Реферат Тақырыбы: Нейрондар. Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері. Орындаған: Кулбаева А. А
жүктеу/скачать 44,98 Kb.
|
1 2
|
МЕББМ «Қазақ-Ресей медицина НУО «Казахстанско-Российский университеті» Медицинский университет» Реферат Тақырыбы: Нейрондар.Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері. Орындаған: Кулбаева А.А. Қабылдаған:Сугуржанова Г.А Тобы: 106Б Жалпы медицина Алматы-2023 Мазмұны: І.Кіріспе...........................................................................................................3 II.Негізгі бөлім................................................................................................4 1.Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы………………………………….3-5 2.Жүйке жүйесі (ОЖЖ) қызметін зерттеу әдістері.....................................5-8 III.Қорытынды..................................................................................................9 IV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.............................................................10 КІРІСПЕ Орталық жүйке жүйесі (systema nervosum centrale) – адам мен жануарлардың жүйке клеткалары (нейрондар) мен оның өсінділерінен тұратын жүйке жүйесінің ең негізгі бөлігі. Орталық жүйке жүйесі омыртқасыз жануарларда бір-бірімен тізбектеле орналасқан жүйке түйіндерінен (ганглийлерден) тұрады.Омыртқалы жануарларда жұлын мен мидан тұрады. Тірі организмді құрайтын түрлі органдар жүйелерінің қызметтерін үйлестіріп, реттеп отырады. Осы қызметтерді Орталық жүйке жүйесі жұлын жүйкелері (31 жұп) мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы атқарады. Бұл жүйкелер омыртқааралық және вегетативтік жүйке түйіндерімен бірге шеткі жүйке жүйесін құрады. Әр түрлі рецепторлардан тітіркену процесінде пайда болатын жүйке импульстары орталыққа тепкіш (афферентік) жүйке талшықтары арқылы Орталық жүйке жүйесіне келеді. Бұл жерде импульс мәліметтері өңделіп, Орталық жүйке жүйесінің орындаушы бөлімдері – орталықтан тепкіш (эфференттік) жүйке талшықтары арқылы “бұйрықты” тиісті орнына жеткізеді. Нәтижесінде Орталық жүйке жүйесінің ең негізгі қызметі – рефлекстің жүзеге асуын қамтамасыз етеді. 1.Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы. Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы – Орталық жүйке жүйесінің өз ішіндегі, сондай-ақ, оны организмнің барлық органдары және тіндерімен байланыстыратын өткізгіш жолдардың пайда болуына әкеледі. Орталық жүйке жүйесінде сомалық (анималдық) және вегетативтік жүйке жүйелерінің орталықтары орналасқан. Сомалық жүйке - жүйесі сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдайды және қаңқа бұлшық еттерінің қызметін басқарады, ол организмнің қимыл-қозғалысын, сыртқы ортада бір жерден екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Орталық ми қыртысында орналасқан – айқын шектелген шекарасы жоқ, ядро және шашыраған бөліктерден тұрады. Ми қыртысынан шыққан импульстер ми сабауы мен жұлындағы қозғалтқыш ядролар арқылы бұлшық еттерді қозғалысқа келтіреді. Вегетативтік жүйке жүйесінің парасимпатикалық бөлігінің орта ми көпірінде, ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сегізкөздік бунағында; симпатикалық бөлігінің орталық жұлынның VІІІ мойындық, І – XІІ кеуделік, І – ІІ белдік бунағында орналасқан. Аталған екі бөліктің де қызметін біріктіріп басқаратын жоғ. вегетативтік орталық – мидың сұр затының құрамында болады. Адам мен жануарлардың ми сыңарларының қыртысы және қыртыс асты (базальді) ядролары Орталық жүйке жүйесінің жоғары дәрежелі жүйке қызметін іске асыратын орталығы болып табылады. Адамның мінез-құлқы, оның санасы мен ақыл-ойының ең күрделі көріністері осы ми қыртысындағы шартты рефлекстер арқылы іске асады. 3 Нейрондар (neuronum, бұл атауды Вильгельм фон Вальдейер бердi) немесе нейроциттер-жүйке ұлпасының негiзгi құрылым, қызмет бiрлiгi (52 сурет), көлемi ұсақ, дене диаметрi 4-5 мкм-ден (мишық түйiршiктi жасушасы) iрi, дене диаметрi 140 мкм (ми қыртысындағы алып көп жақты (пирамида тәрiздi) жасушалар), туғаннан кейiн бөлiну қабілетiн жоғалтады, тiршiлiкте оның саны көбеймейдi, қайта азаяды. Нейрондардың өлуi қалыпты жағдайда аз кездеседі, ол қалыпты (бағдарланған)-апоптоз (грек. «арорtоsis»-түсетiн мезгiл) механизмiмен iске асады.Жетiлген нейрондар қабылдағыш қызмет атқаратын сырт қабығынан-невролеммадан (плазмолеммадан), денесiнен (corpus,перикарионнан), өсiндiлерiнен тұрады. Жүйке жүйесi әр бөлiмiндегі нейрондар перикарион түрi, оның көлемi, өсiндiлерінің саны, жалғама байланысы, дендриттердің тармақталуы және бөлетiн селбестiргiшiмен өзгешеленедi.Перикарионның құрамына ядро және цитоплазма кiредi. Нейронның әдетте бiр, iрi, дөңгелек, ақшыл, 2-3 iрi ядрошықтары бар, хроматинi аз, цитоплазманың ортасында орналасатын ядросы болады. Мұндай құрылым ерекшелiктерi нейрон ядросындағы ДНҚ молекуласындағы бiрiздiлiктiң иРНҚ молекуласына жазылуы жоғары қарқында жүретiнiн көрсетедi. Ұрғашы мал нейрон ядрошығының жанында Х-хромосома сақтайтын, iрi хроматин үйiндiсi - Барра денешiгi болады.Нейронның цитоплазмасында мына тұрақты қосындылар: түйiршiктi эндоплазмалық тор (Франц Ниссль рибосомаларды метилен көгiмен бояп, алғашқы болып көргендiктен, оны Ниссль заты немесе тигроид деп атайды. Тигроид деп атау қате, себебi перикарионды Ниссль тәсiлiмен бояғанда, жолбарысқа емес, жыртқыш мысық терiсi, дақты қабыланға ұқсас болады), Гольджи аппараты, көптеген митохондрийлер (нейрондар қуатын зат алмасудағы ауада қамтамасыз ететiндiктен, ол оттек жетiспеуiне өте сезгiш болады), лизосомалар, жасуша орталығы (центросома, нейрондарда болып, микротүтiкшелер құрастырады), цитоқаңқа (нейротүтiкшелер, микро-, аралық нейрофиламенттердi бекiткенде, бiр-бiрiмен жабысып, шоқтар түзiп, күмiс тұздарымен бояғанда жасанды құрылым-жiпшелер құрады да, қалыңдығы 0,5-3 мкм нейрофибриллдер деп аталады) және тұрақсыз қосындылар (май тамшысы, липофусцин түйiршiктерi және нейромеланин) сақталады.Перикарионнан екi өсiндi - дендриттер (dendritum, «dеndrоn»-ағаш) және аксон (грек. «ахоn»-өсiндi; нейрит-neuritum) тарайды. Олар жалғама (синапс, грек. «synарsis»-қосылу, байланыс) құруға қатысады. Аксон-әдетте жалғыз, ұзын (бірнеше мкм-ден 1-2 м дейiн жетеді), бойы тармақталмайды, тармақталған ұшында жалғама көпiршiктерi болып, онда перикарионнан келген тiтiркенiстер сақталады. Дендриттер-өте тармақталған, қысқа өсiндiлер, тiтiркенiстi қабылдап, перикарионға жеткiзедi, онда түйiршiктi, түйiршiксiз эндоплазмалық тор, рибосома құрамбөлiктерi, Гольджи аппараты болады. 4
Құрылым жiктелуiнде өсiндiлер саны алынады. Өсiндiсi жоқ алғашқы нейробластар - аполярлы; бiр өсiндiлiлер (көз торлы қабығының амакрин нейрондары, иiс сезу буылтығындағы шумақша аралық нейрондары) - униполярлы (unipolare); жалған бiр өсiндiлi (жұлын түйiнi нейрондары) - псевдоуниполярлы; екi өсiндiлiлер (иiс сезу нейрондары) - биполярлы (bipolare); көп өсiндiлi (ұршық тәрiздi, жұлдызша, алмұрт, пирамида тәрiздi және басқа) - мультиполярлы (multipolare) болып, жiктеледi. Нейрондар атқаратын қызметiне сай (рефлекторлық доғадағы орнына байланысты), үш топқа-сезгiш (сезiмтал-миға бағытталған, сыртқы, iшкi орта әсерлерінен түзілген тiтiркенiстердi қабылдап, оны перикарионда өңдеп, аксонмен екiншi, үшiншi нейрондарға жеткiзедi; қозуды шеткi ағзалардан орталық жүйке жүйесiне өткізедi), қозғалтқыш (шетке бағытталған, тiтiркенiске жауап беретiн ағзаларға (қаңқалық бұлшық ет, қан тамырлары) хабарды өткiзедi; қозуды бұлшық еттер мен бездерге жеткiзедi), аралық (нейрондар арасындағы байланысты түзеді - байланыстырғыш; қозуды сезiмтал нейрондардан қозғалтқыш нейрондарға өткiзедi) деп бөлiнедi.Нейронның бойымен қозу тек бiр бағыт бойынша, былай өтедi: дендриттер→дене→аксон.Биохимиялық жiктелу нейрондар жалғамасында тiтiркенiстi өткiзуде қолданылатын селбестiргiштердің химиялық ерекшелiктерiне негiзделген.Оның басты сипаттамасы (критерий)-нақты селбiргiштер түзiп, жалғама көпiршiгiне жинап, жалғама саңылауына шығару. Селбiргiшi ацетилхолин болатын нейрон тобын - холинергиялық, норадреналин - адренергиялық, серотонин - серотонинергиялық, дофамин - дофаминергиялық, гамма-аминдi май қышқылы болса - ГАМҚ-ергиялық, АТФ, оның туындылары болатынын-пуринергиялық, субстанциялық Р, энкефалин және эндорфин нейропептид болатынын - пептидергиялық деп бөледi. Жүйке жүйесі (ОЖЖ) қызметін зерттеу әдістері: 1.Экспериментальдық: Экстирпация, миды түрлі деңгейде кесу(айыру әдісі); Модель жасау әдісі; Стереотаксикалық әдіс; Потенциалдарды қоздыру (тудыру) әдісі; Шарты рефлекстер әдісі; Биохимиялық әдістер. 2. Клиникалық : Электроэнцефалография (ЭЭГ); Мидың компьютерлік томографиясы (КТ); Магнитті резонастық томография (МРТ); Позитонды эмисоналдық томографиясы (ПЭТ); 5 Эхоэнцефалография; Реоэнцефалография (РЭГ). Экспериментальдық әдістер Экстирпация (толық немесе бөлшектеп алып тастау), айыру (миды әр түрлі деңгейде кесу). Егер мидың екі жарты шарларын бөлсе, оны комиссуротомия дейді, ми қыртысы мен төменгі құрылымдарын айырса – лоботомия дейді.Бұндай әдіс кесуден төменгі бөлімдердің қызметін қызметін және алынып тасталған жоғарғы орталықтардың функциялық мағынасын түсінуге мүмкіндік береді. Модель жасау әдісі (физикалық, математикалық, концентуальдық).Қолдан жасалған механизмдердің қызметі мидың кейбір қызметтеріне ұқсас болады. Олар көбіне компьютерлік механизмдер. Стереотаксикалық әдіс. Стереотаксикалық аспап арқылы мидың түрлі терең құрылымдарына электродтарды фронтальды, сагитальды, вертикальды бағытта енгізуге мүмкіндік береді. Стереотаксис атластарын қолданып, микроэлектрод арқылы мидың құрылымдарын тітіркендіруге болады. Потенциалдарды қоздыру әдісі. Әдістің негізі рецепторларды немесе афферентті жолдарды тітіркендіргенде мидың электрлік белсенділігі өзгереді. Клиникада потенциалдарды көру, есту немесе басқа сезгіш рецепторлық тітіркендіргіштерді қабылдайды.Көбінесе потенциалдарды қоздыруды электроэнцефалограмманы жазғанда қабылдайды. Потенциалдар үстіңгі бөлімдерінен де, терең бөлімдерінен де тіркеуге болады.Қоздырғыш потенциалдары ЭЭГ толқындары төмен болады. Бұл әдіс мидың сезгіштік қызметтерін объективті түрде зерттеуге арналған. Мысалы: кейбір патологиялық жағдайда (ісік п.б.) потенциалдар биіктігі, формасы өзгереді. Шартты рефлекстер қалыптастыру әдісі. Бұл әдіс жоғары жүйке жүйесі қызметін зерттейтін негізгі әдіс болып табылады. Яғни мінез-құлықты тексерудің негізгі әдісі болып табылады. Оны И.П. Павлов ұсынған. Шартты рефлекстер шартсыз рефлекстердің негізінде жасалады. Мысалы: сілекей бөлу шартсыз рефлекстердің негізінде шартты рефлекс жасалады. Биохимиялық әдістер. Мидағы үрдістердің көбі макромолекулярлы заттар, физиологялық белсенді заттар арқылы іске асады. Бәрімізге мәлім нейрондар арасында синапстар болуы. Мидың құрылымдарында көптеген қоздырушы, медиаторлар ашылған(дофамин, серотонин, γ-амино май қышқылы, глицин). Мысалы: зерде теорияларын алсақ оның ішінде биохимиялық теория бар(рибонуклеин қышқылы, белок). Соңғы кездерде миға эндорфин, энкефалин заттар әсері зерттелген. Олар адамның мінез-құлқына көп әсер тигізеді(күлкі кезінде көп бөлінеді). Биохимиялық әдіс - ми қызметі кезінде түзелетін биологиялық активті заттарды тіркеу. Қан және ликвордағы заттарды тіркеу. 6 Клиникалық әдістер Электоэнцефалография әдісі. Мидағы жинақталған электрлік потенциалдарды тіркеу. Мидағы көптеген нейрондардың активтілігін тіркеу(яғни олардың әрекет потенциалдарынан пайда болады).Басқа бірнеше электрод бекітеді. Биполярлы - униполярлы әдіс. Ми потенциалдары күшейіп, тіркеледі. Электроэнцефалограмма жазылады. ЭЭГ 4 негізгі ырғағы болады: α, β, δ ритм. ЭЭГ мидың көптеген патологиялық жағдайын анықтауға анықталады. Мысалы: эпилепсия ауруын, сіреспе қозғалыс (судорги), мидағы қан айналымының бұзылуын көрсетеді. Сол кезде ЭЭГ-да патологиялық толқындар пайда болады. Мидың компьютерлік томографиясы (КТ). КТ-рентген сәулелерін қолдана мидың ішкі құрылысы, ми сауытының сүйегі, бастың басқа да тіндерін зерттеледі. КТ арқылы мидың жұқа кесінділері жасалып, математикалық модель түрінде мидың ішкі құрылысының суреттері жасалады.Компьютерлік томография пациент денесін айналып тұратын рентген аппарат. Аппарат денені әр түрлі бұрыштан түсіріп, математикалық компьютерлік өңдеуден өткізіп үш өлшемді мидың моделін жасап көрсетеді. Магнитты резонансты томография (МРТ). Қазіргі кездегі ми құрылысын зерттеуге арналған ең көрнекті, объективті әдіс. Бұл әдісте рентген сәулелері қолданбайды, бұнда сутек атомдарының магнитты резонансы қолданылады. МРТ- да организмге ешқандай сәулелердің әсері болмайды (тек кардиостимуляторы бар адамға істеу болмайды). МРТ арқылы мидың құрылысын зерттеу үшін пациентті күшті магниттік өріс ішіне орналастырады. Адам денесіндегі сутек атомдары магнитті өріске параллельді бағытта сапқа тұрғандай орналасады. Сол кезде аппарат негізгі магнитті өріске перпендикулярлы электромагнит сигналдарын жібереді. Сутек атомдары қозып, жауап ретінде өз сигналдарын жібереді. Сигналдарды аппарат қабылдайды. Әр түрлі тіндерде сутек атомдарының саны әр түрлі, сондықтан олардың жауаптары әр түрлі болады. МРТ - оларды танып, жіктеп, әр түрлі суреттер құрастырады. МРТ кеңінен неврологияда, нейрохирургияда қолданады. Ми ісіктерін, тұқым қуалайтын кемшіліктерді, мидағы қабыну процестерді, шашыраңқы таралған склероз ауруларын және басқаны анықтайды. Позитрондық эмиссиондық томография (ПЭТ). Мидың құрылысын,мидағы патологиялық үрдістерді изотоптар арқылы зерттеу. Қан айналымына белгілі элементтердін изотоптары (О 15,Т13,F18) дезоксиглюкоза мен бірге енеді. Мидың қай учаскесі белсенділігі жоғары болса,соған радиоактивлігі глюкоза көбірек сіңген болады. Яғни сол бөлімінен келтін радиоактивті сәулелер де көп болады. Детектор сол сәулелерді қабылдап компьпютер арқылы ми сүйектің кесінділерін жасайды. Ми бөлімдерінің метаболиттік белсенділігіне байланысты изотоптардың орналасуы әр түрлі болады. Эхоэнцефалография - (миды УДЗ). Мидың ультрадыбыстық зерттелуі. Әдістің негізі - бастың әр түрлі құрылымдарынан ультрадыбыс жаңғыры әр түрлі болады. Бастан алынған ультрадыбыстық сурет ми тіндерін, бас сүйектің микворды, сонымен бірге патологиялық өзгерістерді көрсете алады. 7 Реоэнцеолография (РЭГ). (грек. «реос»-ағым, «энцеоралас»-бас, «графия»-жазу). Мидың қанмен қамтамассыз етілуін зерттейтін клиникалық әдіс. РЭГ аспабы реограф. Бастың терісіне электродтар бекітіледі. Электрод арқылы жиі айнымалы электримпульстері жіберіледі. Бас тіндерінің электрлік кедергісін өлшейді. Қанның электрөткізгіштігі басқа тіндерге қарағанда жоғары, сондықтан қан ағысына байланысты тіндерін электрлік кедергісі өзгеріп тұрады. Соны аспап өлшеп,қисық сызық ретінде көрсетеді. Реограмманы талдағанда оның пульстік толқындарын қарастырады. Яғни толқындарының амплитудасын және жылдамдығын салыстырады.Мидың әр түрлі бөлімдерінің реограммасын жазуға болады.Бұл әдістің мидың қан тамырлар ауруының диагностикасына қолданады.Бұл әдісті ми қан тамырларының тонусын және серпімділігін анықтауға мүмкінкіншілік береді және де бұл әдіс бас ауруының диагностикасында қолданылады. 8
жүктеу/скачать 44,98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2