2.4.9-
сурет. Магистратура мамандықтарының бағыты, 2011 жыл, %
-
Дереккөз: ҚР СА мәліметтері
11,9 13,6 12,3 15,9
8,8
11,5 12,8
8,4
8,6
17,7
5,1
10,3 14,2
8,4
13,4 16,8 11,4
12,9
11
10,4
12,7
12
12,2 11,9
7,7
12,2 14,1
35,2
13,1 12,6
7,1
15,7
8,9
12,9
2010 жыл
2011 жыл
16%
10%
3%
15%
13%
9%
34%
образование
гуманитарные науки
право
искусство
социальные науки и бизнес
естественные науки
технические науки и
технологии
білім
гуманитарлық ғылымдар
құқық
өнер
әлеуметтік ғылымдар
және бизнес
жаратылыстану
ғылымдары
техникалық ғылымдар
және технология
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
133
2011 жылы докторанттардың жалпы саны 1
337 адамды құрады. Докторантурада
білім алушылардың саны мынадай
-
«Әлеуметтік ғылымдар және бизнес»
– 26,6%,
«Техникалық ғылымдар және технология»
–
22,2%, «Жаратылыстану ғылымдары»
–
14,1%. Докторанттар мен магистранттардың көпшілігін Алматы (830 адам) және Астана
(214) қалаларындағы жоғары оқу орындары дайындайды. Оларды даярлау Атырау
облысында ғана жүзеге асырылмайды.
Оқу салалары бойынша 2011 жылғы бітірушілерді
бөлуге жүргізілген
салыстырмалы талдау «Әлеуметтік ғылымдар және бизнес» (30,4%), «Білім» (20,9%)
«Техникалық ғылымдар және технология» (20%) сияқты мамандықтар топтарын
бітірушілер санының басым болғанын көрсетті. Экономиканы дамыту үшін маңызды
болып саналатын «Ауылшаруашылық ғылымдары» (1%) және «Ветеринария» (0,4%)
мамандықтарын бітірушілердің үлесі аз (2.4.10
-
сурет).
2.4.10-
сурет. Бітірушілерді оқыту салалары бойынша бөлу, %
Дереккөз: ҚР СА мәліметтері
Жалпы республика бойынша 2010 жылмен салыстырғанда жоғары білімді мамандардың
бітіру көрсеткішінің аздап төмендегені (0,64%
-
ға) байқалады. Бұл ретте басқа жағдайда
оқытудың сырттай және кешкі нысандарында
бітіру көрсеткіші бойынша қалыптасады.
Мысалы, кешкі оқыту нысаны бойынша бітіргендер саны 35,6%
-
ға және сырттай бөлімде
4,2%-
ға артқан.
Бұл Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі мемлекеттік
бағдарламасының «өмір бойы оқу»
принципін іске асырудың оң үрдісі болып табылады
( 2.4.3-
кесте).
2.4.3-
кесте. Жоғары білімді мамандардың бітіруі, мың адам
2010-2011
2011-2012
Мамандардың жалпы саны, оның ішінде
161 964
160 934
күндізгі оқыту нысаны бойынша
75 823
70 784
кешкі оқыту нысаны бойынша
479
744
сырттай оқыту нысаны бойынша
85 662
89 406
Дереккөз: ҚР СА мәліметтері
21,0%
2,7%
13,9%
1,5%
30,5%
2,3%
20,1%
1,0% 4,4%
2,2%
0,4%
Образование
Гуманитарные науки
Право
Искусство
Социальные науки, экономика и бизнес
Естественные науки
Технические науки и технологии
Сельскохозяйственные науки
Услуги
Здравоохранение и социальное
обеспечение
Ветеринария
Білім
Гуманитарлық ғылымдар
Құқық
Өнер
Әлеуметтік ғылымдар және бизнес
Жаратылыстану ғылымдары
Техникалық ғылымдар және
технология
Ауылшаруашылығы
Қызмет
Денсаулық сақтау және әлеуметтік
қамтамассыздандыру
Ветеринария
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
134
Аймақтар
бөлінісінде
бакалаврлардың бітіру
көрсеткіші 2010 жылмен
салыстырғанда Алматы қаласында 1
643-
ке, Павлодар облысында
–
792 және Алматы
облысында
–
448 адамға төмендегенін көрсетеді. Атырау облысында 23
-
ке және
Маңғыстау облысында 53
-
ке төмендеген. Оңтүстік Қазақстан және Қарағанды
облыстарында бітіру көрсеткішінің 500 адамға көбейгендігі байқалуда.
ҚР
Статистика агенттігінің деректері бойынша 2011 жылы
бітіруші магистранттар
сандық көрсеткіші 8
353 адамды құрады. Бұл ретте магистрлік диссертацияны 8
266 адам
ғана қорғаған. Гендерлік аспектіде әйел жынысты магистрлердің бітіруі басым болып отыр
(5 231).
Бітірген докторанттар
саны 159 адамды құрады, оның ішінде PhD доктор ғылыми
дәрежесін 111 адам ғана алған. 2011 жылы республиканың бес облысында (Ақмола,
Алматы, Атырау, Батыс Қазақстан және Қостанай) докторанттардың бітіруі жүзеге
асырылмаған.
Мемлекеттік білім беру тапсырысы
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасында
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриалдық
-
инновациялық дамудың мемлекеттік
бағдарламасының қажеттіліктеріне сәйкес мемлекеттік тапсырыс құрылымына өзгерістер
енгізу қарастырылған.
2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда жоғары білімді кадрларды даярлауға
арналған мемлекеттік тапсырыс көлемі 1,7%
-
ға, оның ішінде «Техникалық ғылымдар және
технология» (+362), «Жаратылыстану ғылымдары» (+350) және «Ауылшаруашылық
ғылымдары» (+200) сияқты мамандықтардың топтары бойынша даярлауға көбейген.
Сонымен қатар «Білім
беру» мамандығы бойынша мемлекеттік тапсырыс қысқарған
(-1000) ( 2.4.4-
кесте).2011 жылы тұңғыш рет бакалавриат бағдарламасы бойынша
Назарбаев университетіне 500 білім гранты көлемінде оқуға қабылдау жүзеге асырылған.
2.4.4-
кесте. Жоғары білімді мамандарды даярлау, мемлекеттік тапсырыс, адам
Бакалавриат
2010
2011
Гранттар, соның ішінде:
35 425
36 046
күндізгі оқытуға
34 425
35 046
сырттай оқытуға
1 000
1 000
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
Осылайша, жоғары білімді мамандар даярлау құрылымында гуманитарлық және
техникалық бағыттағы мамандықтар тобы көбірек. Бұнымен қатар жоғары білімі бар
жоғары білікті мамандарды даярлау ҮИИДМД жүзеге асыру үшін жұмыс берушілердің
талаптарын ескеріп
және өңірлік еңбек нарығын дамытудың болжауларына сәйкес
жүргізілуі талап етіледі
.
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
135
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасын
іске
асырудың алғашқы жылында жоғары оқу орнынан кейінгі білімді кадрларды даярлауға
арналған мемлекеттік тапсырыс көлемі магистратура мен докторантура бойынша да
ұлғайды. Мысалы, 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда магистрлерді даярлауға
арналған мемлекеттік тапсырыс көлемі 83,8
%-
ға, PhD докторларды даярлау
– 150 %-
ға
ұлғайған (2.4.11
-
сурет).
2.4.11-
сурет. Жоғары оқу орнынан кейінгі білімді кадрларды даярлау, мемлекеттік тапсырыс, адам
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
PhD докторларды даярлауда айтарлықтай өзгерістер үрдісі байқалады
–
мақсатты
дайындау механизмі енгізілген, ғылыми
-
зерттеу ұйымдарымен келісім
-
шарттар жасау
міндетті талаптарын орындаған базалық жоғарғы оқу орындары айқындалған.
Магистратура мен докторантураның білім бағдарламасы талаптарында білім
алушылардың шетелдік тағлымдамасы, біріккен зерттеулер жүргізу, ал докторантурада
белгілі шетелдік ғалым
-
кеңесшінің болуы шарт. Осылайша жоғары білікті ғылыми және
ғылыми
-
педагогикалық кадрларды сапалы даярлау үрдісі күшейтілген.
Жоғары және жоғарыдан кейінгі білімі бар мамандарды даярлауға деген
мемлекеттік тапсырыс көлемінің ұлғаюына қарамастан құрылыс, био
-
және
нанотехнологиялар, мектепке дейінгі, қосымша және инклюзивті білім беру салаларында
жоғары білікті кадрларға деген сұраныс
әлі сақталуда. Бұл үшін еңбек нарығын болжау
үрдісін есепке ала отырып мемлекеттік тапсырыстың нақты бөліну әдісін әзірлеп шығару
қажет.
Жоғары білімнің еуропалық аймағына кірігуді қамтамасыз ету
Әлемдік
білім деңгейіне қол жеткізуге және бірыңғай білім беру кеңістігіне енуге
талпына отырып,
республиканың жоғары мектебі Болон декларациясының өлшемдерін
орындау бойынша бірқатар мақсаттарға қол жеткізді.
Жоғары
білім берудің еуропалық аймағына кірігуді жүзеге асыру үшін нормативтік
-
құқықтық база жаңартылды. Дублин дискрипторларын, модульдік білім беру
бағдарламаларын, Кредиттерді қайта тапсырудың еуропалық жүйесін қарастыратын
оқытудың кредиттік технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастырудың Ережелері
2719
5159
200
500
2010 жыл
2011 жыл
магистратура
докторантура
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
136
бекітілді. 2015 жылға қарай кредиттерді ауыстырудың еуропалық жүйесінің типі бойынша
(ECTS) кредиттерді қайта тапсырудың қазақстандық моделін енгізген жоғары оқу
орындарының үлесін 100%
-
ға жеткізу Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі
Мемлекеттік бағдарламасы көрсеткіштерінің бірі болып табылады. 2011 жылы бұл
көрсеткіш 28%
-
ды құрады.
Республиканың біріккен білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын жоғарғы оқу
орындар желісінің кеңейгенін байқауға болады.
2011
жылы 37 жоғары оқу орнының
398 маманы аталған бағдарлама шеңберінде «Геомеханика және геоинженерия»
(AGH Universiti of Science and Technology), «Су ресурстары және суды пайдалану»
(АҚШ, Кентуки Университеті, Колорадо Университеті), «Геологиялық барлау» (Ресей)
сияқты ел экономикасы үшін неғұрлым қажетті мамандықтар бойынша оқуын аяқтады.
Студенттерді кемінде бір академиялық кезең шетелде оқыту арқылы ішкі және
сыртқы
академиялық ұтқырлықты
күшейту жұмыстары жандандырылды. Қазақстан
Республикасы жоғарғы оқу орындарында білім алушыларының академиялық ұтқырлығы
Тұжырымдамасы, Шет елге, оның ішінде академиялық ұтқырлық аясында оқытуға
жіберуге жолдама беру Ережелері қабылданды. Осылайша, 2011 жылы республикалық
бюджеттен 350 магистрант әлемнің 25 елінде 97 шетелдік жоғары оқу орнына барып білім
алып келді.
Қазақстан
-
француз жоғарғы оқу орындары Екінші халықаралық «Мамандарды
даярлауды дамыту және академиялық ұтқырлық: тәжірибе алмасу, проблемалар мен
перспективалар» атты форумының нәтижесінде
қазақстандық және француз жоғарғы оқу
орындары арасындағы ынтымақтастық бойынша 19 меморандум мен келісімдерге қол
қойылды. Академиялық ұтқырлық бойынша Халықаралық семинар аясында Ресей,
Белорусь,Қырғызстан, Тәжікстан және Арменияның жоғарғы оқу орындарының
17 ректорлары арасында Еуразиялық кеңістіктегі жоғарғы оқу орындары Меморандумы
-
Тараз декларациясының жаңа парағына қол қойылды.
2011 жылы
шетелдік ғалымдар мен оқытушыларды
қаржыландыру
бағдарламасының көлемі
10 есеге өскен. Әлем елдерінің жетекші жоғарғы оқу
орындарынан 1717 шетелдік ғалымдар мен кеңесшілер республиканың 42 жоғарғы оқу
орындарындағы студенттер мен магистранттардың ғылыми қызметтерін ұйымдастыру
жұмыстарына тартылған.Осы бағыттағы жұмыстардың көшбасшысы болып Назарбаев
Университеті
тұр,
ол жетекші халықаралық ғылыми ұйымдармен және университеттермен
ресми серіктестікте барлық академиялық және ғылыми
-
зерттеу бағдарламаларын жүзеге
асыруда.
Қазақстандық
жоғарғы
оқу орындарының стартегиялық серіктесі болып, Техас
университеті (АҚШ), Хосео
университеті (Оңтүстік Корея),Отто фон Гуэрике ат.
Университет (Германия), Вроцлав университеті (Польша), Минесотта университеті (АҚШ),
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
137
Роберт Гордон университеті (Ұлыбритания), Мюнхен техникалық университеті, Штутгарт
университеті (Германия), Акита университеті (Жапония), Москва болат пен қорытпа
институты, Томск политехникалық университеті, РҒА есептеу технологиясы Институты
және т.б.
Республика жоғарғы оқу орындарына тартылған шетелдік ғалымдардың
жұмысының нәтижелілігі үшін олардың ұзақ мерзімге келуі мен сапалы іріктелуі
механизмін жасау қажет.
Жоғарғы және жоғарыдан кейінгі білім беру жүйесіндегі халықаралық серіктестікті
дамыту оның халықаралық білім және ғылым кеңістіктігіне кірігуінің ажыратылмас бөлігі
болып табылады. Осы бағытта екіжақты 124 үкіметаралық келісім
-
шарттар мен
меморандумдарға
қол
қойылған
.
Біріккен жобалар
Еуропа Кеңесімен, Еуроодақпен, Болон
процесі хатшылығымен, Университеттердің Ұлы Хартиясы Обсерваториясымен жүзеге
асырылып
отыр.Еуразиядағы білім беру ұтқырлығын іске
асыру үшін ТМД елдерінің
Желілік Университеті және ШСҰ елдері Университетімен қызметтесу жалғасуда.
Эразмус Мундус (Erazmus Mundus), ТЕМПУС (ТEMPUC) және ДААД аясында
Болон
процесі қағидаттарына сәйкес
біріккен білім беру бағдарламаларын қазақстандық
21 жоғарғы оқу орыны жүзеге асыруда. Білім алушылардың академиялық ұтқырлығын
алға бастыру үшін
Болон процесі Орталығына әлемдік білім кеңістігіне кірігу саясатын
жүзеге асыру бойынша ҚР
БҒМ жоғарғы оқу орындарының жұмыстарын үйлестіруді
күшейту керек.
Ғылыми
-
педагогикалық кадрлар
Республикадағы жоғары мектеп жүйесін жаңғырту, оқытудың инновациялық
нысандары мен әдістерін енгізу тұлғаға және ғылыми
-
педагогикалық қызметкерлердің
кәсіби құзыреттілігіне жоғары талаптар қояды.
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасы
профессорлық
-
оқытушылық құрамның жүйелі қалыптасуының және бірлесіп жұмыс істеу
практикасының болмауы сияқты аспектілерді республиканың жоғары білім жүйесіндегі
әлсіз жақтардың бірі деп айқындайды. Аталған проблеманы шешу үшін жоғары білікті
ғылыми және ғылыми
-
педагогикалық кадрларды даярлау міндеті қойылды.
Республикадағы жоғары оқу орындарының профессорлық
-
оқытушылық құрамының
сандық көрсеткіштері магистр академиялық дәрежесі бар оқытушылар есебінен ұлғайды.
Олардың саны 2011 жылы 6
057 адамды құрады. PhD (философия) докторлары ғылыми
дәрежесі бар (жаңа жіктеу) ПОҚ 473
-
ті, бейіні бойынша доктор 305
-
ті құрады.
Осылайша, жоғары мектеп жүйесіндегі кадрлық әлеует магистрлер (8,1%) мен
PhD
(философия) докторлары
(23,5%)
үлесінің
өсуімен байқалды. Бұл ретте 2010 жылмен
салыстырғанда бейіні бойынша докторлар үлесінің төмендігі
(7,9%)
байқалуда
(2.4.12-
сурет).
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
138
2.4.12-
сурет. Жоғары мектеп жүйесіндегі кадрлық әлеует, 2011 жыл, %
Дереккөз: ҚР СА мәліметтері
2010
жылмен салыстырғанда магистр академиялық дәрежесі бар ғылыми
-
педагогикалық құрамның сандық көрсеткішінің өсу динамикасы Қызылорда (+ 50%),
Ақтөбе (+ 42,3%) және Атырау (+ 41 %) облыстарында байқалады.
Магистр (1 575), PhD (философия) докторы (249) және бейіні бойынша доктор
(182 адам) оқытушылардың ең көп үлесі Алматы қаласында. Бұл ондағы жоғары оқу
орындары санының көптігімен байланысты (47 бірлік). Облыстар бөлінісінде бейіні
бойынша докторлар саны Қарағанды облысында көп (65 адам). Бұл ретте Атырау және
Батыс Қазақстан облыстарындағы ПОҚ
-
та PhD (философия) докторлар мен бейіні
бойынша докторлар жоқ (қосымша
, 2.4.7-
кесте).
ҚР
Статистика агенттігінің деректері бойынша 2011 жылы ғылым докторларының
саны 3
623 адамды, ғылым кандидаттары 14
722 адамды құрады.
2011 жылы республиканың жоғары оқу орындарында оқытушылық қызметті
40
538 адам атқарған. ПОҚ саны 938 адамға өскен. Гендерлік аспектіде ПОҚ
-
та әйел
адамдар басым (25 970).
Меншік нысандары бойынша ПОҚ
-
тың сандық көрсеткішінде
жекеменшік жоғары
оқу орындарында жұмыс істейтін оқытушылардың үлесі
3,3%-
ға өскенін көрсетеді
(2011 жылы
– 37,4%).
Сонымен қатар аталған көрсеткіш мемлекеттік жоғары оқу орындарында 2,4%
-
ға
және басқа мемлекеттер меншігіндегі жоғары оқу орындарында 0,95%
-
ға төмендеді.
Өңірлік салыстыруда аталған көрсеткішті өзгертуге Астана қаласының жекеменшік
нысандағы жоғары оқу орындарындағы ПОҚ үлесінің артқандығы әсер етті (мемлекеттік
жоғары оқу орындарында
– 2
044, жекеменшікте
– 2 388
адам).
Дәстүрлі түрде 2011 жылы республикалық конкурс қорытындылары бойынша
мемлекеттік грантты республика жоғары оқу орындарының 200 үздік оқытушысы алды.
2010 жылмен салыстырғанда (68%) иегерлердің сапалық құрамы жоғары: профессорлар
мен ғылым докторлары
(73%) бар, қалғандары
–
доценттер, ғылым кандидаттары
, PhD
докторлар (қосымша, 2.4.6
-
кесте).
5566
6057
362
473
329
305
2010
2011
магистр
доктор философии
доктор по профилю
философия докторы
бейіні бойынша доктор
ҰЛТТЫҚ
БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру ститистикасы
және бағалау орталығы
139
Гранттарға ие болғандардың көпшілігі техника (19,5%), экономика (13%) және
педагогика (12%) ғылымдары бойынша. Техника ғылымдары бойынша жеңімпаздардың
басым болуы
оң үрдіс болып табылады, өйткені
республиканың
индустриалды
-
инновациялық дамуына,
ғылыми
-
зерттеу жұмыстарының
сапалылығын арттыру
жұмыстарына мүмкіндік беріледі.
Сонымен қатар алыс және жақын шетелдердегі жоғарғы оқу орындары мен ғылыми
орталықтардан 75.5 %
грант иегерлері тағлымдамадан өтті.
Атап айтсақ, қазақстандық жоғарғы және жоғарыдан кейінгі білім берудегі
кадрларды даярлаудың үшдеңгейлік жүйесіне өту
(бакалавриат
-
магистратура
-
докторантура), әлемдік білім беру кеңістігіне кірігуді қамтамасыз
етіп және ғылыми
кадрларды даярлауда жаңа деңгейге шығуына
мүмкіндік берді.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесін қаржыландыру
Жаһандық еңбек нарығының өзгермелі жағдайы экономиканың әртүрлі
салаларында жоғары білікті мамандар даярлауды талап етеді.
Мемлекеттік қаржыландыру
–
мемлекеттік жоғары оқу орындарының басты көзі.
Бұл ретте жекеменшік жоғары оқу орындарының негізгі табысы оқу төлемақысы болып
қала береді. 2011 жылғы мемлекеттік бюджеттің шығыстар құрылымында білім берудің
барлық деңгейлерінде абсолюттік жағынан қаржыландыру өскенімен жоғарғы білім беруге
шығындар үлесінің қысқарғанын байқауға болады. Білім берудің осы деңгейін
қаржыландыру үшін мемлекеттік бюджеттен бөлінетін шығыстарды 15,7 млрд. теңгеге
ұлғайту кезінде жалпы көлемдегі үлес көрсеткіші 0,3%
-
ға төмендеді (2.2.13
-
сурет).
Достарыңызбен бөлісу: |