Рефлекс - жүйке әрекетінің негізі
Рефлекс — бұл организмнің сыртқы немесе ішкі тітіркендіргіштерге жауап беруі, ол жүйке жүйесінің қатысуымен жүзеге асырылады. Рефлекс жүйке жүйесінің негізгі функцияларының бірі болып табылады және ол орталық жүйке жүйесінде рефлекторлық доға деп аталатын арнайы жүйке жолдары арқылы жүзеге асады.
Рефлекторлық доға
Рефлекс белгілі бір жолмен жүреді, ол рефлекторлық доға деп аталады. Рефлекторлық доға 5 негізгі элементтен тұрады:
1.Рецепторлар – сыртқы немесе ішкі тітіркендіргішті қабылдайтын жүйке ұштары.
2.Сезімтал нейрондар – рецепторлардан алынған ақпаратты орталық жүйке жүйесіне (жұлын немесе миға) жеткізеді.
3.Орталық жүйке жүйесі – алынған сигналды өңдеп, жауап беру шешімін қабылдайды.
4.Қозғалтқыш нейрондар – орталық жүйке жүйесінен шыққан жауапты бұлшықеттерге немесе бездерге жеткізеді.
5.Орындаушы орган – рефлекс нәтижесінде белгілі бір әрекетті орындайтын орган (мысалы, бұлшықет).
Рефлекстердің түрлері
Рефлекстер екі негізгі түрге бөлінеді:
Туа біткен рефлекстер – адам өмірге келгеннен бастап бар болатын рефлекстер (мысалы, жөтелу, жұтыну, көзді жұмып қалу).
Жүре пайда болған рефлекстер – өмір барысында қалыптасатын рефлекстер (мысалы, велосипед тебу дағдысы).
Жоғары жүйке әрекеті – бұл ми қабығы мен оның астындағы құрылымдардың күрделі психикалық және жүйке процестерін реттейтін әрекеті. Ол адамның мінез-құлқы мен саналы іс-әрекеттерінің негізін құрайды және сыртқы ортаның әсеріне бейімделуін қамтамасыз етеді.
Жоғары жүйке әрекетінің негізгі ерекшеліктері:
Сана мен ойлау: Жоғары жүйке әрекетінің ең басты көріністерінің бірі – ойлау қабілеті мен сананың болуы. Адам миының қабығы күрделі ақпараттарды өңдеп, қоршаған ортадағы құбылыстарды түсінуге, шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Сөйлеу қабілеті: Адамның жоғары жүйке әрекетінің бірегей ерекшелігі – тіл және сөйлеу. Сөйлеу арқылы ақпаратты жеткізу, қабылдау және сақтауға мүмкіндік туады.
