Ренессанс дәуіріндегі тіл білімі және латын алфавиті

РЕНЕССАНС ДӘУІРІНДЕГІ ТІЛ БІЛІМІ
ЖӘНЕ ЛАТЫН АЛФАВИТІ

Латын т л тарихы Б.з.б. 6 ғасырда Рим сөйлен с
рет нде пайда болып, Жерорта тең з н ң
батысындағы елдерд қамтыды. Римд ктерд ң
Галлия,Иберия түбег н, Солтүст к Африка, Британия,
Норик, Паннония және Дакияны жаулап алуына
байланысты Латын т л тарады. Ол үнд -парсы және
хетт т лдер не жақын. 9 ғасырдада Латын т л
сөйлеу т л рет нде жойылды, дегенмен 15 — 16
ғасырларға дей н батыс еуропа қоғамының,
католик ш ркеу н ң, ш нара әдебиет пен
ғылымның, дәр герл к тәж рибен ң жазба т л
болды. Латын т л италия, сардин, провансаль,
француз, каталон, исп ан, португал, реторомат,
далмат және балқанроман т лдер н ң нег з н
қалыптастырды.

Ренессанс (ағылш. Renaissance, итал.
Rinascimento, 
ол итал. ri – «қайта» және итал.
nasci – 
«туылу» сөздер нен құралған тұрақты
термин) — ХІV-ХVІІ ғасырларға аралығындағы
еуропалық жаңа мәдениет қозғалысы. Ол
орта ғасырдың соңында Италияның орталық
өң р ндег қалалар – Флоренция, Милан
қалаларынан басталып, еуропаның өзге
елдер не кеңейген. Ренессанс сөз бұл күндер
ауыспалы мағынада "Өркендеу, гүлдену,
жаңару, көркею, қайта серп лу" сек лд
мағыналарды беред . Ренессанс дәу р нде
ежелг антикалық мәдениетке қайту, ежелг
грек-рим мәдениет мен философиясынан
үйрену, сурет пен бейнелеу өнер нде, өнер
мен әдебиетте тег с гуманизмд
(
адамгерш л кт ), пантеизмд (табиғат
құдайшылдығы), натурфилософияны нег з
еткен тың шығармашылық сынақтарын жасау,
католик д н н ң озбырлықтарына ащы сын
айту, д нд реформациялау, протестантизм,
гелиоцентризм, утопия, жаңа тең з
жолдарының толассыз ашылуы сек лд лерде
көр н с тапты.
Ренессансқа дей н Азия мәдениет ,
соның ш нде түрк , парсы және
араб мәдениет нен құралған
мұсылман мәдениет , сосын шығыс
қиырдағы Қытай мәдениет мәл м
өлшемдер бойынша Еуропалық
мәдениеттен б ршама алғабасар,
дамыған мәдениет болғаны
белг л . Ал, бұл ренессанс
қозғалысы Еуропаны басқа
құрлыққа қарағанда ғылым,
техника, әскери қуат, экономика,
саяси түз м, шығармашылық жақта
алға шығарды және кей нг
Еуропаның гүлден п-күшею н ң
басталу нүктес болды.
РЕНЕССАНС ДӘУІРІНДЕГІ ТІЛ БІЛІМІ

Қазақстандағы латын алфавит
2017 
жылы ҚР Президент
"
Қазақ т л әл пби н
кириллицадан латын
графикасына көш ру туралы"
Жарлыққа қол қойды.
ҚР Премьер-Министр н ң
өк м мен қазақ т л әл пби н
латын графикасына көш ру
жөн ндег Ұлттық комиссия
құрылды.
Қазақ т л әл пби н ң латын
графикасына кезең-
кезеңмен көшу н ң с-
шаралар жоспары 2025
жылға дей н әз рленд ,
орфографиялық,
әд стемел к,
терминологиялық,
техникалық және
ақпараттық сүйемелдеу
жөн ндег 4 жұмыс тобы
құрылды.
Латын графикасына
нег зделген қазақ әл пби н ң
орфографиялық ережес
Тұжырымдамасы әз рленд .
Тұжырымдаманың нег з нде
А. Байтұрсынов ат. т л б л м
институтының ғалымдары
"
Қазақ т л н ң
орфографиясының жаңа
ережелер " жобасын
әз рлед . Сондай-ақ,
«Шайсұлтан Шаяхметов
атындағы «Т л-Қазына»
ұлттық ғылыми-
практикалық орталығы»
коммерциялық емес
акционерл к қоғамын құру
мәселелер туралы»
Қазақстан Республикасы
қаулысы шықты.

Латын графикасына нег зделген жаңа
қазақ әл пби н ң ерекшел г неде?
Бұл сауал әрк мн ң де көкей нде тұратын
басты сұрақ екен сөзс з.
Оны нақты деректермен са лыс тыра
дәйектесек, акут әл п би мен бер лген
әл пбиде 32 әр п бо латын және акут
диакритика лық бел г лер қазақ т л не ғана
тән ә, ө, ү, ғ, ң, у дыбыстарын белг леу
үш н қолданылды. Сонымен қа тар онда ш,
ч дыбыстарын таңба лау ға қол данылған
ек диграф (қос әр п) таңба да бар ед .
Өздер ң з б ле т ндей бұл әл пбиге маман- 
дар та ра пынан да, қоғам тарапынан да
сын айтылды. Осыған байла ныс ты Ұлт тық
комис сия жанын дағы Орфо графиялық
жұмыс тобына, ға лым дарға әл пбид жет л- 
д ру бо йын ша Мемлекет басшысы тарапы- 
нан тапсырма бер лген ед . Нәти жес нде,
қолда ныс қа ың ғайлы жет л д р лген әл п би
нұс қасы даярлан ды. Оның бас ты
ерекшел ктер мынада:
- біріншіден, «бір дыбыс – бір әріп
ұстанымына» сай келеді;
- екіншіден, мамандардың ұзақ та
тыңғылықты талқылап, са рап тауынан
кейін, диграфтар мен акут диакритикасы
әліпби құра мынан мүлде алынып тас талды
да, оның орнына умлаут, бревис, седиль және
макрон диак ритика лық белгілері алынды.
- үшіншіден, аталған әрбір диа кри тикалық белгінің
халық ара лық деңгейдегі жалпы қабыл дан ған ортақ
фонетикалық мәні бол ғандықтан дыбыс мазмұнын
дәлме-дәл бере алады, яғни ха лық тар ара сында
тілді түсінбесе де бірдей таңбалық мән негізінде
қабылдау да ортақ түсінік тудырады;

- төртіншіден, қазақ
тілінде гі ды быстарды
белгілеу үшін пай- 
да ланылған әріп
таңбалары ха лық аралық
фонетикалық әліпби ба- 
за сындағы таңбалармен
толық сәйкес;
- бесіншіден, біздің қоғамға
осы әліпби құрамындағы
әріп тер өздеріне таныс
ағылшын, неміс, түрік,
әзербайжан, т.б. тілдері
әліп билерінде де
кездесетіндіктен қабылдауға
ыңғайлы, меңгеріп шығуда да
еш психологиялық ке дергі
тудыра қоймайды;
- алтыншыдан, әліпби
нұсқа сын дайындауда
отандық тіл ға лымдары
терең зерттеулер жүр- 
гізді, нәтижесінде, бірегей
әліпби нұсқасы жасалды,
халықаралық тәжірибелер,
атап айтқанда Түр кия,
Әзербайжан, Өзбекстан
секіл ді елдердегі әліпби
түзу бо йынша әлемдік
тәжірибелер еске рілді.
Сондықтан да қазіргі ұсы ны лып отырған 31 әріптен тұра тын
жаңа әліпби құрамы мей лін ше халық көңілінен шығады деп
ойлаймыз.