Полисемияның басқа да лексика-семантикалық топтармен

56 
қызмет атқаруынан байқалады. 
«Слова каждого языка образуют систему и изменения их 
значений вполне понятны только внутри такой системы» [18, 89]. 
Тілдің әр алуан жақтарының мұндай өзара байланысы, 
олардың (ұйымшылдығы) өз бейнесін фонетикалық және 
грамматикалық құрылыс, сондай-ақ сөздік құрамнан табады. 
Тілдің материалдық жағы (жамылғышы) сол тілдің грамматикалық 
заңдары бойынша құрылғанда ғана адам ойының берілуіне толық 
мүмкіндік туады. Біздің ойымыз (ұғымымыз) бен түсінігімізді 
білдіруге көмектесетін сөздік құрам өзіндік ерекшелігі бар құрылыс 
материалы бола отырып, тіл жүйесінің жеке бөлшектерінің тәртібін 
көрсетеді. Лексиканың (сөздік құрамның) тәртібі, ұйымы қарым-
қатынас жасау үрдісінде оларды қолдану тұрғысынан маңызды 
болып табылады. Ол ерекшелік, белгісіне қарай сөздерді енгізу, 
топтау тәсілі арқылы іске асады. Қандай да бір грамматикалық 
ерекшелігіне қарай тілдің сөздік құрамы топтарға бөлінеді. 
Мысалы, сөздер сөз табына қарай топталады. Қазақ тілінде 
мысық, 
үй, әдемілік, уақыт, ерік, тазалық т.б. 
сөздердің жеке лексикалық 
мағыналары әр алуан болғанмен де, өзінің грамматикалық 
сиапатына қарай зат есімдерге жатады. Бұл – сөздердің 
грамматикалық топталуы, онда лексикалық мағына шешуі рөл 
атқармайды. 
Сөздер, сондай-ақ, сөзжасам байланысында түбір немесе 
негіздің ортақтығына қарай бірігеді. Мәселен, 
біл 
етістігінен 
тараған тізбекті көрсетейік: 
біл 
–
 білгіш 
– 
білгіштік 
–
 білгішісі; біл 
–
 
білгір 
– 
білгірсі 
–
 білгірсін 
– 
білгірлік; біл 
–
 білік 
– 
білікті (біліксіз) 
– 
біліктілік (біліксіздік); біл 
–
 білім 
–
 білімдар (білімсіз) 
–
 білімдарлық 
– 
білімдарсы; біл 
– 
білім 
– 
білімпаз 
–
білімпаздық 
–
білімпаздан; 
немесе 
бас 
етістігінен 
баста 
–
 басқыш 
–
 баспақ 
–
 басар 
–
 баста 
– 
бастамашы 
–
басқын
–
басқыла 
сияқты сөздер туса, олардың 
әрқайсысының өзіндік сөзжасамдық ұясы болады. Бұл ретте сөз 
өзінің грамматикалық белгісіне қарай әр түрлі топтарға 
жатқанмен, түбірлері бір, ал олардың лексикалық мағыналары 
мүлдем әралуан. Демек, бұл – сөздердің сөзжасам тобы. 
Әрбір стилге жататын сөздер қолданылу аясына қарай 
бірігуі мүмкін. Мысалы, ауызекі сөйлеу стилі адамдардың бір-
бірімен күнделікті қатынасында пайдаланылады. Сондықтан, онда 
тілдің коммуникативтік қызметі басым сезіледі. Ал іс-қағаздар стилі 
өмір қажетінен туып, өз алдына орныққан бөлек жүйе болып 

57 
саналады. Оған әр түрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері 
жатады. Мәселен, 
ось, инерция, фонема деген сияқты сөздер гылыми 
стилге жатса, ант урган, қатын, мықты, кушті 
дегендер ауызекі 
сөйлеу стиліне жатады. Мұны сөздердің стилистикалық тобы деп 
атайды. 
Сондай-ақ 
бірыңғай, 
біртектес 
немесе 
олардың 
мағыналарының жай жақындық тұрғысынан біріккен сөздер 
тобы бар. Мысалы, 

жүктеу/скачать 4,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: