әр тұрғыданклассиф 
икациялауға болады: қоғамдық, ұжымдық, жеке мүдделік, ұлттық , 
интернационалдық(ұлтаралық), регионалдық және ведомстволы қ, топтық 
және отбасылық, таптық; әр түрліәлеуметтік топтардың (жұмыс 
істейтіндердің, жастардың, зейнеткерлердің, т.б.) мүдде лері. Мүдделердің 
ерекше топтары — күнделікті жәнеперспектив ті, рационалдық және 
рационалдықемес, шын немесе қате түсініл ген, қаржылық, еңбектік, 
адамгершілік-өнегелік, т.б. мүдделер. [1]
Экономикалықкатегориялар тарихи сипаттаболумен қатар, олар қоғамдық 
формацияныңқалыптасу, даму процесін сипаттайды.
Экономикалық категориялар қоғамөмірінің нақты жағ дайларын теориялық 
тұрғыдансипаттайтын логикалық түсінікте р. Мысалы, тауар, құн, ақша, 
сұраныс, ұсыныс және т.б.
Экономикалық заңдар- адам қоғамыдамуының түрлі сат ыларындағы 
материалдықигіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және 
тұтынуқатынастарын анықтайды. Экономикалық заңдарер екше және 
жалпы болып бөлінеді.
Ерекше экономикалық заңдар- шаруашылық жүргізуді ң нақты 
тарихинысандарының даму заңдары.
Жалпы экономикалық заңдар- барлықтарихи даму кезе ңдеріне тән заңдар. 
Оларқоғамның экономи

номикалықзаңды жоққа шығарып, оның орнына жаңазаңдарды 
жасай алмайды. Экономикалықзаңдардың күшінің жойылуы ад
амдар санасынантәуелсіз қоғамдағы объективті экономикалық х
ал-ахуалдың, процестердің өзгерісімен тікелейбайланысты.
Алайда, экономикалық заңдар өздігінен, адамдардың шару
ашылық қызметінен тыс жәнеоған байланыссыз жүзеге аспайды
. Керісінше, олар тек адамдардың іс-
әрекеттері арқасында ғанақалыптасып, көрініс алады. Демек, эк
ономикалықзаңдар адамдардың санасынан тәуелсізболғанымен 
олардың іс-
әрекетінен тәуелсіз емес. Адамдар экономикалық заңдарды тан
ып-
біліп, олардың объективті талаптарына сай шешімдерқабылдап,
санасатын болса ғана заң жүзеге аса алады. Бұл талап-
тілектерге қайшы келетін кез-
келген әрекет, сөзсіз, шаруашылық жүргізудеқиындықтарға, ор
ынсыз шығындарға соқтырмайқоймайды. Рыноктық қатынасқа 
ену мен дамытужолында осыны қатаң ескеру қажет.

жүктеу/скачать 334,48 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: