Реферат Тақырыбы: Эмоцияның әр түрлі мәдениеттерде көрінуі мен сезілуі Орындаған:Қарқын Ақеділ
жүктеу/скачать 51,76 Kb.
|
| Негізгі бөлім
Эмоциялар адамның белгілі бір затқа бағытталған қажеттіліктерін сипаттайды. Эволюция үдерісінде эмоционалды түйсінулер мен күйлер өмірлік үдерістерді оңтайлы шекарасында қолдаудың құралы ретінде биологиялық тұрғыда бекіді. Олардың ағза үшін мәні белгілі бір факторлардың бұзушы сипаты туралы ескертуде байқалады. Осылайша, эмоциялар адамның ағзасы мен іс-әрекетінің функционалды күйін реттеудің негізгі тетіктерінің бірі болып табылады. Эмоциялар – бұл аса кең ұғым, сезімдер эмоционалды күйлердің белгілі бір көрінісін білдіреді. Күнделікті өмірде эмоция деп, біз әдетте адамның алуан түрлі реакцияларын – ынтызарлықтың буырқанған күйінен көңіл-күйдің нәзік тербелістеріне дейінгі реакцияларды атаймыз. Психологияда эмоция деп, адамның өмір сүруіне арналған ішкі және сыртқы жағдаяттарды бағалауды және тұлғалық маңыздылықты көрсететін, толғаныстар түрінде жүзеге асатын психикалық процестер аталады. Нәтижесінде, эмоцияның аса маңызды сипаттамасы ретінде олардың субъективтілігі алынады. Эмоциялар арқылы адам өзінің заттарға деген қажеттіліктерін саналы ұғынады. Кез келген эмоция жағымды немесе жағымсыз болуы себепті, адам қойылған мақсатқа жету туралы тұжырым жасай алады. Мысалы, жағымды эмоция әрдайым қаланған нәтижеге жетумен байланысты болса, ал жағымсыз эмоция керісінше, қойылған мақсатқа жетудегі сәтсіздіктермен байланысты болады. Осылайша, эмоциялар адамның іс-әрекетін реттеумен тікелей байланысты болады деген тұжырым жасауымызға болады. Қазақ дүниетанымының психологиялық қырларына бойлай білген Шәкәрім «ШынАдреналин эмоцияны реттеуші фактордың бірі болып есетелінеді. Ол бауырдағы гликогеннің ыдырауына әсерін тигізеді. Адам эмоциялық жағдайда болған да, қандағы қанттардың мөлшері азайып кететінін медиктер анықтаған болатын. Эмоция тудыратын стрестің пайда болу ағымында биологиялық танымдықтың 3 буыны болатыны белгілі болды. 1) Күйзеліс тудыратын бағалар; күйзелістің анық қатал-дылығы, онша үлкен мөлшерде болмағанымен проблема оны адамның өз өліне, біліміне және түсінігіне қарай бағалануында. Бағасына қарай ағзада физиологиялық-биохимиялық үрдістер өтіп, бірнеше пайдалы және пайдасыз өзгерістер туады. 2) Оқиғаның өзіне немесе оның бағасына деген физио-логиялық-биохимиялық, биологиялық жауабы. Адреналогиялық-биохимиялық әсер етеді. 3) Алдағы уақыттарда күйзелісті болдырмайтын, оның неше түрлі себептерін жоюға арналған іс-әрекет (мінез-құлық). Жұмсалатын биологиялық күш өлшемі оқиғаның салдары әр қашанда есепкс алынуы тиіс. Осының нәтижесіне ағзада тізбекті күйзеліс пайда болады. бақыттың айнасы» еңбегінде баланың жасөспірім кезіндегі мазасыздануы мен қорқуы, үрейленуі туралы «Ол кезде өзімізден жасы үлкендерден қорқыңқырап, именетұғынымыздың аулақ жүргіміз келетұғынымыздың себебі не еді?» – деп сұрай отырып, мұның да өзекті мәселе екендігін ұғындырады. М. Жұмабаев эмоция, ішкі сезімдер түрлері және олардың жағымды, жағымсыздығы туралы дербес тоқталып айта келіп, осы сезімдерді тәрбиелеу қажеттігіне тоқталады. Бала мазасыздану туралы қорқу сезімін де баса айтады. «Қорқу сезімі – адам жанында бір бақытсыздық күткенде болады», – деп оны терең талдай отырып, «Бала тым қорқақ келеді. Мұның себебі – баланың қиялы тым тірі һәм денесі әлсіз» – деген тұшымды ой айтады. Алдымен, баланың қорықпауына мән беру керектігі, жасында қорқақ болған баланың ерлік істерге бара алмайтындығымен түйіндейді. Нақ осы біздің эмоцияларымыз сол немесе өзге істерді орындауға және шешім қабылдауға итермелейді. Психология ғылымының жас ғылым екендігіне қарамастан, психологиялық білімдер төркіні антикалық философтар мен дәрігерлер еңбектерінен бастау алады. Ежелгі грек философы Платон, философия мен психологиядағы идеалистік бағыт өкілінің пікірінше, эмоциялар жоғары, «интеллектуалды» және төменгі қанағаттануларға бөлінеді. Платонның шәкірті Аристотель «Жан туралы» трактатында 3 түрлі жан түрін анықтады және сезімнің міндетті түрдегі заттылығын, эмоцияның сипатын айқындады. Ежелгі гректік философияда эмоция жайлы Эпикур еңбектерінде құнды пікірлер айтылады. Ғалым жан күйзелісін, қорқыныш сезімін, мазасызданудың сана-сезімнің адасуы деп түсіндірді. Эпикур пікірінше, адам үшін сезімнен артық даму жоқ. Аффективті қалыппен күресудің бірқатар жолдары ұсынылды: 1) Аффекті сырттай байқалуға ауыспауы тиіс: сырттай байқалу аффектіні нығайтады (мұнда ішкі, эмоционалды реакциялар сыртқы мінезқұлықпен байланыста болады); 2) Өзге әрекетке ауысу яғни, қорқыныш кезінде ерлік пен шыдамдылық үлгісін, ал мазасыздану кезінде тыныш күйді еске түсіру. Бұл сияқты ұсыныстар, зейінді өзекті қалыптан ауқымды қалыпқа ауыстыру қазіргі, яғни психотерапевтік бағыттарда, мысалы нейролингвистикалық бағдарламада ұсынылады (NLP). 3) эмоцияларды үнемдеу оның қарқынын бәсеңсітеді. 4) iс-әрекет пен аффект арасында арақашықтықты құру. Мысалы, атақты философ Ф. Декарт өзінің философиялық тұжырымдамаларында эмоцияның психофизиологиясына үлкен мән береді, яғни тыныс алу, қан қысымы, пульстің өзгеруі сияқты өзгерістердің табиғаты туралы жазды. Сезімдер проблемасы жайлы «этика» деген еңбегінде Б. Спиноза терең жазды. Л.С. Выготский Б. Спинозаның еңбегіне орынды баға берді. Б. Спиноза бойынша, адам тәні табиғатынан аффектілер шығады. Ол 3 негізгі аффект түрін бөліп көрсетеді: қанағаттанбау, қанағаттану және қалау. Адамға зиян келтіретін аффектілер: қайғыру және жек көру. Жаратылыстану ғылымдарының қарқынды дамуы біздің зерттеу пәндерімізге де өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Адам табиғаты жөнінде революция жасаған ғалымдар Ж.Б. Ламарк, Ч. Дарвиндер пайда болды. Жаратылыстанушы Ч. Дарвин өзге проблемаларымен қатар эмоцияларды да зерттеді. «Адамда және жануарларда эмоцияның пайда болуы» деген 1872 жылғы еңбегіндегі жүйеленген зерттеулер оны мынандай қорытынды жасауға келіп жеткізді: «Біздерді ым-ишарат арқылы бейнеленетін сезімдеріміз эволюциялық процесс нәтижесі болып табылады». Ч. Дарвин эмоциялардың байқалуын бас салып төну мен қорғануда көрінетін сақталып қалған әрекеттердің қалдығы деп қарастырды. Жануарлардың әлеуметтеніп дамуына орай бұл қимыл-қозғалыстар дербес рөлге ие болды. Американ психологы У. Джеймс теориясында субъективті эмоционалды тәжірибе физиологиялық функциялармен қатысты қарастырылады. У. Джеймстің жұмыстары әрі қарай ми мен эмоцияның нейрофизиологиялық негізін зерттеуде алғашқы қадам болып саналады [11]. З. Фрейд неврологияны мидың жұмысы арқылы эмоцияларды түсіндіруге тырысты. Ол былай деді: «Эмоциялар – ми тереңіндегі жағымсыз сезімдерінің күшеюі немесе азаюы». Американ психофизиологтары Д. Олдс, П. Милинер, Р. Хит, К.Сен-Джонсон, швейцар физиологы В. Гесс, кеңестік нейрофизиологтар В.Н. Бехтерев, Ю.А. Макаренко, П.В. Симов және т.б зерттеулері бас миында түрліше эмоционалды орталықтардың ашылуына әкеліп соқты. Бұл жаңалық П.К. Анохинге эмоционалды құбылыстардың жануарлар эволюциясының механизмі, олардың өмір сүруге тырысу, қоршаған ортаға бейімделу қасиеті екендігі жайлы тұжырымдама жасауға әкеліп жеткізді. П.К. Анохин эмоцияларды қарапайым субъективті құбылыстар деп түсіндірді де олардың психологиялық мазмұнын нақтылады. У. Джеймс пен К.Г. Лангенің перифериялық теориясы маңызды рөл атқарды. Бұл теория бойынша эмоция туындағанда, субъект бұл эмоцияны өзінің ағзасында физиологиялық өзгерістерді түйсіну ретінде бастан кешіреді. У. Джеймс былай деді: «Біздер қайғырамыз, себебі: жылаймыз, өкпелейміз – себебі: соққы береміз, қорқамыз – себебі: дірілдейміз». Әдебиеттерге талдау жасай келе, бүгінгі күні сипаттау ретінде эмоцияның келесі сипаттарын бөліп көрсетуге болады: а) санада эмоцияның тікелей бастан кешулер ретінде берілуі; б) эмоцияның психофизиологиялық сипаты: бір жағынан аффективті толқу, енді бірі – органикалық байқалуы: в) эмоцияның айқын берілген бояуы. С.Л. Рубинштейн өз теориясында эмоцияны қажеттіліктердің болуының субъективті формасы деп көрсетеді. Бұл дегеніміз, мотивация субъектіге эмоционалды құбылыс түрінде ашылады да оларға қарай іс-әрекетті бағыттайды. А.Н. Леонтьев эмоцияны іс-әрекет жүйесінде қарастырады. Ол былай дейді: «Эмоциялар өзіне іс-әрекетті бағындырмайды, қозғалыстың «механизмі» және нәтижесі болып табылады». Эмоцияның функциясы жайлы «эмоциялар ішкі сигналдар функциясын орындайды. Эмоция ерекшелігі, олар мотивтер арасындағы қатынасты бейнелейді». А.Н. Леонтьев мынандай құнды пікірді алға тартады: «мотивтер сезілмеген уақытта да олар өздерінің психикалық бейнеленуін ерекше формада – әрекеттің эмоционалды бояуы формасында табады». В.К. Вилюнас эмоциялардың функционалды жіктелуіне күш салды. Ол эмоциялардың екі негізгі түрлерін бөліп көрсетеді, жетекші және өндіргіш. Жетекші эмоциялар қажеттілік затының мәнін және мағынасын ашады. Осы жетекші эмоциялар іс-әрекет мотивімен, тікелей байланысады. Аффект пен эмоциялар өзінің ситуативтілігімен ерекшеленеді. Аффектілер А.Н. Леонтьев бойынша, әрекет соңында пайда болып, әрі жағдайдың жалпы бағасын береді де, ал эмоциялар болған немесе мүмкін болатын жағдайға бағалау және жеке қатынасты бейнелейді де, идеаторлық сипатта болуы мүмкін. Ал сезімдер – айқын сипаттағы заттық сипаттағы тұрақты эмоционалды бастан кешулер болып табылады және іс-әрекетке қатысады, бірақ жағдайға тәуелді болмайды. Қазіргі таңда күрделі эмоциялардың динамикасын ғана түсіндіретін теориялардан басқа, эмоцияның дамуын жеке дамуымен байланысты қарастыратын теориялар пайда болды. Ол бұл тұжырымдамасында былай дейді: эмоционалды даму деген жоқ, тек жеке адамның дербес дамуының эмоционалды аспектісі болады. В.А. Петровский жеке адамның «эмоционалды дамуының» екі аспектісін бөліп көрсетеді: 1. Эмоционалды күрделілікке адамның тартылуы; 2. Өзге адамдармен эмоционалды бірлікті орнатуы. Б.И. Додановтың зерттеуінде «Эмоционалды күрделілік» ұғымы «Когнитивті күрделілік» ұғымына жақын екендігі айтылған. Эмоциялар саласы бойынша, зерттеулер әлі жеткіліксіз, бірақ дегенмен жалпы сипатта эмоционалды процестердің пайда болуы және динамикасын анықтайтын басты зандылықтарды көрсетуге болады. -Эмоционалды процестер – индивид үшін әрекетке әкеліп жеткізетін психикалық басқару класының ерекше класы. -Эмоционалды процестер индивид үшін маңызды факторлар арқылы туындайды. Бұл – ең алдымен, физикалық тітіркендіргіштер. -Эмоционалды процестер басқару процестеріне әсер етеді, ағзаның ішкі қалпына және сыртқы мінез-кұлыққа да әсері болады. Бихевиористік бағытқа реакция ретінде ХХ ғасырдың 50-жылдардың аяғы, 60-жылдардың басында когнитивті психология мектебі пайда болды. Оның көрнекті өкілдері – С. Шехтер, Дж. Келли, Л. Фестингерлер эмоционалды қалып пен мазасыздануды төмендегідей қарастырды. Яғни, «эмоционалды қалыптар субъект бір аспект жөнінде екі түрлі психологиялық білімде болғанда пайда болады. Ал мазасыздану – теріс эмоция, дискомфорт күйі және оны жағдайды дұрыс шешу жағына өзгерту жолы арқылы, әрі жаңа мәліметті алу жолы арқылы өзгертуге болады». Физиологиялық көзқарасты ұстанған психологгар Д. Гамбург пен Дж. Адамстор мазасыздану қалпын соматикалық аурулар табиғатымен салыстырды. Олар мазасыздық деңгейін адам ағзасының вегетативті функциясын тіркеу әдісі арқылы өлшеуді ұсынды. К. Кеннан мазасыздану кезінде адам қанында адреналин деңгейі жоғарылайтындығын анықтады. Франкенштейн мен Кинг, қанға мехолил кұйғанда яғни мазасыздану барысында қан қысымы тез арада және біршама уақытқа төмендейтіндігін дәлелдеді. Мазасыздануды талдау З. Фрейдтің тұжырымдамасын назардан тыс еш қалдырмайды. Осы проблеманы теориялық тұрғыда зерттеуді бастаған осы З. Фрейд болды. Ғалым бөлген мазасыздануды тудыратын жағдайлар мыналар: а) қалаған объектіні жоғалту, мысалы, ата-анасынан немесе жақын досынан айрылған бала т.б.; б) махаббат сезімінің жоғалуы . Э. Фромм, К. Хорни, Г.С. Салливанның тұжырымдамаларына сәйкес, мазасыздану – әлеуметтік құбылыс. Адамдар тумасынан мазасыз болмайды, оларды мазасыз болуға өмірлік жағдайлар себепші болады. Г. Салливан теориясы бойынша, мазасыздану екі түрлі болады: невротикалық және экзистенциалды. Мазасыз (қорқақ) адамдар: бастауыш мектеп немесе жалпы бала кезеңде қорқыныш сезімі ақырғы шегіне жетеді, яғни олар адамдардан, өзге балалардан, ит, найзағайдан т.б қорқады. Сонымен, мазасыздану дегеніміз қиындық жағдайындағы әлеуметтік қажеттіліктер фрустрациясын бастан кешіру. Ал, бастан кешулер дегеніміз Л.И. Божович айтқандай-ақ, ерекше эмоционалды формада қажеттіліктерді қанағаттандыру дәрежесін бейнелейді. Мазасыздану мен тынышсыздық таламусты тітіркендірген кезде байқалған. Психоанализге мазасыздану проблемасы жайлы көптеген еңбектер жазған ғалымдар Э. Фромм, К. Хорни мен Г.С. Салливандар болды. Э. Фромм «Сүйе білу өнері» және «Бостандықтан көшу» деген ірі еңбектерінде мазасыздануды тек қорғаныстық механизмдер деп атады. К. Хорни Фрейдистік жүйені тереңдетуді жалғастыра түседі. Ол «негізгі мазасыздықты» – оқшаулану сезімі немесе баланың зұлым әлемде көмектен тыс қалуы», – дейді. Жалпы алғанда, баланың ата-аналарымен қарым-қатынасында қауіпсіздікті жоятынның барлығы мазасыздануды тудырады. Қауіпсіздікті сезбей тұрған мазасыз бала бойында оқшаулану және дәрменсіздік сезімін игеруге арналған түрліше стратегиялар дамиды. Ол бала зұлым немесе, керісінше, өте ақылды, яғни өзі жоғалтқан махабатты қайтаруға дайын болатындай қалыптасуы мүмкін. Балада шындыққа сай емес, өзінің бейнесі калыптасуы да мүмкін. Э. Фромм, К. Хорни және Г.С. Салливан тұжырымдамалары бойынша айтатын болсақ, олардағы жалпы болатын ұғым: мазасыздану әлеуметтік құбылыс деп есептеледі. Адамдар табиғатынан мазасыз бола қоймайды, оларды өмір жағдай – шарттары мазасыз етеді. Фрейд пікіріне қарама-қарсы адамдар табиғатынан деструктивті емес. Олар деструктивті бола алады, ол үшін өзін-өзі жүзеге асыру жолына түсулері тиіс. Кейбір тұжырымдама авторлары мазасыздануды мінез акцентуациясы деп санайды да, мазасыз жеке тұлғалар деп типтерге бөледі. Мысалы, ол автордың бірі К. Леонгард ол былай дейді: «Бала өскен сайын мазасыздануы азаяды». Эмоционалды күйлерді реттеудегі жетекші рөлді үлкен жарты шарлардың қабығы атқарады. И.П. Павлов мидың қабықшасы эмоциялардың жүруі мен көрінісін реттейтінін, денеде болатын барлық құбылыстарды бақылауда ұстайтынын, қабықша астындағы орталықтарға тежеуші әсер ететінін, оларды басқаратынын атап көрсеткен болатын. Егер бас миының қабығы шамадан тыс көп қозу күйіне келетін болса (шаршауда, мас болуда және т.б.), онда қабықшадан төмен орналасқан орталықтардың қайта қозуы жүзеге асады, нәтижесінде бірқалыпты ұстамдылық жоғалады. Кең ауқымды тежелу тараған жағдайда, бұлшық еттерінің қысымдалуы, әлсіреуі немесе қатып қалуы, жүрек-қан тамыр жүйесіндегі бұзылыстар,тыныс алудағы ауытқулар байқалады. Мидың қабықшасы эмоционалды күйлерді реттеуде маңызды рөл атқаратынын клиникалық жағдайлар көрсетеді, онда субъективті толғаныс пен олардың сыртқы көрінісі арасындағы күрт алшақтық байқалады. Мидың үлкен жарты шарларының қабықшасы бұзылған науқастарда, кез келген тітіркендіргіш өзіне сәйкес емес сыртқы реакцияны туындатуы мүмкін: күлкі немесе жылау. Алайда, күле отырып, бұл науқастар өздерін қайғылы сезінеді, ал жылай отырып, өздерін көңілді сезінеді. Адамның эмоционалды күйлерінде маңызды рөлді екінші сигнал жүйесі атқарады, толғаныстар сыртқы ортаның тікелей әсерлері арқылы ғана емес, сонымен бірге, сөздер мен ой-пікірлер арқылы туындауы мүмкін. Мысалы, оқылған әңгіме адамға сәйкес эмоционалды күйді туындатады. Қазіргі кезде екінші сигнал жүйесінің жоғары адамзат сезімдерінің – интеллектуалды, моралды, эстетикалық сезімдердің физиологиялық негізі болып табылатыны туралы пікір қалыптасқан. Сезім — өнім, мәдени-тарихи даму адам. Олар белгілі бір заттармен, қызмет түрлері және адамдармен, қоршаған адам. Сезімін орындайды өмірі мен қызметі адам, оның қарым-қатынас, қоршаған адамдармен мотивирующую рөлі. Қатысты оны қоршаған әлемнің адам ұмтылады әрекет етіп подкрепить күшейту өзінің оң сезім. Олар оған әрқашан байланысты жұмысын сананың, мүмкін, еркін түрде реттелуі. Аффекты ықпал етеді қалыптастыру қабылдауға деп аталатын аффективтік кешендер білдіретін өзара тұтастық қабылдаудың белгілі бір жағдайлар. Дамыту аффект бағынады келесі заң: неғұрлым күшті болып табылады бастапқы мотивациялық ынталандыру мінез-құлық және көп күш-жігерді тура келді жұмсау қажет, оны іске асыру, аз қорытындысы нәтижесінде алынған барлық күшті туындайтын аффект. Айырмашылығы эмоция және сезім аффекты ағады қарқынды, тез ілеседі күрт айқын органикалық өзгеріс және қозғалыс реакциялармен. Аффекты, әдетте, кедергі келтіретін қалыпты ұйымдастыру мінез-құлық, оның парасаттылық. Олар қабілетті қалдыруға күшті және тұрақты іздері ұзақ мерзімді жад. Айырмашылығы аффектов жұмыс эмоция және сезім байланысты по преимуществу отырып, қысқа мерзімді және жедел жады бар. Эмоциялық ширығу, жинақталатын нәтижесінде туындаған аффекгогенных жағдайлардың мүмкін жинақталуы және ерте ме, кеш пе, егер оған дер кезінде беруге, шығу әкелуі күшті және қарқынды эмоционалдық ақау, ол, алмай-ақ кернеуі, жиі әкеп соғады сезімі шаршау, подавленности, депрессия. Ең кең таралған, біздің күндері түрлерін аффектов болып табылады стресс. Ол білдіреді жағдайы тым күшті және ұзақ психологиялық кернеу пайда болатын адамның, оның жүйке жүйесі алады эмоционалдық шамадан тыс. Стресс дезорганизует адам қызметі қалыпты жүруін бұзады, оның мінез-құлық. Стрестер, әсіресе олар жиі және ұзақ болса, кері әсерін ғана емес, психологиялық жай-күйі, бірақ және, жеке адам денсаулығы. Олар басты факторлары»,» тәуекел пайда болған кезде және осындай асқынған аурулар, жүрек-қан тамырлары және асқазан-ішек жолдарының аурулары. Құмарлықтың тағы бір түрі күрделі, сапалы әр алуан және кездесетін тек адамның эмоционалды жағдайы. Құмарлықтың білдіреді қорытпасы эмоция, себептері мен сезім, айналасында шоғырланған қызметтің белгілі бір түрін немесе нысанасын. Объектісі құштарлық болуы мүмкін адам. С. Л. Рубинштейн былай деп жазған: «құмарлықтың әрқашан көрінеді сосредоточенности, собранности помыслов мен күштері, олардың бағыттылығын бірыңғай мақсат… Құмарлықтың білдіреді жарылды, қызығушылығы, бағдарлауды барлық ұмтылыстардың және күштері жеке тұлғаның бірыңғай бағытта шоғырлануы, олардың ортақ мақсаты». Біз сипатталған негізгі түрлері сапалы әр алуан эмоциялық процестердің және күйлердің орындайтын, әртүрлі рөл атқаратын қызметін реттеуге және қарым-қатынас адам, қоршаған адамдармен. Әрбір сипатталған түрлері эмоциялар өз ішіндегі кіші түрлері бар, ал олар, өз кезегінде, бағаланады әр түрлі параметрлері — мысалы, мынадай: қарқындылығы, ұзақтығы, тереңдігі, осознанности, шығу тегі, пайда болу шарттарына және құрып кету әсеріне ағзасына, даму динамикасы, бағыттағы (өзіне, басқаларға, әлемге, өткен, қазіргі немесе болашақ), тәсілі бойынша оларды білдіру, сыртқы мінез-құлқы (экспрессиясын) және нейрофизиологической. Сонымен сапалық сипаттамасын және тиісті жіктеу және эмоционалды күйлерді, ұсынылған жоғары, тарих психологиялық зерттеу қолға алынды, сондай-ақ әрекет олардың бірлестіктері ортақ белгілері бойынша неғұрлым компактную жүйесі. Бірі осындай талпыныстардың тиесілі. В. Вундту. «Барлық жүйесін сезім, — деп жазды ол, — деп айтуға болады көп түрлілігі үш өлшем, онда әрбір өлшеу екі қарама-қарсы бағыттары болдырмайтын, бір-біріне». Координаттар жүйесінде белгілегеннен осы үш өлшемдердің болады орналастыру және тиісті параметрлері бойынша сипаттауға барлық белгілі эмоциялық процесстер және жай-күйін. Алайда, мойындауға, сөйтіп, олардың сапалық ерекшеліктері, егжей-тегжейлі ұсынылған жоғары, т. е. оның нақты психологиялық мазмұны, көп жағдайда жойылады. Өз өзіндік жұмыстарды орындады туралы эмоциялар В. Вундт шектелмей, тек әрекеттену, оларды жіктеу сәйкес келтірілген схемамен сүйемелденеді, бірақ тағы ұсынды кейбір гипотетические қисық білдіретін, оның пікірінше, типичную динамикасын өзгерту эмоционалдық күйлердің әрқайсысы бойынша аталған өлшем Егер осы қисық бетімен қарап, түрлі эмоционалдық процестер, онда олар қатты ерекшеленуі бір-бірінен бойынша екі өлшеу. Ең төменгі амплитудасы тік тербелісінің осы қисық болады, бәлкім, байланысты настроениями, ал ең үлкен — аффектами. Көлденең бір сызық ара болады, — кері: ұзақ барлығы сақталады және көңіл-күй, ал ең аз — аффекты. Эмоциялар, осылайша ерекшеленеді көптеген параметрлері бойынша модальности (сапасы, қарқыны, ұзақтығы, осознанности, тереңдігі, генетикалық көзі, күрделілігі, пайда болу шарттарына байланысты орындалатын функцияларына әсер организм. Соңғы аталған параметрлердің эмоциялар бөледі стенические және астеникалық. Алғашқы жандандырады, ағзаға көтереді көңіл-күй, ал екінші — босаңсытады, подавляют. Сонымен қатар, эмоциялар бөледі, төмен және жоғары, сондай-ақ объектілер бойынша, олар байланысты (заттар, оқиғалар, адамдар және т. б.). Психологиялық эмоциялар теориясы Көптеген физиологиялық өзгерістер организмде жүреді кез-келген эмоционалды қалып. Бойы даму тарихы осы саладағы психологиялық білім рет қолданды әрекеттерін байланыстыру физиологиялық өзгерістер организмде сол немесе өзге эмоциялар және көрсету, бұл кешендері органикалық белгілері алып жүретін, әр түрлі эмоционалдық процестер шынымен әр түрлі болып табылады. 1872 ж. Ч. Дарвин кітабын жариялады «Өрнек эмоция адам мен жануарлар» болды бұрылатын тармақпен түсінуге байланысты биологиялық және психологиялық құбылыстардың, атап айтқанда, ағза мен эмоциялар. Онда дәлелденген, бұл эволюциялық қағидаты қолданылмайды ғана емес биофизическому, бірақ және психологиялық-поведенческому дамыту тірі, мінез-құлқын, жануарлар және адам непроходимой пропасти жоқ. Дарвин көрсеткендей, сыртқы көріністегі әр түрлі эмоционалды күйлерді, экспрессивно-дене қозғалысы көп болса антропоидов және слепорожденных. Бұл байқау негізіне теориясы эмоциялар, ол атауын алды эволюциялық. Эмоциялар бұл теория пайда болды эволюция процесінде тірі жаратылыстар ретінде өмірлік маңызды бейімделу механизмдері ықпал ететін жағдайларына ағзаның бейімделу және төтенше. Дене өзгерістерді алып жүретін, әр түрлі эмоциялық жай-күйін, атап айтқанда, байланысты тиісті эмоциялар, қозғалыс, Дарвину, бар болса, бір рудименты нақты приспособительных реакциялар организм. Идея Ч. Дарвиннің болды восприняты және дамыған басқа теориясының алған психологиядағы кеңінен танымал. Оның авторлары болып мыналар У. Джемс және К. Ланге. Джемс былай деп белгілі бір физикалық жай-күйі үшін тән әр түрлі эмоциялар — қызығушылығымен, шаттық, қорқыныш, ашу-ыза мен қобалжу. Тиісті дене өзгерістер аталды органикалық көріністері эмоциялар. Дәл органикалық өзгерістер теориясы бойынша Джемса-Ланге болып табылады первопричинами эмоциялар. Отражаясь басында адам жүйесі арқылы кері байланыстар, олар туындатады эмоционалдық күйзелу тиісті модальности. Алдымен әсерінен сыртқы ынталандыру болып тән эмоциялар ағзада болатын өзгерістер және содан кейін ғана — салдары — өзі туындайды эмоция. Баламалы көзқарасты қатынасы органикалық және эмоциялық процестерінің ұсынды. У. Кеннон. Ол алғашқылардың бірі болып атап өтті дене өзгерістер байқалып отырған кезде әр түрлі эмоционалды жағдайы өте бір-біріне ұқсас және түрлілігі үшін жеткіліксіз болуы әбден қанағаттанарлық түсіндіру сапалық айырмашылықтар жоғары эмоционалдық переживаниях адам. Ішкі органдары, өзгерту енгізілді-күйлердің оның Джемс пен Ланге связывали пайда болуы және эмоционалды күйлерді, сонымен қатар, болып табылады өте малочувствительные құрылымын, олар өте баяу келеді қозу күйіне. Эмоциялар сол әдетте дамып келеді өте тез. Ең күшті контраргументом Кеннона теориясы Джемса-Ланге болды келесі: жасанды шақырылатын тоқтату түскен органикалық сигналдарды ми жоқ алдын алады туындауы эмоция. Ережелер Кеннона дамыған П. Бардом, ол көрсеткендей, шын мәнінде, және дене және эмоционалдық күйзелісті, олармен байланысты туындайды бір мезгілде дерлік. Неғұрлым кейінгі зерттеулерде анықталса, барлық құрылымдар бас миының өзіндік эмоциялармен көп функционалды байланысты тіпті өзі таламус, гипоталамус және орталық бөліктері лимбической жүйесі. Эксперименттерде жүргізілген жануарлардың, деп электр әсерлер, бұл құрылымын басқаруға болады эмоциялық жай-күйлері сияқты, ашу-ыза, қорқыныш (Х. Дельгадо). Психоорганическая эмоциялар теориясы (шартты түрде атауға болады тұжырымдамасын Джемса-Ланге және Кеннона-Барда) одан әрі дамытылды әсерінен элекгрофизиологических зерттеу ми. Оның негізінде туындады активационная теориясы Линдсея-Хебба. Осы теорияға эмоциялық жай-күйін айқындайды әсерінен ретикулярной формация төменгі бөлігінде ми діңгегінің. Эмоциялар бұзу салдарынан туындайды және қалпына келтіру тепе-теңдік тиісті құрылымдарда орталық жүйке жүйесі. Активационная теориясы негізделеді келесі негізгі ережелері: 1. Электроэнцефалографическая көрініс мидың жұмыс кезінде туындайтын эмоциялар, білдіру болып табылады, деп аталатын «кешенін» іске қосу, қызметімен байланысты ретикулярной формация. 2. Жұмыс ретикулярной формация анықтайды көптеген динамикалық параметрлері эмоционалды жағдайы: олардың күші, ұзақтығы, өзгергіштік және басқа да бірқатар. Артынан теориями, объясняющими өзара байланысты эмоционалдық және органикалық процестердің пайда теориясы сипаттайтын әсері эмоциялар психикасына және мінез-құлық адам. Эмоциялар болып шықты қызметін реттейді, обнаруживая әбден белгілі, оған әсер сипатына байланысты және қарқынды эмоционалдық тәжірибе. Д. О. Хеббу мүмкін болды эксперименттік жолмен алуға қисық, выражающую арасындағы тәуелділік деңгейі эмоционалды қозу адам мен табыстылығы оның практикалық қызметі. Арасындағы эмоциялық қозу мен қызметінің тиімділігін адам бар қисық сызықты, «колоколообразная» тәуелділігі. Қол жеткізу үшін ең жоғары нәтижеге қызметін нежелательны тым әлсіз және өте күшті эмоциялық қозу. Әрбір адам үшін (жалпы және барлық адамдар үшін) бар оптимум эмоционалдық тез қозғыштық, қамтамасыз ету максимум тиімділігі. Оңтайлы деңгейі эмоциялық қозу, өз кезегінде, көптеген факторларға байланысты: ерекшеліктеріне орындаймыз менің қызмет, жағдай ол ағады, даралығын оған енгізілген адамның және басқа да көптеген. Тым әлсіз эмоциялық возбужденность емес қамтамасыз етеді, және қажетті мотивация, тым қатты бұзады, оның дезорганизует және жасайды іс жүзінде басқарылмайтын. Адам динамикасы эмоционалдық процестердің және күйлердің емес, аз рөлі қарағанда, органикалық және физикалық әсер ету, ойнайды, когнитивті-психологиялық факторлар (когнитивті білдіреді қатысты білімдер). Осыған байланысты ұсынылды жаңа тұжырымдамасы, түсіндіретін эмоциялар адамның динамикалық ерекшеліктерімен когнитивті процестер. Алғашқылардың бірі болып осындай теориялар болды теориясы когнитивтік диссонанса Л. Фестингера. Оған сәйкес жағымды эмоционалды күйзелу туындайды адам болған кезде оның күту расталады, ал танымдық ұсыну воплощаются өмірге, яғни нақты қызметінің нәтижелері сәйкес келеді алға қойған, келісіледі, олардың, немесе, сол, тұр консонансе. Жағымсыз эмоциялар пайда болады және күшейеді жағдайларда арасындағы күтілетін және нақты нәтижелерімен қызметі бар алшақтығы, сәйкес келмеуі немесе диссонанс. Субъективті жағдайы когнитивтік диссонанса, әдетте, переживается адам ретінде ыңғайсыздық, және ол тырысады мүмкіндігінше тезірек оған құтылу. Шығу жағдайын когнитивтік диссонанса мүмкін двояким: немесе өзгертуге танымдық күту және жоспарлары осылайша, олар сәйкес нақты алынған нәтиже, немесе алуға көріңіз жаңа нәтиже, ол согласовывался тех күту. Қазіргі заманғы психология теориясы когнитивтік диссонанса жиі үшін пайдаланылады түсіндіруге әрекет адам, оның іс-әрекет әр түрлі әлеуметтік жағдайларда. Эмоциялар сол ретінде қарастырылады негізгі себебі тиісті іс-әрекеттер мен істер. Жатқан олардың негізінде когнитивным факторларға беріледі » детерминация адамның мінез-құлық әлдеқайда үлкен рөл қарағанда органикалық өзгерістер. Доминирующая когнитивистская бағдары, қазіргі заманғы психологиялық зерттеулер әкелді ретінде змоциогенных факторлар болды қарауға, сондай-ақ саналы бағалау, адам береді. Ойлайды мұндай бағалау тікелей әсер етеді сипаты, эмоционалдық тәжірибе. Сол айтылды жағдайлары мен факторлары туралы туындаған эмоциялар және олардың динамикасы. У. Джемсом, Ланге, У. Кенноном, П. Бардом, Д. Хеббом және Л. Фестингером, өз үлестерін енгізді. С. Шехтер. Ол көрсеткендей, қосар үлесі зор эмоциялық процестер енгізеді жады және мотивация адам. Тұжырымдамасы эмоция, ұсынған С. Шехтером атқа ие когнитивтік-физиологиялық. Осы теорияның пайда болған эмоционалдық жай-күйі басқа воспринимаемых ынталандыру және порождаемых олардың дене өзгерістер әсер ететін өткен тәжірибесі адам және бағалау, оларға қолма-қол жағдайды тұрғысынан өзекті оған мүдделері мен қажеттіліктерін. Жанама растау әділдік когнитивтік теориясы эмоциялар болып табылады әсер алаңдауы адамның ауызша нұсқаулар, сондай-ақ сол қосымша эмоциогенной ақпаратты өзгерту үшін арналған бағалау адам туындаған жағдай. Бір эксперименттер бағытталған дәлел айтылған ережелерді когнитивтік теориясы эмоциялар, адамдарға берді ретінде «дәрі-дәрмек» физиологиялық бейтарап ерітінді сүйемелдеуімен түрлі нұсқаулар. Бір жағдайда оларға айттық, бұл «дәрі» керек болады шақыруға, олардың жай-күйі, тоқмейілсу, басқа — күйі, ашу-ыза. Қабылданғаннан кейін тиісті «дәрі-дәрмек» сыналушылардың біраз уақыттан кейін, ол бойынша нұсқаулықты тиіс әрекет бастау, сұрады, олар сезінеді. Бұл сол эмоционалдық күйзелісті, олар айтты келуі күтілетін, осы атындағы нұсқаулықтар. Көрсетілді, сондай-ақ, сипаты мен қарқындылығы эмоционалдық адам сол немесе өзге де жағдайларға байланысты, сонымен қатар олардың уайымдайды, басқа да, жанында тұрған адамдар. Бұл эмоционалдық жай-күйінің берілуі мүмкін адамға, ал адамның айырмашылығы жануарлардың сапасы коммуницируемых эмоционалдық байланысты оның жеке қарым-қатынас, сол кімге ол сопереживает. Отандық физиолог П. В. Симонов тырысты қысқаша символдық түрде өз жиынтығы әсер ететін факторлардың пайда болуы және сипаты, эмоциялар. Ол ұсынды бұл үшін келесі формуланы: Э = F(Р, (Ин-Аж …)), мұнда Э — эмоция, оның күші мен сапасы; /7 — шамасы мен ерекшелігі өзекті қажеттіліктерін; (Ин — Аж) — бағалау ықтималдық (мүмкіндігі) қанағаттандыру осы қажеттіліктің негізінде туа біткен мерезден және прижизненно сатып алынатын тәжірибені; Ин — ақпарат құралдары туралы, прогностически қажетті қанағаттандыру үшін бар қажеттіліктерін; Аж — ақпарат құралдары туралы, олар бар адам уақыттың осы сәтінде. Формулаға сәйкес ұсынылған П. В. Симоновым (оның тұжырымдамасы, сондай-ақ салынуы мүмкін қатарына когнитивистских және арнайы атауы — ақпараттық), күші мен сапасы туындаған адам эмоциялар, сайып келгенде, анықталады күшпен қажеттілігін бағалау және қабілеті оны қанағаттандыру қалыптасқан жағдай. Қорытынды Адреналин эмоцияны реттеуші фактордың бірі болып есетелінеді. Ол бауырдағы гликогеннің ыдырауына әсерін тигізеді. Адам эмоциялық жағдайда болған да, қандағы қанттардың мөлшері азайып кететінін медиктер анықтаған болатын. Эмоция тудыратын стрестің пайда болу ағымында биологиялық танымдықтың 3 буыны болатыны белгілі болды. 1) Күйзеліс тудыратын бағалар; күйзелістің анық қатал-дылығы, онша үлкен мөлшерде болмағанымен проблема оны адамның өз өліне, біліміне және түсінігіне қарай бағалануында. Бағасына қарай ағзада физиологиялық-биохимиялық үрдістер өтіп, бірнеше пайдалы және пайдасыз өзгерістер туады. 2) Оқиғаның өзіне немесе оның бағасына деген физио-логиялық-биохимиялық, биологиялық жауабы. Адреналогиялық-биохимиялық әсер етеді. 3) Алдағы уақыттарда күйзелісті болдырмайтын, оның неше түрлі себептерін жоюға арналған іс-әрекет (мінез-құлық). Жұмсалатын биологиялық күш өлшемі оқиғаның салдары әр қашанда есепкс алынуы тиіс. Осының нәтижесіне ағзада тізбекті күйзеліс пайда болады. жүктеу/скачать 51,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|