Республикасы заңнамасындағы мемлекеттік тіл: мәселелері және келешегі Республикалъщ зылыми-тэжірибвлік конфвренция материалдары I а стана

Бір жағынан мемлекеттік тілдегі заңцарда орын алған бұндай олқылықта 
мен  қарама  қайшылықтар  мемлекетгік  тілдің  жұмыс  тіліне  айналуына  и  
дергі  келтіріп,  оның  тұрмыстық  деңгейден  аса  алмауьша  негіз  болуд; 
I 
Екінші  жағынан  бүл  қалыптасқан  жағдай,  азаматтардың  мемлекетгік  тідг* 
үйренуге деген ынталарын, оған деген қажеттілікгі томендететіні созсіз. Осі I 
маңызды жэйтті ескерсек,  онда Азаматтық кодексте орын алған кемшіліктер • 
ге  де  немқүрайлы  қарамауымыз  керек.  Мэселен,  Қазақстан  Республикасі I 
Азаматтық кодексінің  1  бабын алсақ, онда оның атауы: «Азаматгық заңдарме 
реттелетін қатынастар» деп аталған.  «Нормативтік қүқықтық актілер туралы г 
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы N 213 Заңының 1 ба | 
бьша сэйкес: «заң -  аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, Қазақстаі, 
Республикасы Конституциясы 61-бабының 3-тармағында козделген түбегейл 
\ 
принциптер  мен  нормаларды  белгілейтін,  Қазақстан  Республикасыныі 
Парламенті,  ал  Қазақстан  Республикасы  Конституциясы  53-бабыньщ  3 
тармақшасында  көзделген  жағдайларда  Қазақстан  Республикасының  Прези 
денті қабылдайтын нормативтік құқықгық акг».
Азаматтық құқықтық нормалар дәлме дэл түсінілуі тиіс  екенін  ескер |
сек, тауар-ақша қатынастары жэне қатысушылардың теңдігіне негіздела еі 
озге  де  мүліктік  қатынастар,  сондай-ақ  мүліктік  қатынастарға  байланыс  ' 
ты  мүліктік  емес  жеке  қатынастар  тек  қана  заңдармен  реттелуі  тиіс  деі 
ұғынуға  болады.  Орыс  тіліндегі  Азаматтық  кодекске  коз  жүгіртсек,  онд; I 
«гражданское  законодательство»,  яғни  азаматтық  заңнама  деген  ата) | 
орын  алған.  Біздің  пікірімізше  «азаматтық  заңнама»  деген  термин  оныі' 
тәжірибеде қолданылу мэніне сэйкес келетіндігі себепті оны солай атау дг | 
дұрыс деп санаймыз.
Осы  баптың  4 тармағында  «законодательные  акты»  деген ұгым  да  '<зан 
құжаттары» деп қате аударылган. Заң құжаттарының орысша аудармасы «юри-1 
дические документы» екені белгілі жэне де бұл аталған екі ұғымның құқықтык; 
мазмұны  мүлдем  басқа  екенін  эрі  заң  құжаттары  деген  ұғымның  Азаматтык] 
кодексте негізсіз қолданылғанын ескерсек, онда тиісінше заң қүжаттары деген! 
ұғымды заң актілері деген ұғыммен алмастыруымыз қажет.
Азаматгық  кодекстің  6  бабының  атауына  қатысты  да  қателікке  бой 
ұрылған. 6 бап «Азаматтықзаң қалыптарының түсінілуі» деп аталған, орысша-1 
сы «Толкование норм гражданского законодательства». Бұл баптың орыс жэне 
мемлекеттік тілдеріндегі  нұсқасы  бір  біріне  сэйкес  келмейтіні  анық.  Сол  се- 
бепті бұл  бапты  «Азаматтық  заңнама  нормаларына түсінік беру» деп атаган 
дұрыс деп санаймыз. 
Ш
Азаматтық кодекстің 7 бабы азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда 
болу  негіздеріне  арналған.  Осы  бапта  азаматтық құқықтар  мен  міндеттердін 
пайда  болу  негіздерінің  бірі  ретінде  заңдарға  сәйкес  азаматтық-құқыкгык
жағдайларды  туғызатын  экімшілік  құжаттар  көрсетілген.  Енді  осы  баптьш
156

орыс  нұсқасына  мән  берсек,  экімшілік  құжатгар  емес,  экімшілік  актшер 
көрсетілген. Демек, бұл бапқа да өзгерістер енгізу қажет.
Әлем тілдерінде  қалыптасқан гылыми категория  болып табылатын <фе- 
организация» термині мемлекетгік тілдегі азаматтық заңнамада «қайта құру» 
деген атауға ие болған.  Шын мәнісінде заң шығарушы реорганизаңия ұғымы 
заңды тұлғалардың тек қайта құру нысаны ғана емес, занды тұлғалардың өз 
қызметін тоқтатылу нысаны да болып табылатынын ескермеген.  Сол себепті 
біздің ойымызша бұл ұғымды қайта кұру емес, «қайта ұйымдастыру» деп атау 
оның кұқықтық мазмұнына сәйкес деп санаймыз.
Азаматтық құкықтық қатынастың басым бөлігін міндеттемелік институ- 
ты  құрайтыны белгілі.  Азаматгық кодекстің 268  бабы  міндетгемеге қатысты 
келесі анықгаманы берген:  «Міндеттемеге сәйкес бір адам (борышқор) басқа 
ядяммын (несие берушінің) пайдасына мүлік беру, жұмыс орындау, ақша төлеу 
жэне т.б.  сияқты белгілі бір эрекеттер жасауға, не белгілі бір әрекет жасаудан 
таргынуға  міндетгі,  ал  несие  беруші  борышқордан  ез  міндетгерін  орында- 
уын  талап  етуге  кұқылы».  Бұл  анықтамаға  сәйкес  мәселен  заңцы  тұяғалар 
міндеттемеге  қатысушы  тұлға  бола  алмайды  деген  түсінік  қалыптасуы 
мүмкін. Әсіресе, зангер мамандығын оқып жүрген жастар бұл баптың дұрыс 
ауцарылмағаньш  білмей,  оларда  міндетгемелердің  қатысушылары  тек  адам-
дар деген ұғым қалыптасуы да мүмкін.
Жалпы  аталған  олқылықтар  мен  қарама-қайшылықтар  тек  Азаматхық 
кодекске  ғана тән  емес  екенін  айта  кету  керек.  Мэселен,  мемлекеттік тілде- 
гі  Азаматгық іс  жүргізу  кодексінің  152  бабының  1  тармағына  сәйкес  судья 
талап арыз түскен күннен бастап бес күн мерзімде оны сот ісін жүргізу үшін 
қабылдау туралы мәселені шешуге құқылы делінген. Ал орыс мәтінінде судья
аталған мәселені шешуге құқылы емес, міндетп делінген.
Қорытындылай келе, мемлекетпк тіл зандылықтың тіліне айналсын және
де тәжірибеде мемлекетпк тілдегі нормативпк құқықгық акгілерді коддануда 
қиындықтар мен дұрыс түсінбеушіліктер орын алмасын десек қолданыстағы 
заңнамамызда орын алған олқылықгармен жұмыс жүргізу қажетгілігіне назар
аударуымыз керек.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.  Қазақстан Республикасының Азаматгық кодексі.
2.
  «Нормативтік құқықгық актілер туралы» Қазақстан Республикасьгаың 
1998
жылғы 24 наурьпдағы № 213 Заңы.

Д. Ш ыңғысбаева,
Қазақстан Республикасы 
Заң иіыгару институты 
Лингвистика орталыгының
ага сарапшысы
ҰЛТТЫ Қ ЗАҢНАМА ЖАСАУ Ж ӘНЕ РЕСМ И АУДАРМА 
М ӘСЕЛЕЛЕРІ
¥лттық заңнама жэне ресми аударма — бұл екеуі салыстыруға келмейтін 
екі түрлі мәселе. Олай дейтініміз, біреуі — өзегіңді жарып шыққан өз перзентің 
сияқты,  оны  қалай  түзесең де  өз  еркіңце,  екіншісі  -  қит  етсең,  көңіліне ти- 
етін,  өгей  бала сияқты.  Сондықган  ресми  аударма мэселесі  оның үстіне,  зан 
тілін аудару — көп тер төгуді, ойланып-толғануды қажет ететш еңбек. Үлттық 
заңнама  жасау  мәселесін  көтермес  бүрьш,  мамандарымыздың  үлт  тілін
меңгеру жағдайына тоқталсақ деп отырмын.
«Айта-айта  Алтайды,  Жамал  апай  қартайды»  демекіш,  қазақ  тілінің 
мэртебесі туралы алғашқы заң шыққанда туған балалар бүгшде жиырмаға то- 
лып  отыр.  Айтқандағы  нэтиже  қандай,  бүгінде  алаң  қылып  отырған  мэселе 
осы. Жиьфмаға толғанша қазақ тілін үйренбегендер енді бірнеше жылда қазак
тілін үйрене қоюы тағы да екіталай. 
^  ^
Қазіргі таңда мемлекеттік тілге толыққанды көшу үшін жэне қазақ тілінің 
беделін  одан  эрі  нығайту  үшін,  ең  алдымен,  мына  мәселелер  шешімін  табу
қажет. 
к
Біріншіден,  мемлекеттік  тілді  білуге  қажеттілік  туғызу.  Қазақ  ті іі- 
не  деген  қажетгілік  болмаған  жерде  жанын  қинап  қазақ  тілін  не  үшін 
үйренеді.  Өйткені  орыс тілін  біліп  ақ,  ол өзіне  керектінің бәрін  алып  отыр. 
Мэселенің  түп  төркіні  қажеттілікте.  Қазақгың  сорын  қайнатьш  отырған 
солқылдақтық,  көңіл  жықпастық. Солқылдақ заңымызды  қайта қарап, тілге 
деген қажеттіліісгің түп тамырын дэл басып,  өз  орнына қайта қоймайынша, 
тілдің  мэселесі  жүз  жылда  да  таусылмасы  анық.  Сөзіміздің  дүрыстығын 
заң  баптарымен  дэлеледеудің  де  еш  қиындығы  жоқ.  «Тіл  туралы  Заңның» 
5-бабын  «Орыс  тілін  қолдану»  деп  жеке-дара  айшықтаған.  Біздің  зиялы 
қауым өкілдері мен бірқатар депутатгардың наразылығын туғызып отырған 
да  осы  бап.  Онда былай делінген:  «Мемлекеттік ұйымдарда және жергілік- 
ті  өзін-өзі  басқару  органдарында  орыс  тілі  ресми  түрде  қазақ  тілімен  теи 
қолданылады».  [5,6].  Бұдан  кейін  күні  кеше  «КСРО-ның  ұлтаралық  тілі» 
боп  келген тілге  бір  емес,  бірнеше  бапта басымдық  беріледі.  «Тіл  туралы» 
заңның  8-,  9 -  және  10-баптарын  сараптап  көрсеңіз,  қазақтың  қанындағы 
солқылдақ  тағы  да  анық  көрініп  отыр.  Мемлекет  басшылыққа  алатын  ата
158

заңымызда осылай жазылған болса,  қазақ тілінің көсегесі  қашан көгеретіні
әлі белгісіз нәрсе. 
\
Мемлекетгік  қызмет  туралы  заңга  өзгеріс  енгізу  керек.  «Мемлекеттік
қызметке қабылданатын адамдар мемлекеттік қызметті міндетті түрде білу ке-
рек» деген. Тіл туралы соңғы қабылданған Заңда «Мемлекетгік тілді меңгеру
әрбір азаматтың парызы» деп жазылған.  «Парызы» емес «міндеті» деп жазы-
лу керек.[1,10]. 
‘
Сондай-ақ,  мемлекеттік  басқару  тетіктері  арқылы,  яғни  оқуға 
қабылдау,  қызметке  алу кезінде үміткердің ұлтына қарамай,  мемлекеттік 
тілді меңгеру дәрежесін ескеріп жэне бүгінгі кездегі қазақ халқының саны 
осыдан 20 жылға қарағанда 30 % көбейгеніне байланысты,  қолданыстағы 
ҚР  «Тіл  туралы»  Заңына  мемлекеттік  тілді  Қазақстан  азаматтарының 
білуінің  міндеттілігі  туралы  өзгерістер  енгізудің,  не  болмаса «Қазақстан 
Республикасының  мемлекеттік  тілі  туралы»  жаңа  заң  қабылдау  бүгінгі 
күннің  уақыт  талабы.  Мемлекеттік  қызметкерлер  іс  жүзінде  мемлекет- 
тік  тілді  пайдаланбаса,  оған  деген  қажеттілік  болмаса,  оларды  оқытуға
кеткен  уақыт  пен  қаражат  құмға  сіңген  су  тэрізді  нэтижесш  оермеитіні 
барлығыңызға  мэлім.  Сонымен  бірге,  бүгінгі  таңда  екі  тілде  жүргізіліп 
отырған іс қағаздарын біртіндеп мемлекеттік тілде дайындауға басымдық 
беру,  яғни  іс  қағаздарының  орыс  тіліндегі  нұсқасынсыз,  тікелей  мемле- 
кеттік  тілде  дайындау  немесе  мемлекеттік  тілде  келіп  түскен  құжатты 
орыс  тіліне  аударып  жатпай,  келіп  түскен  тілде  жауап  беруді  қолға  алу 
керек.  Сол  сияқты,  құжаттарды  мемлекеттік  тілде  дайындай  алатын  ма-
мандар даярлау.
Бізде  қалыптасқан  жағдай,  заңдар  элі  күнге  дейін  орыс  тілінде  жазы- 
лып  даярланып,  одан  кейін  мемлекетік  тілге  аударылады.  Министрліктер- 
дегі,  Парламенттегі  мамандар  көп жағдайда заң жобаларының мемлекеттік 
тілдегі  мәтініне  аса  көңіл  бөле  бермейді.  Оның  себебі  олардың  көпшілігі 
мемлекеттік  тілді  жеткілікті  деңгейде  білмейді.  Заң  жобасының  мемлекет- 
тік  тілдегі  мэтінінің  қаншалықты  дұрыстығын  тексеру  олардың  ойынша 
аудармашылардың  міндеті.  Ал  аудармашылар,  заңгер  емес,  олар  заң  жоба- 
лары  мэтінінің  құқықтық,  заң  техникасы  сияқты  т.б.  талаптарын  жеткілік- 
ті біле бермейді.  Соның салдарынан кейде дұрыс жазылған  нэрселердің өзі 
бұрмаланып, қате жазылып, тіпті сол қате күйінде қабылданып жатады. Он- 
дай қателер негізінен стилистикалық, лингвистикалық, редакциялық сипат- 
та орын алған эрі орыс тіліндегі мэтінмен тең түпнұсқалы  болмағаны, яғни 
мағыналық ауытқулары тым  алшақ кетеді.  «Тіл туралы»  Заңның 4-бабында 
«Мемлекеттік тіл — мемлекетоң бүкіл аумағында, қоғамдық қатынастардың 
барлық  саласында  қолданылатын  мемлекеттік  басқару,  заң  шығару,  сот 
ісін  жэне  іс  қағаздарын  жүргізу  тілі», — деп  жазылған.  Бірақ осы қағиданы 
ойдағыдай  жүзеге  асыруда мемлекеттік органдарда  нақты  әрекет тіпті  жет-
159

кіліксіз.  Кәсіби  Парламенттің  жұмыс  істей  бастағанына  20  жыл  болса  да, 
Үкімет  мыңдаған  заң  жобаларының  біреуін  ғана  мемлекеттік  тілде  ұсына 
алды.  Республиканың мемлекеттік органдары мен ұйымдарында заң, ресми 
кұжаттар  және  барлық  қаулы-қарарлар  мемлекеттік  жауапты  адамдардьщ 
тікелей  араласуымен  жазылмай,  орыс  тілінде  дайындалады.  Ал  қазіргі 
жағдай  — мемлекеттік  тілге  деген  оң  көзқарастьщ  жоқтығы,  қазақ  тілінде- 
гі  заң  мәтінін  әзірлеудің  бар  жүгін  аудармашыларға  артып  қоюдың  салда- 
ры.  Біз бүгін жекелеген сөздерге сын айтып, соны жөндегенге мәз боламыз. 
Бірақ,  бұл  өзімізді-өзіміз  алдау  ғана.  Тшге  деген  көзқарас  түзелмейінше, 
мемлекеттік тілде  заң  жобасын  дайындауға  мемлекеток тапсырыс  беріліп, 
күш  пен  қаржы  бөлініп,  бұл  іске  мамандар  мен  заңгерлерді  барынша
жұмылдырмайынша, іс оңға баспайды.
Мемлекеттік  тіл  мемлекеттің  ісі  болғандықтан,  мемлекеттік  деңгейде 
қойылуға тиіс емес пе. Бұл жерде аудармашылар атқарып отырған үлкен ісп бір 
мысқал да кемітуге болмайды. Мемлекеттік тіл дамуының қазіргі деңгейінде 
құжат  тілі  сол  аудармашы-мамандардың  күшімен  орнығып  келеді  десек, 
артық  айтқандық  болмас.  Жазушы,  ақын,  журналистер  өзінің  ойын  қағазға 
түсіргенде өзінің создік қорьшда, сөз байлығында бар сөздерді қолданады. Ал 
аудармашылар құжатты аударғанда көптеген сөздердің баламасын сыртган із- 
деуіне тура келеді. Өйткені өзінің сөздік қорында бар сөздермен кейде құжат 
мэтінін,  әсіресе  заң  тіліндегі  нормаларды  дэл  жеткізіп  беру  қиын.  Осын- 
дай  жағдайда  әртүрлі  сөздіктерді,  энциклопедияларды  ақтаруына  тура 
келеді,  осылайша  ресми  тілімізді  қалыптастыруға  өлшеусіз  үлес  қосады. 
Алайда аудармамен алысқа ұзай алмайтынымыз тағы да анық. Біздің түпкі 
мақсатымыз -  мемлекеттік тілде жұмыс істеп, құжатты тікелей мемлекеттік 
тілде дайындау.Осы жерде тағы бір тоқтала кететін маңызды мәселе:  бізде 
ресми  аударма  ісі,  эйтеуір тілден хабары  бар  ғой деген  ниетпен,  негізінен 
журналистер мен  филологтарға жүктелген.  Ал өз басым заңның мәтінімен 
жұмыс  істейтін  адам  міндетті  түрде  заңгер  болуы  керек,  тым  болмаса  ол 
құқықтың  эр  саласынан  хабардар  болуы  керек  деп  ойлаймын.  Өйткені, 
майталман  аудармашы-журналистердің  өзі  заңның  мэтінімен  жұмыс  істе- 
уге  келгенде,  сол  заңның  табиғатын  түсіне  алмай  қиналады.  Әрине,  бұл 
олардың кінәсі емес. Бүгінгі күнге дейін солай болып келді, қазір де солай. 
Сөздің  мағынасын  жете  түсініп,  қазақи  ұғымға  сай  сөйлем  құрғанымен, 
эр  заң мен  құқықтық актіде  норма болатынын,  эр  сөздің  болмаса да әрбір 
сойлемнің  норма  жүгін  арқалап  тұратындығын  кез  келген  аудармашы 
түсіне  бермейді.  Ал  оны  аңдамаған  адам  қазақшаға  еркін  аударып,  неме- 
се тігісін жатқызып өңдеп,  бір  қарағанда әп-эдемі, бас-аяғы дұрыс  сөйлем 
құрғанымен,  орыс тіліндегі түпнұсқамен салыстырып,  заң шығарушының 
не айтпақ болғанын зерделегенде, оның айтпақ ойын, яғни норманы бұзып 
алатын  жағдайлар  да  аз  емес.  Сондықтан  заң  мәтінімен  жұмыс  істейтін
160

аудармашы  да,  редактор  да  оның  табиғатын  түсінетін  адам,  яғни  заңгер
болуы керек.
орындарында заңгерлерге
тереңдетіп  оқытатын  бірде-бір  оқу  орны  жоқ.  Бұл  әлі  алдағы  он жылда заң 
шығару ісінің қазақшасы алға баспайды деғен сөз. Сондықтан заң шығару ісі-
не қазақ тілін жақсы білетін заңгерлерді тарту қажет.
Тек  аударма  заңмен  еліміздің  болашағын  көғертем,  заңдық  мемлекет
кұрамын деу бос эурешілік. Өйткені заң халық үшін түсінікп, үғынымды болу
кажет. Халық түсінбеген, халық қабылдамаған заң не үшш қажет.
Сөзіміз  дәлелді  болу  үшін  заң  мәтіндері  мен  нормативтік  күжаттардан
мысалдар келтірейік. 
„  . 
ІІШЯЯ  ННЯ
Президент  жолдауының  2-бөлігінде:  жүмыс  істеипн  эиелдер  үшш
жүктілікті, босануды жэне 
анппық незін міндетті элеуметщ к
 с - т Д Д О
гі^лгіГдеп  жазылған.  Бір ғана орыс  тіліндеп  «лицо»  сөзш
Азаматгақ  кодексте  «түлға»  деп  аударылса,  Ата  заңымыздың  12-бабынь ң
Ф^армағында  «адамдар»  деп  аударылған.  Сол  сияқга
сөз  де  36-баптың  1-тармағында  «парыз»  деп  көрсетшсе,  35-бапга  «мшдет» 
деп  адарылған.  «Общественно  опасные»  дегенді  «қоғамдық  қауш  >  д 
аударған. Ал ол логикалық түрде «қоғамға қауіпп» деп аударьшуы керек еда. 
Бб-баптың 1-2 тармақгарында «средство» дегенді «қаражат» деп аударса  140-
аударыш-ан. Айта берсе, м.ндай 
лады. Қазақ тіліндеп заң мэпндерін парақгағанда, көзге үр  ^ ¥ Р  
^
лингвистикалық мэселелері жетіп артылады. Заң мэтіндершде 
Р 
«
^ ____мяғынасына саи қолданбауы, стилистикалық
қателер,  орфографиялық  қатеі 
бір  сөздердің  дәл  баламалары 
шығудың  өзі  де  біраз  уақытты 
болльгомаү мақсатында Ү кіметіі
кеи-
институтында лннгвистикалық орталық ашылаіыны жаилы
көтем іА лай д а, кұні  бұгіше  дейін  осы  орталыкка тисті  мзртебе  бершмен, 
«оен  с ^ Г м е н с а л а ™ а т к а   жемді  кім  оалардын»  кейшн  кешуге  можбүр. 
Лингвистикалық орталық ашылған  жағдайда  қазақ тілінщ кенже  қалған  бүл
^ , Г
Г
^ =
а р д Ы Л
. Щ
М
мэтіндеріне
қажеп
заңдарымызды
ОТЬф.
Ал
өзегінен шыккан нороеге не істесе
161
11-837

де құқылы. Біздер сияқты өгей баласын өкпелетіп алмайын дегендей, өбеюгеп 
отырған жоқ.
Енді  заң  мәтіндеріне  лингвистикалық  сараптама  жасауда  ең  бірінші 
қандай  жағдайларға  басымдық  берілуі  қажет,  мәтіннің  заңдық  жағына  ма, 
әлде лингвистикалық жағына ма анық білуіміз қажет.
Лингвистикалық  сараптама  біздің  елімізде  кең  таралмағандықтан, 
көпшілікке белгісзз.  Сондықтан ең алдымен жүргізілетін жұмыстар  мынадай 
болуы тиіс: 
.
1.  Сараптамада  қаралатын  мәселелерге  методикалық  нұсқаулықтар 
дайындау;
2. Лингвистикалық сараптамның объектісі не болу қажетігін анықтау;
3. Заң мәтіндерінің ақпараттық мағыналық астарын түсіндіру;
4.  Заң  мәтіндеріне  лексикалық,  морфологиялық,  грамматикалық, 
стилистикалық, семантикалық талдаулар жасау;
«Заң  мәтіндеріне  лингвистикалық  сараптама  жасау  мамандардан  жет- 
кілікті білім мен сәйкес біліктілікті қажет ететін күрделі жэне терең зерттеулер 
боп табылады. Сол себеитен мамандар сөздің қыр-сырын жетік меңгерген, әр 
сөздің қолданылу мақсатын түсіндіріп бере алатындай, фактілермен дэлелдей 
алатындай өз ісінің жетік маманы болу қажет» [4,5].
н
Пайдаланылғак әдебиеттер:
1. Ізімүлы М. Зак терминдердің түсіндірме сөздігі. -  Алматы, 1999.
2. Дулатбеков Н.О., Биебаева А.Ә., Сыздық Б.К., Божқараұлы А.
Билер соты мен ұлттық дэстүрлердің жандануы: заңшығармашылық жэне
әлеуметтік тәжірибе. -  Астана, 2008. 
|
3. Қызьшов М.А., Дулатбеков Н.О., Сыздық Б.К., Биебаева А.Ә.
Қьшмыстык заңнаманы мәтіндік сараптау тәжірибесі. Оқу құралы.
-  Қарағанды, 2008. 
* ^ |
4. Смағұлова Г. Мэтін лингвистикасы: Оқу  құралы. -  Алматы. 2002.
5. Тіл туралы : Қазақстан Республикасы Заңы. «ЗАҢ» ДҚ. (19.11.2010).
162

Н. 
Хамзина, 
Қазақстан Республикасы 
Заң шыгару институты 
Лингвистика орталыгының 
ага  лингвист-сарапшысы
АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСТІҢ КЕЙБІР СТИЛИСТИКАЛЫҚ
КЕМ Ш ІЛІКТЕРІ
Еліміздегі  заң  шығармашылығы  процесінде,  құқьщтық,  сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы т.б. сараптамалармен қатар заң жобасына лингвистикалық 
сараптама жүргізу мәселесі де қолға алынып жатыр.  Лингвистикалық сарап- 
тама  заң  жобасының  сапасын  жақсарту  аясында  қордаланып  қалған  біраз 
мәселелердің басьш қайтарары сөзсіз.  Заң жобасын, эсіресе мемлекеттік тіл- 
дегі, тілдік, стильдік жэне редакциялық-техникалық жағынан пысьпсгау оньщ
сапасын эрине жақсартады.
Ұзақ  уақытқа  созылған  мэдени  дэстүрі  бар  кез  келген  тіл  сияқты
қазак  тілі  де  айтушыларға  бай  мәнерлі  мүмкіндіктер  береді,  соның  ішін-
де  стильдік.  Алайда  тілдің  бұл  ресурстарына  ие  болудың  өзі,  дамыған
лингвистикалық  сезімталдылық  пен  тілдік  құралдарды  пайдаланудың
дағдыларын талап етеді.
Мәселен, осы шақгағы форма, бір жағынан ауыз екі сөйлеу мен драматур-
гияда, екінші 
жағынан -  ғылыми және іскерлік тілде көп қолданылады, бірақ 
әр түрлі 
мағыналарда. Іскерлік тілде осы шақтағы немесе міндеттілік тұрғыда 
қолданылады. Мәселен, 
Азаматтық кодекстің 9-бабының 2-тармағында былай 
делінген: «2. Бұзылған құқықты қорғяу үшін өкімет билігі немесе басқару 
органына өтініш жасау, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, 
құқы қ 
қорғау  туралы  талап  қойып  сотқа  жолдануға  кедергі  жасамайды.» 
Бұл 
жерде кедергі 
жасамайды деп нақты қағылған шегедей айтылып тұр [1].

жүктеу/скачать 12,67 Mb.