Республикасы

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
9
 
Өңірлік
 
жалпы  өнім  өндірісінде  жоғары  үлес  Атырау  (
12,2%) 
облысына,  Астана 
 
(8,4%)  
және  Алматы  (17,8%)  қалаларына,    ең  төменгі  Жамбыл  (2,3%)  ,  және  Солтүстік 
Қазақстан 
(2,5%) 
облыстарына тиесілі
 
(қосымша, 1.1.2
-
кесте)
.    
Әлеуметтік
-
экономикалық фактор ретіндегі халықтың ақшалай кірісі  білімнің даму 
қарқынын  анықтайды.  Бұл  көрсеткіш  еліміздің  экономикалық  жағынан  көтерілуінің  негізгі 
элементтерінің  бірі  болып  табылады.  Өңірлерде  жан  басына
 
шаққанда
 
орта  есеппен
 
халықтың номиналды
 
ақшалай табысының
 
республика бойынша және әрбір өңір бойынша 
жыл сайын ұлғаю үрдісі байқалады (1.1.3
-
кесте). 
 
1.1.3-
кесте.  Өңірлерде  жан  басына  шаққанда  орта  есеппен  халықтың  номиналды  ақшалай  табысы, 
айына, теңге
 
  
Дереккөз:ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері
 
 
            
Демографиялық
 
сипаттамалар
  
 
Демографиялық  процесстердің  білім  беру  жүйесінің  жағдайы  мен  дамуына  әсері 
бірнеше  аспектілерде  қарастырылды.  Халық  санының  өзгеру  динамикасына  өндіргіш 
күштердің арасалмағының қатынасы
-
принципті  маңызды  мәселе болып табылады. Бұл 
көші
-
қон  үдерісі  мен  келесі  ұрпақтың  келуіне  (халықтың  табиғи  өсімі)  тікелей  әсерін 
тигізеді
. 
Аймақ
 
Халықтың жан басына шаққандағы орта есебі
 
2009 
2010 
2011 
Қазақстан
 
 
34282 
38779 
45435 
Ақмола
 
28435 
31562 
39864 
Ақтөбе
 
33710 
38761 
45196 
Алматы
 
22588 
27273 
34974 
Атырау
 
81146 
89262 
106086 
Батыс Қазақстан
 
38718 
45422 
48739 
Жамбыл
 
23589 
28868 
31227 
Қарағанды
 
37480 
42068 
49470 
Қостанай
 
26933 
31409 
38558 
Қызылорда
  
31168 
36183 
41955 
Маңғыстау
 
55851 
63059 
73202 
Оңтүстік Қазақстан
 
21238 
24196 
28119 
Павлодар
 
35479 
39277 
46837 
Солтүстік Қазақстан 
 
27413 
32161 
40075 
Шығыс Қазақстан
 
30084 
34133 
40484 
Астана қаласы
 
66737 
69736 
78962 
Алматы қаласы 
 
71012 
70543 
81022 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
10
 
Адами ресурстардың әлеуеті мемлекеттің экономикалық өсуінің маңызды құрамдас 
бөлігі  болып  табылады.  Демографиялық  процестер  білім  берудің  барлық  деңгейлерінде 
білім беру саясатын табысты жүргізуге барынша әсерін тигізеді. 
 
 
ҚР
 
Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша 
 
2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай 
бойынша  елдегі  халықтың  жалпы  саны  16,7  млн.  адамды  құрайды.  2011  жылмен 
салыстырғанда  бұл  көрсеткіш  1,4%
-
ға  көбейген.  2011  жылы  ауыл  халқының  үлесі 
республика халқының жалпы санынан 2010 жылғы көрсеткішке қарағанда аз  (0,5%
-
ға)
.  
2011 жылдың басынан бастап 2012 жылғы 1 қаңтарға дейін халықтың жалпы өсуі 
233  мың  адамды  құрады,  оның  ішінде    қала  халқы 
– 
153,5  мың  адам,  ауыл  халқы 
-                      
79,  5  мың  адам.  Осыған  сәйкес  халық  санының  өсуі  негізінен    халықтың  табиғи  өсуі 
есебінен орын алды (221,8 мың адам).
 
2011 жылы  республика халқының жалпы санынан ауыл халқының үлесі 2010 жылы 
төмен (0,5%) (1.1.2
-
сурет).
 
1.1.2-
сурет. Қаладағы және ауылдағы халық үлесінің арақатынасы
 
 
 
Дереккөз:ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері
 
Республиканың  білім  беру  жүйесінің  дамуы  урбанизация  тенденциясының 
жалғасуымен  түсіндіріледі.Қалалық  халықтың  үлесі  55  %    құрайды.Бұндай  «қалалық 
жарылыс»  Астана  және  Алматы  қалаларына  тән.  Сонымен  қатар
 
субурбанизация 
(қалалық  өмір  салтының  қала  маңына  тарауы)  үдерісі,  республикадағы  моноқалаларды 
қолдау бойынша мемлекеттік саясаттың салдары болып табылады.
 
Өңірлер
 
бойынша  халық  санының  динамикасы  Оңтүстік  Қазақстан  облысында 
үлкен  көрсеткішке  ие 
– 
2,621  миллион  адам  (15,7%).  2011  жылы  өңірде  туу  есебінен 
табиғи  өсім  (қайтыс  болғандарды  қоспағанда)  64
 
141  адамды  құрады.  Бұл  республика 
бойынша ең жоғары көрсеткіш (1.1.3
-
сурет). 
 
 
54,35%
54,50%
54,66%
45,70%
45,50%
45,34%
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
Қала халқы 
ауыл халқы

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
11
 
1.1.3-
сурет. Өңірлер бөлінісіндегі халықтың саны, мың адам
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігі 
 
Демографиялық  үдеріс  білім  берудің  дамуына  әсер  етуде  аса  маңызды  фактор 
ретінде, халықтың құрамын қалпына келтірумен ғана емес, сондай
-
ақ ол бір жас тобынан 
келесі  жас  тобына  өтумен  де
 
сипатталады.  Халықтың  туу  деңгейі  өсімінің  оң  үрдісі 
сақталып  отыр.  0  жастан  15  жас  аралығындағы  балалардың  саны  2010  жылмен 
салыстырғанда 54
 
296 адамға өскен
 
(2010 жылы 
– 4 290 
054, 2011 жылы 
– 4 344 350). 
ҚР
 
Статистика  агенттігінің  мәліметтері  бойынша
  0-
ден  34  жастағы  білім  беру 
қызметін  тікелей
 
пайдаланушы  халықтың  жас  деңгейі  9
 845 
789  адамды  құрады 
                     
(1.1.4-_сурет._Жас_ерекшеліктері_бойынша_халықтың_құрылымы'>1.1.4-
сурет). 
 
1.1.4-
сурет. Жас ерекшеліктері бойынша халықтың құрылымы 
 
 
    
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігі
  
 
734,
2
770,
5
1855
526,
5
606,
1
1040,
6
1349,
6
882,
5
694,
8
513,
7
2539,
7
745,
3
591
1398,
2
673,
1
1402,
6
732,
3
781,
9
1891,
4
537,
5
610,
4
1051,
2
1355,
2
880,
6
706,
8
535
2594,
6
746,
6
586,
5
1396,
2
720
1432,
2
2010 жыл
2011 жыл
1 656 535
1 238 493
1 136 310
1 430 345
1 651 032
1 419 670
1 254 935
1 695 425
1 272 152
1 125 719
1 397 057
1 643 322
1 450 711
1 261 403
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
Барл
ы
ғы
, ад
ам
Жас ерекшелігі, жасы
2010 год
2011 год
жыл
жыл 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
12
 
Республикада 
макроэкономикалық 
жағдайдың 
жақсаруына 
байланысты 
жұмыссыздар деңгейінің көрсеткіші  0,4 %
-
ға азайған.  Экономиканың өсуі
 
экономикалық 
белсенді халықты еңбек нарығында қамту деңгейі 0,4%
-
ға дейін  артуына мүмкіндік берді 
(1.1.4-
кесте). 
 
1.1.4-
кесте. Негізгі экономикалық көрсеткіштер, еңбек нарығы
 
жыл
 
2009 
2010 
2011 
Жұмыспен қамту деңгейі
 (%) 
93,4 
94,2 
94,6 
Жұмыссыздар деңгейі
 (%) 
6,6 
5,8 
5,4 
Дереккөз
: 
ҚР
 
Статистика
 
агенттігі
 
Жаһандану  жағдайында  еңбек  ресурстары  маңызды  роль  атқарады,  өйткені  ол 
республиканың  экономикалық  белсенді  халқының  құрамдас  бөлігі  болып  табылады. 
Бүтіндей  алғанда  адам  әлеуетінің  және  еңбек  ресурстарының  сапалық  жағынан  арту 
үрдісі  байқалады,  бұл  білім  беру  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың  жүзеге  асуы 
нәтижесінің салдары.
 
 
 
Білім беруді қаржыландыру
 
Білім  беруді  дамытудың  2020  жылдарға  дейінгі  Мемлекеттік  бағдарламасын  іске 
асырудың  басым  бағыттарының  бірі 
 
білім  беру  қызметтеріне
 
бірдей  қол  жетімділікті 
қамтамасыз етуге бағытталған білім беру жүйесін
 
қаржыландыру
 
болып табылады. Білім 
сапасын  арттыруға  және  қолжетімділікке  бағытталған  білім  беру  жүйесін 
қаржыландырудың жаңа тетіктерін әзірлеу міндеттері айқындалған. 
  
Жыл сайын республикада білім беруді қаржыландыру ұлғайып келеді (1.1.5
-
кесте
). 
Осыған  сәйкес  ІЖӨ
-
ге
 
қатысы  бойынша  мемлекеттік  қаржыландырудың  көлемі  3,8  %
-
ға 
кеміген. 
  
1.1.5-
кесте. Қаржыландыру көлемі, млрд. теңге 
 
  
2010 
2011 
Республикалық бюджет
 
217 766 
256 410 
Жергілікті бюджет
 
579 648 
743 875 
ІЖӨ
-
ге
 
қатысты
 
білімге
 
арналған
  
мемлекеттік шығын
 
  %  
4,1 
3,8 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
2011  жылы  мемлекеттік  бюджеттің  шығыстар  құрылымы  білім  беру  деңгейлері 
бойынша  ІЖӨ  пайыздарымен  мектепке  дейінгі  тәрбие  мен  оқыту  жүйесінде  бұл
 
көрсеткіштің
 
көбейгенін көрсетіп отыр (1.1.6
-
сурет).
 
 

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
13
 
1.1.6-
кесте. Білім беру деңгейлері бойынша мемлекеттік шығыстардың
 
құрылымы, мың теңге
 
Білім беру деңгейлері
 
2010 
2011 
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
 
63 332 
93 590 
ІЖӨ
-
ге % 
 
0,3 
0,4 
Жалпы орта білім
 
423 702 
509 962 
ІЖӨ
-
ге %
 
2,2 
1,9 
Техникалық және кәсіптік білім
 
51 434 
72 466 
ІЖӨ
-
ге %
 
0,3 
0,3 
Жоғары
 
және
 
жоғары
 
оқу
 
орнынан
 
кейінгі
 
білім
 
73 429 
89 076 
ІЖӨ
-
ге %
 
0,4 
0,3 
Басқа да білім беру бағдарламалары
 
185 517 
235 191 
ІЖӨ
-
ге %
 
1,0 
0,9 
Барлығы
 
797 414 
1 000 285 
ІЖӨ
-
ге %
 
4,1 
3,8 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
              
Өңірлерде  білім  беруге  бөлінетін  жергілікті  бюджет  шығысының  негізгі  үлесі 
жалпы орта білімге тиесілі. Оңтүстік Қазақстан және Алматы облыстарындағы халықтың 
тығыздығына
    
байланысты  бұл  өңірлерде  білім  берудің  аталған  деңгейіне  жергілікті 
бюджеттен қаржы бөлу пайызы жоғары. 
 
Білімге бөлінетін бюджет қаражатының көп бөлігі педагог қызметкерлерге еңбекақы 
төлеуге тиесілі
, 70%-
дан астам. Мемлекет Басшысының жыл сайынғы Қазақстан халқына 
Жолдауын іске асыру шеңберінде өткізілетін іс
-
шаралар нәтижесінде бюджеттік саладағы 
педагог қызметкерлердің еңбекақысы бірнеше рет өсті. Соңғы он жылда мұғалімдер мен 
оқытушылардың жалақы деңгейі орта есеппен 4 есеге артты. 
 
2011  жылдың  1  қыркүйегінен  бастап  жалпы  білім  беретін  мектеп,  интернаттық 
ұйымдар,  жетім
-
балаларға  білім  беру  ұйымдарының  мұғалімдерінің,  сондай
-
ақ 
балабақша,  жетім  балаларға  білім  беру  ұйымдары,  кәмілеттік  жасқа  толмағандарды 
бейімдеу
 
орталықтарының тәрбиешілеріне
 
кәсіби категорияларына қосымша төлем өскен. 
Техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарының шеберлеріне өндіріске баулуға үйретуді 
ұйымдастырғандары  үшін  базалық  қызметтік  еңбекақысына  қосымша  100  пайыздық 
үстемақы
 
төлеу бекітілген.
 
Халықтың әлеуметтік әлсіз топтарынан шыққан студенттерді оқытуға жеңілдетілген 
несиелендіру  бағдарламасын  іске  асыру  жалғастырылды.  Аталған  бағдарламаны  іске 
асыру мақсатында «Самұрық
-
Қазына» ұлттық әл
-
ауқат қоры» АҚ
 
«Қаржы орталығы» АҚ
-
ның
 
100%  кепілдігімен  студенттерге/магистранттарға  білім  беру  кредиттерін  ұсынды. 
Аталған бағдарлама бойынша жеңілдетілген
 
кредиттер сыйақы мен негізгі қарызды өтеуге 
жеңілдікті  кезең    бере  отырып,  17  жылға  дейінгі  мерзіммен  9%
-
бен  беріле  бастады. 
                
2011 жылы 1 млрд.
-
тан астам теңгеге кредиттер бойынша 5 мыңнан астам кепілдік берілді 
(1.1.5-
сурет).
 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
14
 
1.1.5-
сурет. ҚР жоғары оқу орындарының студенттеріне оқу төлемақысы үшін кредиттер беру сызбасы 
 
 
 
 
 
                                                           
(3) 
кепілдік
 
беру
 
                                                   
                                                                                           
                                                                                                       
                                                                                                    (2) 
Өтінім
 
беру
 
                                                                                        «
Қаржы
 
орталығы
» 
АҚ
 
                                                    
 
(1) 
Құжаттарды
 
ұсыну
  
Дереккөз: «Қаржы орталығы» АҚ
 
                                                                                 
Мемлекеттік білім берудің жинақтау
 
жүйесі
 
 
Білім  беруді  дамытудың  2020  жылға  дейінгі  Мемлекеттік  білім  беру 
бағдарламасында  қарастырылған  білім  беру  жүйесіне  Мемлекеттік  білім  беру  жинақтау 
жүйесін  (МБЖЖ)  енгізу  маңызды  әлеуметтік 
сипатқа  ие.    Әлемде  осыған  ұқсас  жүйе  өз 
тиімділігін  дәлелдеді  және  халық  оны  белсенді 
түрде  пайдалануда.  АҚШ
-
тағы  «Есептер  529» 
бағдарламасы азаматтарға жоғары білім алу үшін 
қаражат  жинауға  мүмкіндік  береді.
 
Осылайша
 
оқуға  төлемақы  төлеу  бағдарламасы, 
салықтық жеңілдіктерге құқық бере отырып 
(Qualified Tuition Programs, QTPs), 
100 млрд. 
доллардан аса көлемдегі қаржымен
 
қолма
-
қол жұмыс істейді. 
 
 
 
2011 жылы МБЖЖ
-
ны әзірлеу және енгізу жөніндегі іс
-
шаралар іске асырылды, 
 
сондай
-
ақ  актуарийлік  есеп  жүргізілді,  МБЖЖ
-
ның  қаржылық
-
экономикалық  үлгісін 
жасады.
 
«Мемлекеттік  білім  берудің  жинақтау  жүйесі  туралы»  және  «Мемлекеттік  білім 
Мемлекет
 
      «
Қаржы
 
орталығы
» 
АҚ
  (4) 
Кепілдік
 
беру
 
туралы
 
өтінімдерді
 
қарастыру
 – 50-100% 
Студенттер
 
(
қарыз
 
алушы
) 
(4) 
Кредиттерді  ресімдеу 
және ұсыну 
 
 
Әріптес
 
банктер
 
(2) 
Құжаттар 
пакетін қарау
 
Нормативтік 
жан 
басына 
қаржыландыру
 
– 
мектеп  бюджеті 
оқушылар  санына  және  қаржыландыру 
нормативтеріне 
байланысты 
анықталатын,  ал  мектеп  шығыстарды 
жоспарлауда дербестік алатын жүйе.
 
 

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
15
 
берудің жинақтау жүйесінің
  
мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер 
мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобалары әзірленді. 
  
 
 
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасының бірінші 
кезеңін  іске  асыру  бейінді  мектептер  үшін  жан  басына  шаққандағы  нормативтік 
қаржыландыру әдістемесін әзірлеуді қарастырады (ЮНИСЕФ жобасы).  
 
           
2011 жылы халықаралық тәжірибені және мектеп бюджетін анықтайтын заңнамалық 
нормативтерді  зерделеу  негізінде  республика
 
мектептерінің  нақты  шығысына  талдау 
жүргізілді.
 
Қазақстан  Республикасының
 
«Білім  туралы»  Заңына  орта,  техникалық  және 
кәсіптік  білім  беру  ұйымдарының  жан  басына
 
шаққандағы
 
қаржыландыру  тетігін 
пайдалануға мүмкіндік беретін қажетті толықтырулар енгізілді.
 
Орта білім беру ұйымдарын жан басына нормативтік қаржыландыруды есептеудің 
әдістемесі  әзірленді.  2012  жылы  бірқатар  өңірлерде
 
аталған  әдістемені  сынақтан
 
өткізу 
жөніндегі  дайындық  жұмыстарын  жүргізу  жопарлануда.  ТжКБ  ұйымдарының  жан  басына 
қаржыландыру  есептеулерінің  әдістемесі  Дүниежүзілік  банктің  қарызы  шеңберінде 
әзірленеді.  ТжКБ  ұйымдарының  жан  басына  қаржыландыру  есептеулерінің  әдістемесін 
сынақтан  өткізу 
  2013-
2014  жылдары  екі  өңірдің  базасында  өткізу  жоспарлануда  (1.1.6
-
сурет).
 
1.1.6-
сурет.  «Қазақстан  Республикасындағы
 
мектептерді  нормативтік  жан  басына  қаржыландыру» 
жобасының күтілетін нәтижелері
 
 
•
МЖБС
-
ны қаржылай қамтамасыз етуді теңестіру
•
шығыстар көлеміне әсер ететін объективті факторларды 
есепке алу
әділдік
•
бюджет ресурстарын жүйелі және тиімді пайдалану үшін 
мектеп басшыларын ынталандыру
•
мұғалімдердің еңбекақысын арттыруға және мектептің 
материалдық базасын жақсартуға арналған бос 
қаражатты пайдалану
тиімділік
•
мектептердің білім алушылар санына бәсекесі және олар 
үшін барынша қолайлы жағдай жасауға ынтасы 
•
гранттар алуға бәсекесі және үздік нәтижелер көрсетуге 
талпынуы 
білім беру сапасы
•
инклюзивті білімді дамыту үшін қаржылай ынталандыру 
•
балалардың санына қарамастан шағын жинақты 
мектептерді қаржыландыру  
қолжетімділік

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
16
 
1.2. Қазақстанның білім беру жүйесі: Халықаралық бағалау

жүктеу/скачать 7,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: