N.A. ZAVALKO, T.T. BEKSOLTANOVA

265
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
“National Centre of Advanced Training “ORLEU”.
A significant role in the quality management system in the activities of training 
institutions takes a 
providing
 the advanced nature of education programs, taking into 
account the expectations of teachers, support to the social mandate of all consumers of 
educational services. These functions are taken over by the quality of the monitoring 
system of the educational process [2].
Monitoring of system of advanced training, this multi-level system of diagnostic 
and analytical procedures, the use of which must meet strict requirements. By monitor-
ing in education, we meanthe system of collection, processing, storage and dissemina-
tion of information about the educational system or its individual components, which 
focused  on  information  management  software  that  allows  to  judge  the  state  of  the 
object at any time and can provide its forecast of development.
To carry out the experimental work sample of teachers was determined among 
listeners of refresher courses. Groups for the study were selected based on a random 
sample of the monthly number of groups organized by the branch of Joint-stock com-
pany “National Centre of Advanced Training “ORLEU” Institute of Advanced Train-
ing of teachers on the East Kazakhstan region.
Table 1 – Using of monitoring research in the professional activities
Subject
Before 
trainings
After 
trainings
Before 
trainings
After 
trainings
yes
no
Teachers of socio-humanitarian cycle (total 102)
Foreign language
33%
33%
0
0
Russian language and literature 
25%
27%
2%
0
Kazakh language and literature 
4%
5%
1%
0
History
31%
34%
3%
0
Social pedagogue
3%
3%
0
0
Teachers of naturally - mathematical cycle (total 96)
Mathematics 
40%
42%
2%
0
IT
15%
16%
1%
0
Physics 
9%
11%
2%
0
Chemistry
21%
22%
3%
2%
Geography
1%
1%
1%
0
Biology
2%
2%
2%
0
N.A. ZAVALKO, T.T. BEKSOLTANOVA. 4 (72) 2016. Р. 264-271          
 
 
                ISSN 1683-1667 

266
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
The total number of region teachers was 198. 96 (48%) of them belong to natu-
rally - mathematical cycle and 102 (52%) of them was teachers of socio-humanitarian 
cycle. With the experimental groups was conducted a course,”Theory and practice of 
pedagogical monitoring: management the of the educational process of the school” 
and other kinds of work, at the end of the courses teachers had to answer to a question-
naire to determine their level of knowledge and use of the monitoring system in the 
professional activity.
According to the analysis of the data, we see that the level of knowledge on the 
using of monitoring in professional activities of teachers, who have passed training 
courses increased in comparison with the data before passing the course preparation, 
and it indicates the positive dynamics of growth of acquired knowledge and skills. Sig-
nificant changes occurred in teachers of socio-humanitarian cycle, their dynamics of 
growth has increased by 6%. The average gain of knowledge of pedagogue was 13%.
Figure 1 – Initial diagnosis
According to the opinion of the majority of respondents (Figure 1, 2), which is 
about 70% of listeners, their gained knowledge and use of monitoring studies before 
the course training through the global Internet , as well as did the self-education, which 
indicates that the using of monitoring data was not systematic.
Most of teachers, about (96%) after passing training courses consider (Figure 
3,4) that it is necessary to conduct monitoring studies, as this contributes to the proper 
and specific planning of their action in their professional activities, to improve the 
PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL SCIENCES

267
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
quality of teaching. According to the opinion of respondents, the use of the monitoring 
system will facilitate to proper planning of their professional activities, to improve the 
quality of educational services for students.
Figure 2 –Verification diagnostics
Figure 3 – Initial diagnostics
Before passing the courses, the majority of teachers (54%) believe that it is nec-
essary to monitor the 1 per quarter. In our opinion, this is an erroneous position. Moni-
toring should be carried out on each lesson for each student individually. This will 
improve the quality of students’ knowledge. Changings in the point of view of teachers 
after the end of the training testifies the effectiveness of the special course.
In our questionnaire was asked open-ended question “What is needed to help 
teachers to conduct qualitative monitoring”. By analyzing the answers to this question, 
we came to the conclusion that the majority of teachers, namely 87% of the respon-
N.A. ZAVALKO, T.T. BEKSOLTANOVA. 4 (72) 2016. Р. 264-271          
 
 
                ISSN 1683-1667 

268
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
dents need in methodical and practical assistance in conducting and using monitoring 
research in their professional activities. Teachers find that it is have difficult to sum-
ming up, the right development of toolkits of the monitoring study and their further 
using.
Figure 4 – Verification diagnostics
One of the important problems that we encountered during our research is that 
most  of  the  teachers  are  mainly  concentrated  in  the  results  of  quality  of  students’ 
knowledge only in the upper grades, and it is connected with the preparation and con-
ducting of United National Testing. We believe that the systematic monitoring should 
be beganand controlled in the lower grades to prevent the negative results in the higher 
grades.
Special screening sections, which wasconducted over the course allowed us to 
determine the nature of the dynamics of mastering the material presented on the effec-
tive use of monitoring in professional work of the teacher.
We have carried out testing of the input and output on the basis of studying a 
special course, gave the control tasks to audience during the course of study. Based 
on the marks we determined the actual knowledge of the audience. The most high 
mark for quiz got teachers of IT- 4.85 (9.78), the mark of teacher of Russian language 
and literature for IWL (Independent Work of Listeners) was 4,985 (9.96); Based on 
tests at the output, the highest results were shown by the teacher of Mathematics and 
Informatics - 4.9 (9.8). Given below, the Table 2 shows the data for all categories of 
teachers, who participated in our study.
Data show that in general, a program of training, which was developed and im-
plemented by us on the use and application monitoring in the professional activity 
gives positive results. If the in the step of input diagnostic average scores of groups 
were lower, the data shown in the Table 3, then the output diagnostics showed higher 
competence and granted ownership of the material.
PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL SCIENCES

269
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
Table 2 – Average results of actual knowledge of listeners 
Category
Mark for test
Mark for IWL Mark for tests 
at the output
Average results of 
actual knowledge 
of listeners
1-5 
mark
1-10 
mark
1-5
mark
1-10
mark
1-5
mark
1-10
mark
1-5
mark
1-10
mark
Foreign language
4,975
9,95
4,62
9,24
4,85
9,7
4,81
9,62
Russian language 
and literature
4,64
9,28
4,98
9,96
4,6
9,2
4,74
9,48
Kazakh language 
and literature
4,71
9,42
4,76
9,52
4,6
9,2
4,69
9,38
History
4,87
9,74
4,82
9,64
4,85
9,7
4,84
9,68
Social pedagogue
4,79
9,58
4,73
9,46
4,7
9,4
4,74
9,48
mathematics
4,85
9,7
4,97
9,94
4,9
9,8
4,9
9,8
IT
4,89
9,78
4,91
9,82
4,9
9,8
4,9
9,8
Physics
4,68
9,36
4,88
9,76
4,8
9,6
4,78
9,56
Chemistry
4,74
9,48
4,86
9,72
4,8
9,6
4,8
9,6
Geography
4,84
9,68
4,92
9,84
4,65
9,3
4,8
9,6
Biology
4,87
9,74
4,93
9,86
4,75
9,5
4,85
9,7
Table 3 – Results of testing
Teachers
Input testing
Output testing
The increasing of 
knowledge
Teachers of socio-humanitarian cycle
Foreign language
8,9
9,7
0,8
Russian language and literature 8,8
9,2
0,4
Kazakh language and literature  8,9
9,2
0,3
History
9,1
9,7
0,6
Social pedagogue
9,2
9,4
0,2
Teachers of naturally - mathematical cycle
Mathematics
9,3
9,8
0,5
IT
9,3
9,8
0,5
Physics
8,9
9,6
0,7
Chemistry
8,9
9,6
0,7
Geography
8,7
9,3
0,6
Biology
9,1
9,5
0,4
N.A. ZAVALKO, T.T. BEKSOLTANOVA. 4 (72) 2016. Р. 264-271          
 
 
                ISSN 1683-1667 

270
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
From the Table 3, we see that the greatest knowledge increasing observed in the 
foreign language teachers-0.8, in physics-0.7, chemistry-0.7. Results of the research 
provide a basis for the following conclusions:
a) Motivation to learn trainees is aimed on improving the professional compe-
tence;
b) The quality of the educational process in the system of professional develop-
ment of teachers meet the requirements of trainees;
c) Training courses give the audience a new content and technology of the learn-
ing process;
g) The effectiveness of the training was evaluated by listeners with high marks 
and satisfied their needs for refresher courses, stimulated the growth of the profes-
sional level of teachers, contribute a changings in a point of view of the modern orga-
nization of the learning process.
One of the highlights of the output survey is self-esteem, which will be put by 
participants according on the results of the passage of a course of study. The partici-
pants of this study, also were asked to rate their courses of passage of the PC (Table 4).
Table 4 – Howyouevaluatetheresultsofadvanced training courses?
№
Results of studing
Excellent
Good
Middling
Low
1
Knowing and understanding of material, 
objectives and purposes of educational 
program of courses
58,8%
39,9%
2%
2
Skillsinpracticalusingofpedagogi-
calmethods, materialsofeducationalpro-
gramofcourses
58,8%
40,4%
1,5%
3
Understanding the system of monitoring 
and knowledge of methods of implemen-
tation in practice
51%
44,5%
3%
1,5%
4
Skills, which need to implementation of 
gained knowledge
47,5%
48%
3,5%
1%
Most of the teachers, which is 58.8% know and understand the content of the 
educational program and have the ability to make practical use of pedagogical ap-
proaches, that indicates a good mastery of the material. Understanding the system of 
monitoring and knowledge of methodology implementation in practice was evaluated 
as «excellent» by 51% of respondents, also 1.5% evaluated it as «low». In our opinion 
this is due to the professional and personal qualities of each teacher. Of course, course 
in 20 hours, training can not solve the problems of that matter and depth, which pro-
PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL SCIENCES

271
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
vide psychological changes in the structure of the personality of the teacher.
Thus, the gained results show that for the period of training in refresher courses 
we can achieve significant changes in the monitoring system in the professional work 
of teachers of secondary schools, to improve their level of knowledge about the con-
tent and monitoring technology, to develop competence in the conducting of the moni-
toring by the training through a specially designed course and controlled system of 
independent work.
REFERENCES
1. Low of Republic of Kazakhstan about Education. 27.07.2007 (in Russ.)
2. Zhumanov G.S., Monitoring kak sredstvo professional’nogo rosta uchitelja v processe 
povyshenija kvalifikacii. avtoref. dis. … kandidata pedagogicheskih nauk. G.S. Zhumanov. 
Almaty, 2008, 25 (in Russ). 
ӘОЖ 37.015.3
А.К. ИГИБАЕВА, А.К. АХМЕТВАЛИЕВА
С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, 
Өскемен қ., Қазақстан
БОЛАШАҚ МАМАНДЫ ДАЙЫНДАУДЫҢ 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ХХІ  ғасырда  білім  мен  ғылым  саласында  болып  жатқан  өзгерістер  болашақ 
мамандар даярлауда жоғары мектептің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Осыған орай, 
бүгінгі әлеуметтік білім беру кеңістігіне сай бейімдеп білім алу, ойлауды, педагогикалық 
рефлексияны дамыту, өзінше ғылыми тұжырым жасауға, олардың қажетіне қарай ғылым 
жетістігін  сұрыптауға,  студенттің  өзінің  іс-әрекетінің  субъектісі  болуына  мүмкіндік 
туғызу – көкейкесті мәселе.
Түйін  сөздер:  жас  маман,  жас  маманды  дайындау,  жеке  тұлға,  ғылыми  ойлау, 
оқыту. 
 ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ 
В ПОДГОТОВКЕ БУДУЩЕГО СПЕЦИАЛИСТА
Изменения  в  образовании  и  науке  в  ХХІ  веке  ставят  новые  обязанности  перед 
высшей школой в подготовке будущих специалистов. В связи с запросами социального 
образовательного пространства необходимо дать возможность студенту стать субъектом 
педагогического  процесса,  развивать  мышление,  методологическую  рефлексию, 
творческое применение определенных научных концепций. 
Ключевые  слова:  молодой  специалист,  подготовка  молодого  специалиста, 
личность,  научное  мышление,  методы  обучения,  анализ  новаторства  в  образовании, 
обеспечение условия специалисту.
А.К. ИГИБАЕВА, А.К. АХМЕТВАЛИЕВА. 4 (72) 2016. Б. 271-278            
 
                ISSN 1683-1667 

272
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL FEATURES IN 
EDUCATION FUTURE SPECIALIST
Changes in education and science in XXI centery to do new acting at high school at 
education future specialists. At this prose’s social education at nessesiary to give studiens to 
be subject pedagogical prose’s, to recive thinking , methodological reflection, to do creation 
science conception. 
Keywords: young professionals, individuals, future young people in education, training 
methods, analysis innovation in education, creation conditions for young professionals. 
ХХІ ғасырда білім мен ғылым саласында болып жатқан өзгерістер болашақ 
мамандар  даярлауда  жоғары  мектептің  алдына  жаңа  міндеттер  қойып  отыр. 
Осыған орай, бүгінгі әлеуметтік білім беру кеңістігіне сай бейімдеп білім алу, 
жалпы ғаламдық танымды, ойлауды дамыту, өзінше ғылыми тұжырым жасауға, 
олардың  қажетіне  қарай  ғылым  жетістігін  сұрыптауға,  студенттің  өзінің  іс-
әрекетінің субъектісі болуына мүмкіндік туғызу – көкейкесті мәселе. Өйткені, 
тек жоғары білімді маман ғана қоғам мен экономиканың, әлеуметтік және мәдени 
өркендеудің көшбасшысы бола алады.
Жоғары  білім  маманға  білім,  іскерлік  және  дағды  ғана  беріп  қоймайды, 
ол  жеке  тұлға  қалыптастырады.  Жоғары  мектептегі  білім  берудің  басты 
мақсаты  –  алдыңғы  қатарлы  жастар  тәрбиелеу,  адамзаттың  мәдени  және 
өнегелік  деңгейі  мен  оның  ой-өрісін  арттыру,  жоғары  білімді  маман  иелерін 
дайындау.  Білім  саясатының  өзекті  мәселелері  –  кәсіптік  даярлаудың  сапасын 
жақсарту,  біліммен  қамтамасыз  етудің  ғылыми-әдістемелік  жүйесін  түбегейлі 
жаңарту, оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін өзгерту, педагогикалық 
ғылымдарды ұйымдастыруды қайта құру, ондағы алдыңғы қатарлы оқу-тәрбие 
тәжірибелері мен қазіргі қоғамның сұраныстарының алшақтығын жою, білімдегі 
жаңашылдықты саралау, білімді жетілдіру үрдісіндегі үздіксіздікті қамтамасыз 
етуде оның рөлін арттыру. 
Қазақстан  Республикасындағы  қоғамдық  өзгерістердің  ауқымдылығы, 
күрделілігі  білім  беру  саласына,  оның  ішінде  жоғары  оқу  орындарында  білім 
беру  стратегияларына  өзгерістер  енгізуді  талап  етеді.  Әртүрлі  болжамдардың 
сан  алуандығына  қарамастан,  қазіргі  білім  беру  жүйесін  дамыту  үрдісінде 
жаңа  оқыту  үлгілеріне,  мазмұнына,  технологияларына,  түрлері  мен  әдістеріне 
қатысты шығармашылық ізденістердің қарқындылығымен әрі көп түрлілігімен 
ерекшеленетінін  мойындауға  болады.  Осы  орайда  болашақ  маманға  жоғары 
білімнің сапасын арттыру мақсатында әртүрлі бағытта және жаңа бағытта жаңа 
әдістерді  пайдалана  отырып  білім  беру  үлкен  маңызға  ие.  Жоғары  білімнің 
сапасы дегеніміз – жоғары оқу орнының қызмет бөліктерінің барлық қырларын 
қамти отырып оның негізгі сипаттамаларын анықтап беретін көпжақты ұғым. 
Осы ретте оқу процесінің сапасын қамтамасыз етуде оқыту әдістерінің атқарар 
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

273
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
қызметі  зор,  себебі  ол  оқу  процесін  ұйымдастырудың  тиімділігін  көрсететін 
фактор болып табылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің 
басты  міндеті  –  ұлттық  және  жалпы  адамзаттық  құндылықтар,  ғылым  мен 
практика  жетістіктері  негізінде  жеке  адамды  қалыптастыруға  және  кәсіби 
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа 
технологияларын  енгізу,  білім  беруді  ақпараттандыру,  халықаралық  ғаламдық 
желілерге шығу», – деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. 
Шығыстың  ұлы  ойшылы  Әбу  Насыр  әл  Фараби:  «Ұстаз  тумысынан  өзіне 
айтылғанның бәрін жетік түсінген, көрген, естіген және аңғарған нәрселерінің 
бәрін жадында сақтайтын, олардың ешбірін ұмытпайтын, алғыр да зерек ақыл 
иесі,  өте  шешен,  өнер-білімге  құштар,  аса  қанағатшыл,  жаны  таза  және  әділ, 
жұртқа жақсылық жасап, үлгі көрсететін, қорқу мен жасқануды білмейтін батыл, 
ержүрек болуы керек», – деген еді [1]. 
Білім  беру  жүйесінде  әлемдік  деңгейге  жету  үшін  жасалынып  жатқан 
талпыныстар,  түрліше  кәсіптік  бағдарламаларға  негізделген  жаңа  типтегі  оқу 
орындарының пайда болуы болашақ мамандарды даярлау ісіне нақты талаптар 
қоюда.  Ғалымдардың  қоғам  талабына  сай  жүргізіліп  жатқан  өзгерістерге  тән 
жоғары оқу орындарында жаңа типтік құрылымдар мен әдістерді енгізуі әлемдік 
стандартқа  сай  мамандарды  дайындау  үшін  күш-жігерлерін  ғылыми  тұрғыда 
байланыстыра отырып, қызмет жасауда.
Болашақ маманның кәсіби біліктері мен қабілеттері, тұлғалық қасиеттерін 
педагогикалық-психологиялық  тұрғыдан  дамыту  мәселесін  қазақстандық 
педагогикалық ғылымда алғашқы болып Н.Д. Хмель тұжырымдады [2].
Сонымен қатар жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үрдісінде болашақ 
мамандардың  кәсіби  даярлығын  қалыптастыру  мәселелеріне  отандық  педагог 
және психолог ғалымдардан К.С. Успанов, С.С. Құнанбаева, Д.М. Жүсіпәлиева, 
Г.Қ.  Нұрғалиева,  Н.А. 
Завалко,  А.А.  Калюжный,  С.Т.  Каргин,  Ш.Т.  Таубаева, 
Х.Т.  Шерьязданова,  С.М.  Джакупов  және  тағы  басқа  ғалымдардың  еңбектері 
арналған [3-8].
 Бұл ғалымдардың еңбектерінде педагогикалық-психологиялық іс-әрекеттің 
құрылымы, кәсіби даярлау жүйесінде және тәлімгерлік жұмысының барысында 
болашақ  мамандардың  кәсіби  жағынан  маңызды  сапаларының  қалыптасу 
жолдары айқындалып, педагогикалық-психологиялық жоғары оқу орындарының 
тәжірибесі сарапталған, кәсіби-педагогикалық бағдарлау жұмысы жүйеленген.
К.С.  Успанов  өз  еңбегінде,  педагогикалық  үрдісте  болашақ  мамандарды 
адамгершілікке, азаматтықа, ізгілікке тәрбиелеуді кәсіби даярлаудың ажырамас 
бөлігі ретінде қарастырып, теориялық және практикалық тұрғыдан жан-жақты 
негіздеп, сипаттама берген. Ал А.А. Калюжный жеке тұлғаны адамгершілікке 
А.К. ИГИБАЕВА, А.К. АХМЕТВАЛИЕВА. 4 (72) 2016. Б. 271-278            
 
                ISSN 1683-1667 

274
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
тәрбиелеу жүйесінде мамандардың кәсіби қасиеттеріне қойылатын талаптарға 
сипаттама беріп, ғылыми тұрғыда негіздесе [5], С.С. Құнанбаева, С.Т. Каргин 
зерттеулерінде  болашақ  мамандардың  кәсіби  мәндік  қасиеті  мен  кәсіби 
құндылықтарын  қалыптастыру,  мәдениетін  көтеру  жолдарын  жан-жақты 
тұжырымдады [6].
Н.А.  Завалконың  еңбектерінде  болашақ  мамандарды  даярлауда  даралау 
үдерісі жан жақты негізделген
 [4].
Болашақ  мамандарды  даярлау  үрдісінде  инновация  мен  оқытудың  жаңа 
технологиясы мәселелері де педагог ғалымдар Ш.Т. Таубаева, С.Н. Лактионова, 
Е.З. Батталханов, Ж.А. Қараев және т.б. зерттеулерінде орын алды.
Соңғы  жылдары  осы  саладағы  жұмыстардың  көлемі  арта  түсіп,  жалпы 
педагогикалық инновацияға, оның ішінде инновациялық білім беру үрдістеріне 
қатысты бірқатар аспектілер зерттеле бастады. 
Ж.А.  Караевтың  «Үш  өлшемді  әдістемелік  жүйе  педагогикалық 
технологиясы» атты ғылыми монографиясы қазір Қазақстанның бар аймағында 
ғылыми тәжірибеден, сынақтан өтіп, оқыту жүйесінің белсенді әдісіне айналды. 
Үш өлшемді әдістемелік жүйеде оқыту келесі формула бойынша анықталады: 
мақсат-мотив-іс-әрекет-рефлексия-теориялық білім.
Жастардың  мәселесі  және  олардың  қоғам  өміріндегі  орны  болашақ 
мамандардың психологиялық тұрғыдан кәсіби даярлау ерекшеліктері психология 
ғылымында да қарастырылған. 
Болашақ мамандар таным мен іс-әрекеттің субъектісі ретінде сол қалпында 
өмірге келмейді, ол сондай дәрежеге қалыптасу барысында жетеді. Жеке тұлға 
іс-әрекеттер тәсілдерін меңгере отырып, қажетті білімдерді әлеуметтік тәжірибе 
жиынтығы  ретінде  меңгеріп,  сонымен  бірге  қозғалыс  формасындағы  адамзат 
әрекет  күштері  мен  қабілеттерінің  заттық  формаға  ауысуында  жүзеге  асады, 
яғни бұл іс-әрекеттің субъектісі болашақ мамандардың тұлғалық қасиеттерінің 
дамуы деген сөз.
XXI  ғасырда  кәсіби  еңбектің  интеллектуализациялау  тенденциясы 
белгіленіп,  университеттік  білім  берудің  маңыздылығы  көтерілді.  Өйткені 
қазіргі  кезде  әлеуметтік-экономикалық  құрылымдағы,  іскерлік,  экономикалық, 
әлеуметтік  қатынастары  жүйесінде  қоғам  болашақ  маманды  дайындаудың 
сапасына  жоғары  талап  қоюда.  Осыған  орай  жаңаша  ойлайтын  маманды 
қалыптастыруға  бағытталған  университеттік  дайындаудың  жаңа  парадигмасы 
өзекті болып келеді де, яғни қоғамның осы кездегі қалыптасуының талаптарына 
жауап  беретіндей  жоғары  оқу  орындарындағы  білім  беру  студент  тұлғасы 
дамуының  жоғарғы  деңгейін  жеткілікті  түрде  қамтамасыз  ету  қажеттілігі 
туындайды.
Басқа ғылымдар арасында психология ғылымының маңыздылығы туралы 
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

275
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
айтатын  болсақ,  басқарушылық  қызметтегі  адамдармен  қарым-қатынас  80%-
ды  құрайды,  «адам-машина»  жүйесіндегі  апаттардың  70%-ы  операторлардың 
кінәсінен  болады.  Бүгін  ел  нарықтық  қатынастарға  ауысып,  психология 
ғылымының жаңа бағыттары пайда болып, даму үстінде: нарық психологиясы, 
бизнес психологиясы, ақша психологиясы, жарнама психологиясы, кәсіпкерлік 
психологиясы және т.б. Психологиялық білімдер саясаткерлерге, менеджерлерге, 
дәрігерлерге, заңгерлерге, педагогтерге, инженерлерге қажет.
Қазіргі  күні  кадрлық  менеджменттегі  психодиагностиканы  қолдану 
маңыздылығына тоқталып кеткеніміз дұрыс болады, мысалы, коммуникативтік 
қабілеттер менеджер іс-әрекетінде үлкен маңыздылыққа ие.
Д.  Голланд  тұлғаның  белгілі  бір  мамандыққа  сәйкес  келуін  анықтау 
әдістемесінің авторы болады, оның пікірінше вербалды белсенділіктің жоғары 
деңгейі  кәсіпкер  типіндегі  тұлғаның  маңызды  қасиеті  болып  табылады  (J. 
Holland, 1973). Сондықтан да коммуникативтік қабілеттерді диагностикалаудың 
кадрлық менеджментте маңызы зор. 
Психикалық  құбылыстармен  барлық  мамандар  кездеседі  (психикалық 
бейнелер  және  ұғымдар,  түйсіктер  мен  қабылдаулар,  есте  сақтау  және  ойлау 
қабілеттері, зейін мен ерік, эмоция мен түс көру, тұлғаның қасиеттері мен күйлері). 
Психология  адам  белсенділігінің:  мінез-құлығының,  қарым-қатынасының,  іс-
әрекетінің заңдылықтарын ашады. Психология басқа адамның мінез-құлығына 
әсер етудің жолдарын анықтап, өзін-өзі басқаруы бойынша нұсқаулар жасайды. 
Ол  адам  интеллектісі  мен  қабілеттерін,  индивид  қасиеттері  мен  топтарын 
анықтаудағы әдістерін береді.
Адам, өз «Менін» және қоршаған ортаны бейнелей отыра, өз белсенділігін 
реттей  отырып,  үнемі  психикалық  құбылыстарға  енеді,  бірақ  оны  ол  саналы 
түрде ұқпайды. Психология пәні көптеген өмірлік ұғымдарды бітірушінің сөздік 
қорына  енгізеді.  Университеттік  білімі  бар  адам  үшін  бүгінгі  күні  «психіка», 
«қабылдау»,  «мотив»,  «қарым-қатынас»  деген  сөздерді  білмеуге  болмайды. 
Сондықтан да ХХІ ғасырда психология ғылым ретінде өзекті болады. 
Психологиялық  емес  мамандарға  қолданбалы  психологиялық  пәндер 
оқытылмайды: «Басқару психологиясы», «Қарым-қатынас психологиясы», «Заң 
психологиясы»,  «Кәсіби  іс-әрекет  психологиясы»,  «Жетістік  психологиясы» 
және  т.б.  Қазіргі  жағдайда  оқытудың  психологиялық  аспектілерін  күшейту 
проблемасы өзекті болатындығы сондықтан да. Осы проблемалар қандай болады 
екен?
Біріншіден, педагогика және психология пәндерін ажырату қажеттілігі бар.
Екіншіден,  оқу  бағдарламаларында  психологиялық  пәндердің  тізімін 
кеңейту қажеттілігі бар.
Үшіншіден,  сабақтарға  қолдау  көрсету  негізінде  психологиялық 
А.К. ИГИБАЕВА, А.К. АХМЕТВАЛИЕВА. 4 (72) 2016. Б. 271-278            
 
                ISSN 1683-1667 

276
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
әдістемелік  әдебиеттері  мен  құралдары  керек.  Психологиялық-педагогикалық 
тәжірибеде  ойлау  процесінде  логикалық  операцияларының  бар  жиынтығы 
пайдаланылмайды:  салыстыру,  абстракциялау  мен  нақтылау,  жалпылау. 
Сабақтарға  қызығушылық  тудыратын  тәсілдері  қолданылмайды:  нақты  есте 
қаларлық мысалдар мен фактілер, цифрлар мен бағдарлар; оқу қиншылықтарын 
құру;  студенттердің  таным  іс-әрекеті  белсенділігін  қалыптастыратын 
оқытушының  оқу  іс-әрекеті  тәсілдерінің  көптүрлілігін  пайдалану  және  т.б. 
Қызығушылықтың пайда болуының мәнді факторы ретінде оқу материалының 
эмоциялық  жағы  қарастырылады,  осы  мәселелер  шешімінің  болашақ  іс-
әрекетпен  байланыстылығын  көрсету  маңызды.  Сабақтарға  психологиялық 
қолдау көрсетудің белгілері табалдырықтық түйсіктері нормаларын сақтаумен 
байланысты: дыбыс жиілілігі – 40-80дб, фонынан жоғары болу – 6 дб; сөздер 
арасындағы интервалдарды сақтау – 40 мкс, сөйлеудің темпі – 1 минутта 120 сөз, 
сөйлеу қарқыны 20-80 бит секундына, сөйлемнің ұзындығы – 13 сөзден аспайды. 
Төртіншіден, жоғары оқу орындарында психологиялық қызмет қажеттілігі 
туындап отыр. Бүгінгі күні барлық орта мектептерде психологиялық қызметі бар. 
Жоғары оқу орындарында психологиялық қызметтің басты мәселесіне кәсіптік 
бағдарлау  мен  кәсіптік  таңдау  сұрақтары  айналар  еді.  Көптеген  студенттер  өз 
мамандығын дұрыс таңдамайды. Жалпы психологияның негізі бойынша белгілі 
бір мамандықты таңдауда студенттің мамандықты таңдаудағы мотиві маңызды. 
Осы мотив саналы немесе саналы емес болады. 
Қазіргі  жағдайда  студенттік  кезінен  бастап  жоғары  дәрежелі  маманды 
дайындау  1-ші  орында  оқу  пәндерінің  мазмұнына,  оқытудың  тәсілдері  мен 
әдістеріне кәсіби білім берудің бүкіл жүйесінің белсенді қосылуын талап етеді. 
Оқу  бағдарламалары  бір  ғылымның  ғылыми  білімдерінің  бейнесі  ретінде 
абстрактілі  сипатта  болатын  және  шындық  өмірден,  яғни  болашақ  кәсіби  іс-
әрекеттен  алшақ  болатын  пәнді  оқыту  деп  түсіндіріледі.  Осындай  білім  беру 
мазмұнына  көзқарас  энциклопедизм  идеясы  мен  тұлғаның  жан-жақты  даму 
тұжырымдамасынан туындайды, бірақ әлеуметтік тәжірибені меңгеру негізінде 
жатқан психологиялық механизмдерді есепке алмайды. 
Оқыту  барысында  оқушылар  қоршаған  дүние  және  өзі  туралы  түрлі 
мағлұмат алады. Бірақ осы мағлұматтар егер де тұлға үшін маңызды болмаса 
өз бетінше ешқандай рөл атқармайды. Барлымызға мәлім, бір оқиғалар есімізде 
ұзақ қалады, ал басқалары өте тез ұмытылады. Осыған орай, басқа бір мәліметті 
мүлдем байқамауымыз да мүмкін. 1-ші ретте тұлға үшін оқу пәндері мазмұнының 
маңыздылығы  анықталып,  көптеген  зерттеушілері  айтып  жүр,  мысалы,  А.А. 
Вербицкийдің (1991) пікірі бойынша, мәтінді механикалық түрде есте сақтауда 
меңгерілген  білім  тұлғаның  жетістігі  болмауы  мүмкін,  яғни  ол  үшін  әрекетке 
бағыттайтын  оның  әлемге,  қоғамға,  басқа  адамдарға  және  өзіне  қатынасын 
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

277
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
білдіретін білімнің болмағандығы. 
Е.Б.  Тесля  болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  қызығушылығының 
қалыптасу  жағдайларын  қарастырып,  іс-әрекет  мағынасының  ұғымына  көңіл 
аударды.  Тұлғалық  маңызы  бар  оқытудың  методологиялық  аспектілері  Н.Ф. 
Добрынинаның,  С.Л.  Рубинштейннің,  А.Н.  Леонтьевтің,  А.А.  Вербицкийдің, 
Г.  Олпорттың,  К.  Роджерстің  және  т.б.  еңбектерінде  қаралады.  Сонымен 
бірге  осы  идеяның  практикалық  іске  асуы  кең  дамуын  таппады.  Оқытудың 
теориясы  мен  технологиясы  арасында,  оларда  оқу  пәндерінің  белсенді  және 
әлеуметтік  мазмұнының  тұлға  үшін  маңыздылығына  тоқталады,  бұл  жерде 
А.А.  Вербицкийдің  теориясы  мен  контексті  оқыту  технологиясын  айтуға 
болады. Контекстік көзқарас негізінде кешенді зерттеу өткізілді, оның мақсаты 
–  студенттердің  оқу  процесі  және  оқу  сабақтары  мазмұны  маңыздылығы  мен 
оларды кәсіби дайындықта іске асыру болып табылады. 
Болашақ  мамандардың  психологиялық  тұрғыдан  кәсіби  даярлау 
ерекшеліктері отандық психология ғылымында да қарастырылған. 
С.С.  Құнанбаеваның  пікірінше,  университетте  маманның  кәсіби 
дайындығының  негізгі  бағдары  ретінде  жоғары  дамыған  шығармашылық 
потенциалы бар және аналитикалық ойлауымен, іргелі кәсіби дайындығымен, 
еңбектің  динамикалы  түрде  өзгермелі  жағдайларға  және  маманның  кәсіби 
деңгейінің  талаптарына  назар  аудару  қабілеттілігімен,  дүниетанымдық 
мәдениетімен,  қалыптасқан  жалпы  адамзаттық  құндылықтар  жүйесімен 
үйлесімді тұлғаны қалыптастыру болуы тиіс. 
Х.Т.  Шерьязданова  болашақ  мамандарды  психологиялық  тұрғыдан 
дайындауды  жеке  үдеріс  ретінде  ұйымдастыруына  көңіл  бөліп,  оқыту 
мазмұнында және әдістерінде білім алушылардың ерекшелігін ескеруді ұсынады. 
Ғалымның  пікірінше,  психологиялық  дайындықта,  психодиагностика  және 
психокоррекцияға жоғары мән беру 
қажет [7].
Болашақ  мамандарды  даярлауда  психолог  ғалым  С.М.  Жақыповтың 
тұжырымдамдамаларының  маңызы  зор.  Ол  «оқу  іс-әрекеті»,  «оқытудағы  әс-
әрекет» категорияларды жоғарғы мектеп үдерісіндегі психологиялық тұрғыдан 
кең пайдаланды 
[8].
Бірқатар  ғалымдардың  пікірінше,  ХХІ  ғасырда  оқуға  қабілеттілік,  қайта 
құрушылық  ойлау,  айырмашылыққа  төзімділік,  біліктілік  пен  сауаттылық, 
экономикалық,  технологиялық  және  әлеуметтік  мәдениет  адамның  негізгі 
қасиеттері болады.
Қорытындылай  келе,  еліміздің  болашағын  дамытатын,  жетілдіретін 
болашақ  мамандардың  тұлғалық  қасиеттерін  қалыптастыру  ерекшеліктеріне 
назар  аударуымыз  қажет.  Болашақ  маман  тұлғасының  қандай  да  ғылымды 
меңгеруі оның дүниетанымдық, қызығушылық, шығармашылық ерекшеліктеріне 
А.К. ИГИБАЕВА, А.К. АХМЕТВАЛИЕВА. 4 (72) 2016. Б. 271-278            
 
                ISSN 1683-1667 

278
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
байланысты болмақ. Қазіргі жағдайда қоғамда болып жатқан өзгерістерді терең 
тану,  оның  рухани  дамуының  дәрежесін  айқындау,  халқымыздың  дәстүрлі 
мұраларынан сусындай отырып, оның даму қасиеттерін бойына сіңіре отырып, 
өзі өмір сүріп жатқан қоғамның даму үрдісіне елеулі үлес қоса алады. Болашақ 
маман  жеке  тұлға  болып  қалыптасуы  үшін,  ол  қоғамдық  сананың,  адамның 
тұрмыс-тіршілігінің барлық түрлерінен хабардар болуы керек. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Әл-Фараби. Әлеуметтік-этникалық трактаттар / Әл-Фараби. – Алматы, 1975. – 
419 б.
2.  Хмель  Н.Д.  Теоретические  основы  профессиональной  подготовки  учителя  / 
Н.Д. Хмель. – Алматы: Наука, 1998. – 320 с.
3. Успанов К.С. Теория и практика формирования профессионально значимых ка-
честв у будущих учителей / К.С. Успанов. – Алматы: Ғылым, 1998. – 228 с.
4.  Завалко  Н.А.  Индивидуализация  образовательного  процесса:  монография  / 
Н.А. Завалко. – Усть-Каменогорск, 2012. – 233 с.
5.  Калюжный  А.А.  Теория  и  практика  профессиональной  подготовки  учителя 
к нравственному воспитанию учащихся в целостном педагогическом процессе: дис...
докт. пед. наук / А.А. Калюжный. – Алматы, 1994. – 328 с.
6.  Каргин  С.Т.  Влияние  профессионально-педагогической  направленности 
обучения на формирование педагогического мышления будущих учителей: дис. ...канд. 
пед. наук / С.Т. Каргин. – Алма-Ата, 1988. – 150 с.
7.  Шерьязданова  Х.Т.  Психологические  основы  профессиональной 
подготовки  педагогов  и  психологов  дошкольного  образования:  автореф.  докт.  дисс.  / 
Х.Т. Шерьязданова. – Алматы, 1999. – 47 с.
8. Джакупов С.М. Психологическая структура процесса обучения / С.М. Джакупов. 
– Алматы, 2009. – 308 с.
REFERENCES
1.  Al-Farabi. Aleumettіk jetnikalyқ traktattar. Almaty. 1975, 419 (in Kaz). 
2.  Hmel’  N.D.,  Teoreticheskie  osnovy  professional’noj  podgotovki  uchitelja. Almaty, 
Nauka, 1998, 320 (in Russ).
3.  Uspanov K.S., Teorija i praktika formirovanija professional’no znachimyh kachestv 
u budushhih uchitelej. Almaty, Qylym, 1998, 228 (in Russ).
4.  Zavalko N.A., Individualizacija obrazovatel’nogo processa. Monografija. Ust’ Ka-
menogorsk, 2012, 233 (in Russ).
5.  Kaljuzhnyj A.A., Teorija i praktika professional’noj podgotovki uchitelja k nravst-
vennomu vospitaniju uchashhihsja v celostnom pedagogicheskom processe: dis...dokt. ped. 
nauk. Almaty, 1994, 328 (in Russ).
6.  Kargin S.T., Vlijanie professional’no pedagogicheskoj napravlennosti obuchenija na 
formirovanie pedagogicheskogo myshlenija budushhih uchitelej. dis. ...kand. ped. nauk. Alma 
Ata, 1988, 150 (in Russ).
7.  Sher’jazdanova  H.T.,  Psihologicheskie  osnovy  professional’noj  podgotovki  peda-
gogov i psihologov doshkol’nogo obrazovanija. Avtoref. dokt. diss. Almaty, 1999, 47 (in Russ).
8.  Dzhakupov S.M., Psihologicheskaja struktura processa obuchenija. Almaty, 2009, 
308 (in Russ).
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

279
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
ӘОЖ 159.9.01

жүктеу/скачать 8,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: