Дэл  осылай  ауцарьша  тұра  «обьект»  деген  ұгымды  пайдаланғаннан  кемшілік

Лингвистикалық сараптама жүргізу — заңнама нормаларын, әсіресе  Кон-
ституция  мен  Азаматтық  кодекс  нормаларын талдау  мынадай  кемшіліктерді 
көрсетті2. 
щ |
Жоғарыда  атап  өтілгендей,  заңнамада  тұжырымдық  қателер  де  көптеп
кездеседі.  Оған  мысал  Конституция  мен  Азаматгық кодекстен  де  табылады.
Азаматтық кодекстің 3-бабындағы «азаматтық заңдары» деген ұгым құқық те-
ориясына сай емес. Завдары деген ұғым тек қана завдарды меңзейді, ал оларға
қоса қоғамдық өмірдің ең күрделі саласын, мысалы азаматтық құқықтың, түрлі
республикалық, жергілікті, ведомстволық, мекемелік сияқты заңга тәуелді ак-
тілер де ретгейтіні белплі. Сондықтан олардың жиынтығы ретінде «заңнама» 
деген атау ұғым дұрыс болар. 
'
Конституцияның 
4-бабы 
бойынша 
«Қазақстан 
Республикасында 
қолданылатын  құқьіқ  Конституцияның,  соған  сәйкес  заңдардың,  өзге  де  нор- 
мативтік  құқықтық  актілердің,  халықаралық  шартгары  мен  Республиканың 
басқа да  міндеттемелерінің,  сондай-ақ Республика Конституцияльщ Кеңесінің 
жэне Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады». 
Бұл нормативтік құқықтық актілердің жабық тізімі дерлік, яғни тек осы қайнар 
көздер қоғамдық-кұқықтық қатынастарды реттей алады. Ал Азамапық кодекстің
5-бабы  нормаларынан  азамапық-құқықтық  қатьшастарды  әдет-ғұрыптар  да 
реттей  алады  деп  тркырымдауга  болады.  Яғни  тиісті  уақытында  эдет-ғұрып 
та  құқықтық дереккөз  бола  алады.  Мұндай  қарама-қайшылық  түзетуді  қажет 
етеді.  Бұл  мэселенің біріншісі.  Екіншісі  аудармаға қатысты.  «Әдеттегі құқық» 
деген создегі «әдеттегі» -  күнделікті, кең қолданысты, кең таралған дегенді біл- 
діреді. Ал бұл ұғымның дұрыс анықтауышы «әдет-ғұрып» болып табылады.
Құқық  теориясы  жағынан  «законодательный  акт»  деген  ұғымды  «заң 
құжаты»  деп  аударған  да дұрыс  емес.  ¥ғымына  сай,  кез  келген  қағаз  бетін- 
Де не тасығышта жазылған, салдар туғызатын, құндылығы бар ақпарат құжат 
бола алады. Сондықтан норма нақгылауды қажет етеді.
Қазақстан Республикасының бүкіл заңнамасына тән қателік — бірізділіктің 
жоқтығы.  Мысалы,  орыс  тіліндегі  «имеет  право»,  «вправе»  деген  сөздердің 
бірнеше  ресми  баламалары  қолданылады.  Қазақстан  Республикасының  Кон- 
ституциясында «хақы»  деген сәз эртүрлі жалғаулы нысанда 22 рет,  «құқығы 
бар»  27  рет,  «құкылы» деген  сөз  2  рет қолданылған.  Ал  Азамапық кодексте 
«қақылы» (3-баптың 7-тармағы), «хақылы» (19-баптың 5-тармағы, 21-баптың
3-тармағы),  «құқылы»  (19-баптың  1-тармағы  жэне  т.б.  баптарында)  деген
2  Қорытындыньтң  түпкілікп  емес  екендігін  жэне  ол  — сарапшьшьщ  жеке  пікірі
екендігін  ескерте 
хеткен 
жөн.  Бірақ,  соның  өзінде де,  қазақ тілі  грамматикасына  сай
емес нормаларды мамандардың бэрі мойындайтын шығар. Сондықтан лингвистикалық
сараптама  қорытыкдысын  мамандардьщ  ортақ  пікірі деуге де болады.  Бұл  ереже тек
Азаматтық кодекске  гана  қатысты  емес.  Сонымен  қатар,  көлемі  шектелген  мақалада
бұл нормативтік кұқықтық акпнің барльщ кемшіліктерін көрсету мүмкін емес екендігін 
де ескерткен артық болмайды.
74 
1

нұсқалары  кездеседі.  Сонымен  қатар,  «ерікті  немесе  мәжбүрлі  түрде»  (21- 
баптыід 2-тармағы), «ерікті түрде немесе ықтиярсыз»  (45-баптың 2-тармағы), 
«оралымды  басқару»  мен  «жедел  басқару»,  «борышкер»  мен  «борышқор» 
сияқты крдсалдар мүндай қателердің көп екенін растайды.
Заңнаманы  сараптау  көп  нүсқалы үғымдар  қатарына «түрғын үй» деген 
ұғымды  жатқызуға  болатынын  көрсетеді.  Мысалы,  «Заң»  дерекқорына  ен- 
гізілген көздер бойынша «үй» -12687,  «үйжай» -  6, «үй-жайлар» -  12, ал «үй- 
жай» 6454 
құқы қты қ 
актіде кездеседі. Сол сияқты бірізділік «уақытылы» деген 
сөзге де жетіспей жатады.  Оның «уақтылы» деген нұсқасы 2116, «уақыгылы» 
дегені  1116,  ал  «уақтылылығы»  сияқты  күрделі  нұсқасы  1  құқықтық  ак- 
тіде  кездеседі.  Оларға  қосымша  репнде  заңнамада  кең  қолданылатын 
«республикалық маңызы бар қала» және «республикалық маңызы бар қалалар» 
деген  нұсқалардың  қатар  қолдануы  да  мәселелі  екенін  көрсету  қажет3.  Бұл
мәселе,  тигп,  Қазақстан  Республикасы  Конституциясының  өзінде  де  орын 
алып отыр.
Дәл осындай мәселе «предмет» деген сөзге байланысты. «Пәні», «мэні»,
«заты» сияқты нұсқалар заңнамада да қолданылуда. Ал лингвистикалық сарап-
тама нысанасы -  Азаматтық кодекстің  3 13-321-баптарында «предмет залога»
деген ұғымның  21  рет  қолданылған  «нәрсені»  деген  баламасын  нақтылаған 
дұрыс болар.
Қазақ тілінде  нақты  баламасын таппаған ұғымдардың бірі —
 «отгул» де- 
ген сөз.  Бұған мысалды екі-ақ нормативтік актіден келтіруге болады. Бірінші 
мысал -  Көлік және коммуникациялар министрлігі Азаматтық авиация коми- 
теті  төрағасының  2004  жылғы  12  қарашадағы  N  218  бұйрығы.  Бұл  бұйрық 
Қазақстан 
Респбуликасы4
 Әділет министрлігінде 2004 жылғы 22 қарашада тір- 
кеіЕген.  Осы  бұйрықтың  6-тармағы  бойынша  авиациялық  уақиға  (оқиғадан 
не  айырмашылығы  бар?)  тергеу  комиссиясында  жұмыс  істеушілерге  өтеулі 
демалыстар  (бүкіл  мәтінде  мұндай  ерекше  көрсеткен  мен.  -   Н.П.)  берілу 
тәртібі  көрсетілген.  Ал  Ішкі  істер  министрінің  «Қазақстан  Республикасы 
ішкі істер органдары патрульді-бекетгік қызметінің қоғамдық тәртіпті сақтау 
және қауіпсіздікп қамтамасыз ету жөніндегі 
нүмцаулыгын
 жариялау туралы» 
2002  жылғы  5  шілдедегі  N  475  бұйрығының  қосымшасында 
«Полицейлікт 
ің
  (полицей  деп  неге  атамасқа?)  жұмыс  уақытынан  тыс  атқарылған  жұмыс 
сағаты /берілген демалыс/» деген ұғым қолданылған. Сонымен қатар, кейбір 
құқықтық нормативтік құқықтық актілерде «қосымша демалыс», кейбіреуінде 
«ақылы қосымша демалыс»  деген баламалары да кездеседі.
Қазақстан  Республикасының  Конституциясында  жэне  өзге  норматив- 
тік  актілерінде,  тіпті  сол  атаулы  жеке  министрліктің  барына  қарамастан
3 Примашев Н.М. Жергілікгі мемлекетгік басқару жэне өзін-өзі басқару заңындағы 
қазақ тілі мәселелері //Заңгер. 2010. № 8 (19). 25-27 бб.
4 «ЗАҢ» дерекқорьшдагы редакцияда берілді. Қате берілгендер ерекше көрсетілу 
үшін  курсивпен берілген.
75

Азаматтық кодекстің  1 -бабындағы «айналадағы орта» деген ұғым түзетшетш  | 
емес.  Азаматгық  кодекстегі  4,  6,  46,  128,  275,  288  жэне  т.б.  баптарщ ю Л
«азаматтық  заңдары»,  «Азаматгық  заңдардың  уақьггқа  қарай  қолданылуы»,  | |  
«Азаматтық  заң  қалыптарының  түсінілуі»,  «Валюталық  қазыналар»,  «Мін- 
детгемені тиісті адамның орындауы», «Субсидиялық міндетгемені орындау»  |  
сияқгы ұғымдарды қате аударылғандар қатарына жатқызуға болады. 
1
Қазақ  тілі  түрғысынан  Азаматтық  кодексте  9  рет  пайдаланылған  «нор- 
ма» деген ұғымның 6-бапта «заң кесімдеріне» айналып кетуін, оған қоса «заң 
кесімдерінің  текстінде»  деп  берілуін  түсіндіру  қиын.  Түсіндіруді  көздеитін  і  
«толкование»  деген  сөздің  «түсінілуі»,  оның  ішінде  «сот  тәжірибесіндегі  |
түсінілуін» деп аударудың да қисыны жоқ. 
.  ш і   1
Азаматтық  кодекстегі  заң  тіліне  қатысы  шамалы  «желеу  епп», Я
«пәтуаласқан»,  «жымысқы  ниет»,  «зұлым ниет», «арам ниет» деген ұғымдар  |
уақыты келгенде ауыстырылуы керек. Өйткені олар негізі эдеби не тұрмыстык
қолданыстағы сөздер болып келеді. Ал «пэтуа» (орысшада -  фетва) деген сөз  '
дін и  
оқымыстылар  мен  беделді  дінбасылардың  шығарған  ортақ  келісімі де-1
генді  білдіреді.  Осылармен  қатар,  заңнаманың  қолданыстағы  9  нормативтік  |
қүқықгық актіде кездесетін «кэмпеске» жэне  18  нормативтік қүқықтық акті-
дегі «керемет» сөзінің заңтіліне жақындығы шамалы. Бірінші сөзді қүқықтық-  |
ғылыми айналыстан шығаратын уақыт жетгі. 
I
Көрсетілген  қателер  сияқты  Азаматтық  кодекстегі.  заңды  түлғаның
өмір  сүруі  тоқгатылды;  мемлекеттік  бюджеттің  есебінен  ғана  үсталатын
заңды  түлға;  кейбір  басқа  жаққа  зиян  келтіру;  қиянат  жасап  пайдалануға;  і
азаматгық-құқықтық  дауларды  Қазақстан  Республикасының  қатысуымен  : 
соттар  шешеді;  тарату  комиссиясы  сотга  таратылатын  заңды  тұлға  атынан  ‘ 
эрекет  етеді;  ерікті  түрде  жиналған  жылулар;  қаңғып  жүрген  мал,  офертй  1 
оны  жіберген  жақ  ол  алушының  қолына тигеннен  бастап  байланысты  етіп 
қояды;  Мемлекеттік  өкімет  билігі;  нотариат  куэландыруға  тиіс  жэне  т.с.с.  ] 
тіркестер  мен  нормалар  қазақ тілі  жэне  заңдық техника түрғысынан  дұрыс
аударуды талап етеді. 
,  | | | |  
; 
]
Қазақстан  Республикасы  заңнамасында  орын  алып  келе  жатқан
кемшіліктердің  бірі  жалғаулар  -   жекеше  жэне  көпше  түрлердің  орын  ауыс- 
тырылуы.  Мысалы,  Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік  қызметшілерінін 
Ар-намыс кодексіндегі  (Мемлекетгік қызметшілердің қызмет этикасы ереже- 
лері)  1-тармақ 2) тармақшаның орысшасындағы «руководствоваться 
принци- 
пом  законности»  деген  норма  қазақ тіліне 
«заңдылықтар  қағидаттарын 
басшылыққа  алуға»  деп  аударылған.  Ал  керісінше  мысалға  «Қазақстан 
Республикасындағы  тіл  туралы   / Закон  о  язы ках  в  Республики  Казахстан»
дегенді келтіруге болады. Осы тұрғыдан 
1
Азаматтық  кодекстің  қазақ тіліндегі  мэтіні  бойынша  Қазақстан  Рес- 
публикасында  бір-бірден  ғана  «ішкі  сауда  жүзу  кемесі»  жэне  «езен-
76

теңіз»  жүзу  кемесі» 
бар  екенін  білуге  болады.  Бұл  норма  117-бапта 
беютідген.
Қьоастырылып  отырған  Азаматтық  кодексте  тек  қана  сөздер,  нор- 
малар  ғана  емес,  солармен  бірге  құрылым  бірліктері  атаулары  дұрыс 
аударылмаған.  Мысалы,  қате аударылған  бап  атауларына:  3-бап.  Қазақстан 
Республикасының азаматтық заңдары; 4-бап. Азаматтық заңдардың уақытқа 
қарай  қолданылуы;  6-бап.  Азаматтық заң қалыптарының түсінілуі;  46-бап. 
Зақды  трвгаларды  қайта  қүрған  кездегі  құқықтық  мирасқорлығы;  114-бап. 
Мемлекетке  және  әкімшілік-аумақтық  бөлініске  заңды  тұлғалар  туралы 
қалыптарды қолдану; 154-бап.Мәмілені нотариаттың куэландыруы; 187-бап. 
Талап қою қолданылмайтын талаптар; 267-бап. Меншік иесінің құқықтарын 
жэне  басқа заттық  құқықгарды  бұзатьш  өкімет,  басқару  органдары  мен ла- 
уазымды  адамдар  кұжаттарының  жарамсыздығы;  275-бап.  Міндеттемені 
тиісті  адамның  орындауы;  313-бап.  Кепілге  салынған  мүліктің  жоғалу  не- 
месе  бүліну салдары  жэне т.б.  Ал  мынадай -   10-тарау.  Оралымды  басқару 
құқығы;  19-тарау.  Міндетгемедегі  адамдардың  ауыстырылуы  жэне  т.с.с. 
мысалдарды  Азаматтық  кодекстің  ірі  құрылым  бірліктері  атауларының  да 
қате  аударылғанына  келтіруге  болады.  Бұл  да  Азаматтық  кодексте  аударма 
мэселелерінің көп екендігін көрсетеді.
Қолданыстағы  заңнамада  көп  кездесетін  қателердің  бірі  -   құқық 
субъектілерінің  құқықтары  мен  міндеттерін  қазақ  тілінде  дұрыс  ресімде- 
меу.  Мысалы,  Азаматтық кодекстегі  61-баптың  «Шаруашылық серіктестікке 
қатысушылардың:
1) құрылтай...  қатысуға;
2) шаруашылық...  танысуға;
3) таза табысты бөлісуге қатысуға құқығы бар. Құрылтай ... табылады;
4) шаруашылық... алуға» деген шорқақ нормасын түсіну қиын.
Осы  сияқты  кемшіліктер  қатарына  195-баптағы  «Меншік  құқығымен 
қатар заттық құқықтарға:
1) жерді пайдалану құқығы;
2) шаруашылық жүргізу құқығы;
3) оралымды басқару құқығы;
4)  осы  Кодексте  немесе  өзге  заң  аюгілерінде  көзделген  басқа да заттық 
құқықтар» деген түсініксіз норманы да жатқызуға болады.
Қолданыстағы заңнамада дөрекі аударылған тіркестер де кездеседі. Оларға 
мысал  есебінде  «Шетелдік  азамат  өлген  соң...  Қазақстан  Республикасының 
азаматы өлген соң»,  «есуас», «қаңғыбас мал», «қызмет көрсету персоналына
жататын иттерді» сияқтыларды көрсеіуге болады.
Конституциядағы принцип, патриотизм, кандидат, стаж, практика сияқты 
орыс тілі арқылы енген сөздер Азаматтық кодексте де көптеп кездеседі. Мы- 
салы,  стипендия,  баланс,  процент, регистр,  ставкалар  мен тарифтер,  катего-
77

риялар  жәые  т.с.с.  сөздердің  қазақша  баламалары  бола  тұра  заң  жобаларын 
әзірлеушінің  оларды  қолданғаны  орынсыз.  Азаматгық  заңнамадағы  осыган 
ұқсас  «Қазақстан  Республикасының  секьюритнлендіру  туралы  заңнамасы» 
деген  аударма  да дұрыстауды  қажет  етеді.  Біршшіден  қолданыстағы  осыған 
ұқсас заң атауы да сондай жұмысты талап етеді.  Мүмкін Ресей тәжірибесіне 
қарап зан атауын солай қабылдаған шығармыз, бірақ орыс тілінде бар «обезо- 
пасывание», ал қазақ тіліндегі «қауіпсіэдендіру» деген үгымдарды қолданған
дүрыс. 
'
Заңнаманың  кемшіліктері  тек  қана  қазақ  тіпіндегі  нұсқасына  тән  деп
айтуға  болмайды.  Орыс  тіліндегі  мәтіндерде  де  кемшіліктер  жетерлік.  Мы- 
сапы,  Азаматгық  кодекстегі  «положениям  настоящего  Кодекса  применяются 
положения  настоящего  Кодекса»,  «При  возможности  различного  понимания 
слов», «Решение единственного учредителя-юридического лица», «до двадца- 
ти четырех часов последнего дня срока»  сияқты  кемшіліктерді  көрсетуге бо- 
лады.  Сонымен  қатар заңнамада аударуы  қиын  «Физическая  выносливость», 
«Планка»,  «Фон»,  «арест  имущества»  сияқгы  сөздер  лайықты  баламаларын 
табуы қажет.
Қазақ тіліндегі кейбір аудармаларды түсіну киын.  Орыс тілінде негізінен 
етістіктер мен сын есімдерге түрлі суффикстерді қосу арқылы сөз жасау оңай 
іс. Ал қазақ тілінде ондай сөзжасам болмайтын шыгар.  Кейбір аудармаларды, 
мысалы, «Мейіркештік ісі» сияқты ұгымдарды тек жорамалдап қана түсінуге
болады. 
' 
| ‘‘ч : ' . ■ =  
і
Жоғарыда  көрсетілген  қателіктермен  қатар,  заңнамамен  жұмыс  істеуді 
қиындататын да жайттар бар.  Ол «ЗАҢ» дерекқоры.  Бұл қордың қолданатын
һәрпі  «Ые\у  2ап  Соигіег»,  а л . мемлекеттік  басқаруда  колданылатын  негіз- 
гі  һэріп  «Тішез  Ые\у  Кошап».  Сондықган  дерекқордан  қажетті  нормативтік 
кұкықтык  актілердің  қазақ  тіліндегі  мәтінінен  көшірген  кезде  «Азаматтык 
заздармен  тауар-акша  кагынастары  ж^не  катысушылардыз  тездігіне  негіз- 
делген  гзге  де  міліктік  катынастар,  сондай-ак  мшіктік  ісатынастареа  бай- 
ланысты  міліктік  емес  жеке  катынастар  реттеледі.  Азаматтык  заздармен 
реттелетін  катынастардыз  катысушылары  азаматтар,  зазды  тулсалар,  мем- 
лекет,  сондай-ак  ікімшілік-аумактык  бгліністер  болып  табылады»  деген 
түсініксіз  көшірмелер  шығады.  Оларды дүрыстау үшін  қанша уақыт қажеті 
Осыған үқсас қателердің басқа да нұсқалары кездеседі. Мұндайларды түэету 
қосымша уақыт пен жүйкелік шыдамдылықты керек етеді. Бүкіл республика 
аумағында мұндай жұмысқа қанша уақыт кететінін есептеу қиын емес. Осы 
ресурсты,  ягни  ең  қымбат -  уакыт  ресурсын  үнемдеу  үшін  дерекқорды  бір 
һәріппен берген дұрыс болар еді.
Мақалада көрсетілген  қателер мамандардың тілдік элеуетімен гана шек- 
телмейді.  Біліктілігі  төмен  аудармашылар  бар,  бірақ  кемшіліктердің  бэрі 
жүмысты  дүрыс  ұйымдастырмау  себебінен  жіберілген  сияқты.  Сондықтан
78

заң  жобасының  сапалы  болуы  үшін  аудармаға,  лингвистикалық  сараптама 
жасауғл тиісті  уақыт бөлінуі  қажет.  Олай  етпесек,  ескі,  үйреншікті тәжірибе
жалғаса береді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. -  Алматы: ЮРИСТ,  2007.
2. Қазақстан Ресггубликасының Азаматтық кодексі. «Заң» ДҚ. (12.11.2010)
3. Примашев Н.М. Жергілікті мемлекетгік басқару және өзін-өзі 
басқару заңындағы казақ тілі мәселелері // Заңгер. 2010. № 8, 25-27 бб.
Ө. Оразбаев,
д р і   . 
А. Байтүрсынов атындагы
Қостанай мемлекеттік университетінің
ага оцытушысы
ДИФФАМАЦИЯ ИНСТИТУТЫНЫҢ ТҮСІНІК АППАРАТЫН 
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
КЕЙБІР ПРОБЛЕМАЛАР
Мемлекеттік  тілдегі  терминдерді,  соньщ  ішінде  құқықтық  терминдерді 
қалыптастыруда  елеулі  кемшіліктер  бар  екендігі,  нақтырақ айтқанда термин 
жасау барысында олардың практикалық қолданысы мәселесінің ескеріле бер- 
мейтіндігі туралы аз айтылып жүрген жоқ.
Қазіргі  кезде белгілі бір құқықтық терминдерді балама ретінде ұсынушы- 
лар олардың түрлі контексте қолданылу ерекшеліктерін ескере бермейді.
Бұл ретте эрине, олардың ішінде басым көпшілігінің қазақ тілінің мемле- 
кеттік ті л ретінде тол ыққанды қолданылу ын, баска танымал тілдер сияқты қазақ 
тілінің де ұлттық ерекшеліктерге негізделген, оның бай екендігін айғақтайтын 
терминологиясы  болуын  қалайтынын  жоққа  шығаруға  болмайды.  Бірақ  тіл 
саласында,  соның  ішінде терминология  саласында байтұрсыновтар  кезіндегі 
үрдісті  басшылыққа  алу  қазіргі  кезде  жұмсарта  айтқанда,  мүлдем  орынсыз. 
Қазіргі  кездегі  Қазақстанның  геосаяси  жағдайында  терминжасамда  мүлдем 
басқаша  критерийлерді  басшылыққа  алу  қажет.  Байтұрсынов  заманында тіл 
тазалығына қол жеткізу негізінен саяси  аспектіде,  яғни тәуелсіздіктің бірден

бір  атрибуты болса,  казіргі кезде экономикалық фактор шешуші рөл  атқарып 
отыр.  Яғни  ағылшын  тілінің  ықпалының  әлемдік  деңгейде  күшеюі  бірішш 
кезекте Трансұлттық корпорациялардың экономикалық экспансиясымен аста- 
сып  жатыр. Сондықган да экономикалық қауіпсіздік мэселесі бірінші орынға 
шығып,  басқа мэселелерге,  соның ішінде тілдік  мэселелерге  кезек  күтпрмес 
мэселелер  қатарьшан  орын  табылмауы  себеггп,  уақытша  болса  да  бірқатар
құрбандыкгарға баруга тура келеді.
«Ана  тілі»  апталығына  берген  сүхбатында  Н.  Назарбаев  мемлекеттік
тілдегі  терминологияның  жай-күйіне  байланысты,  термин  жасау  ісіндегі 
кейбір  жөнсіздіктер  туралы  айта  келіп,  мемлекетгік  тілдегі  терминологияны 
дамытудың перспективасына қатысты*.  «... түбірі  латын, ірек тілдерінен  алы- 
нып,  Еуропа тілдерінің бэріне сіңісті болып кеткен термин сездерді орынсыз 
қозғаудың реті ж оқ....Ал түбірі таза орыс, славян тілдерінен алынган сөздерге 
казақша 
балама  іг б у г а  
болады  деген  пікірді  толық  қуаттаймын»,  — деп  өте
орынды пікірлерін білдірген болатын»[1]. 
^
Қалыптасқач  зан  терминдерінің  барлығын  қазақ  тіліне  аударудың  жо- 
лын  қуушылар 
кей 
жаі дайларда  асыра  сілтейтіндігі  құпия  емес.  «Құқық» 
терминінің жекелсген 
жағдайларда неге «құқ» болып қолданылатынын өз ба- 
сым 
әлі 
түсіне  алмай 
келемін.  Бұл  да  болса  құқықтық терминдерді  қолдану
ісінде бірізділіктін жоқтығының кезекті айғағы. 
^
Терминологиядаіъі  ала-құлалықтан  арылу,  аударма мен терминжасамды
бір  ізге  келтіру  мәселелеріне  қатысты  2010  жылы  19  наурызда  өткен  «Мем-
лекеттік тіл —
 ел бірлігінің кепілі» атты ғылыми-практикалық конференцияди 
Парламент  Мәжшісінің  Төрағасы,  «Нұр  Отан»  ХДП  фракциясының  жетек- 
шісі  Орал  Мұхамеджанов  та, -акылға қонымсыз аудармалар туралы  нақгылы
мысалдар келтіре отырып жан-жақты тоқталып өтті [2].
Жалпы  заң тілін жетілдіру мэселесі  мэңгілік проблемалардың бірі деуге 
болады.  Ал  қазіргі  кездегідей  басқа  әлеуметтік  идеалдарды  қалыптастыру, 
либералдық нарықтық экономика жэне құқықтық мемлекет құруға бағытгалған 
ресми стратегиялар, адам құқықтарының конституциялық орнығуы, ағымдағы 
түрлі реформалар жэне т.б. аталған проблеманы ерекше өзекті етіп отыр.
Әдетте  заңдардың  сапасы  заң  шығарушының  қогамдағы  қалыптасқан 
жағдайды  нақгылы  ұғына  білуіне,  ақпараттың  толық  болуына  тікелей  бай- 
ланысты  деп  есептеледі.  Сыртқы  орта  қаншалықгы  жан-жақгы,  эрі  терен 
танылса,  алынған 
білім 
қаншалықты  тиімді  қолданылса  жэне  сол  ортаның 
қажетін  білдірсе,  -  деп  атап  көрсетеді,  белгілі  құқықтанушы  Д.А.  Керимов,
-   заң  шығармашылығыішң  теориялық  деңгейі  соншалықты  жоғары,  құқык 
нормаларының  эрекеті  соншалықгы  тиімді,  құқықтық реттеудің  мақсат,  мін-
деттеріне жету соншалықты дэйекті болмақ [3]. 
і
Еліміздің элемдіғ  кауымдастыққа қарқынды  интеграциялануымен, коғам- 
ды  демократияландыруға  бағытталган  реформалардың  жүйелі  жүргізілуімен
80

іайланысты  адам  құкығы,  сөз бостандығы сияқгы түбегейлі  кұндылықгармен 
іайланысты днффамация институты  мемлекетіміздің құқыққолдану практика- 
:ына белсенді еніп келеді. Осы ретте Қазақстандағы диффамадиямен байланыс- 
-ы проблемдлардың бір маңызды аспектісі ол тіл мәселесімен байланысты.
Диффамация институтының дамуы осы уақытқа дейін негізінен ағылшын 
гілді  дереккөздермен  байланыстырылып  келсе,  соңғы  кездерде  бұл  мэселе 
эесейлік  заңгерлер  қауымы  тарапынан  үлкен  қызығушылық  тудыруда.  Ал 
^азақстанда диффамациялық құқық мэселесіне байланысты зертгеулер енді- 
;нді қолға алынып жатыр деуге болады. Бұл проблема алдағы уақытта, әсіресе 
чіемлекетгік  тіл  дамуыМен  байланысты  ерекше  өзекті  болмақ.  Өйткені, 
«оғарыда айтып өткеніміздей, диффамация институтының дамуы тілдік фак- 
гормен  де,  яғни  үлтгық тілдін  мазмұндық,  семантикалық,  коммуникативтік,
г.б. ерекшеліктерімен тығыз байланысты.
Кез  келген  құқық  саласындағы  түсінік  аппараты  бірінші  кезекте  тер-
минология,  термин  мэселелерімен  тығыз  байланысты.  Мемлекетпк  тілде- 
гі  терминологияның,  соның  ішінде  құқықгық  терминологияның  қалыптасу 
процесінің  элі  де  болса  жүріп  жатқандығын  ескерсек,  бүл  өз  кезегінде 
қоғамдық өмірдің басқа да салаларындағыдай, құқыққолдануда да үлкен про-
бпемалар туцыруы сөзсіз.
Диффамация  институтының  түсінік  аппаратьша  келер  болсақ,  Адам
қүқықтары  жөніндегі  Еуропалық  соттың  қаулыларында  шындыққа  сәйкес
келмейтін,  ар-намыс,  қадір-қасиет  жэне  іскерлік  репутацияға  кір  келтіретін
мэліметтерді тарагу үғымы 
диффамация
 терминімен берілген.  Қазақстандық
чяннямя ття  диффамация  ұғымы  қалыптасқан,  орныққан  деуге  келмесе  де,
аталған санаттағы зерттеулерге  қатысты  осы  халықаралық терминді  кеңінен
қолданған дұрыс болады деп есептейміз.
Диффамация үғымына қатысты Еуропалық соттың қаулыларында беріл-
ген  анықгамаларды,  диффамация  мэселелерін  ғьшыми  тұрғыда  зерттеумен 
айналысып жүрген алыс-жақын шетелдік ғалымдардың пікірлерін, сондай-ақ 
отандық ғалымдар мен қүқыққолданушылардың, соның ішшде сот органдары 
қызметкерлерінің,  пікірлерін  ескере отырып, республикамызда диффамация- 
мен  байланысты  (қазіргі  кездегі  тенденцияға  қарағанда  мұндай  мүмкіндікті 
жокка шығаруға болмайды деп ойлаймыз — Ө.О.) тиісті заң қабылдана қалған 
жағдайда, 

жүктеу/скачать 12,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: