Рылыс академиясы
жүктеу/скачать 7,3 Mb. Pdf көрінісі
|
| Пьезоэлектрлік қасиеттер. Кристалл пластинкалардың анизотропты
беттерінде (кварц, турмалин, сегнеттік тұз) созу немесе қызу кезінде электр зарядтары пайда болады: бір жақта оң зарядтар және келесі жақта теріс зарядтар. Электр зарядтары механикалық күш, қысым әсерінен пайда болады, сондықтан бұл құбылыс тура пьезоэлектрлік эффект деп аталады («пьезо» сӛзі қысым деген мағынаны білдіреді). Аталған материалдар кері пьезоэлектрлік эффектке де ие – олардың ӛлшемдері элетр ӛрісінің әсерінен ӛзгереді. Бұл кристалдардан жасалатын пластинкалар ультрадыбыстық техникада сәуле шығарғыш және қабылдағыш ретінде кең қолданыс тапқан. В.А. Баженовтың зерттеулері осындай қасиеттерге құрамында бағыт- талған компонент – целлюлоза бар сүрек те ие екендігін кӛрсетті. Ең жоғары пьезоэлектрлік эффект талшықтарға 45 0 бұрышпен қысушы және созушы қысымдарды кӛрсету кезінде байқалады. Қатал түрде талшықтардың бойымен немесе кӛлденең бағытталған қысымдар бұл эффектіні тудырмайды. Әсіресе пьезоэлектрлік эффект құрғақ сүректе байқалады, ылғалдылықтың жоғары- лауымен ол тӛмендейді және 6...8% ылғалдылықта ол тіптен жоқ болады. 81 Температураны 100 0 С дейін жоғарылатқан кезде эффект ӛседі. Сүректің серпім- ділік модулі жоғары болған сайын, оның пьезоэлектрлік эффектісі соншалықты тӛмен болады. Берілген құбылыс сүректің жіңішке құрылысын тереңірек зерттеуге, табиғи сүректің және жаңа сүрек материалдарының анизотроптық дәрежесін сипаттауға мүмкіндік береді. Ол сүрек сапасын бұзбай бақылау әдістерінде пайдаланылады. 3.7 Дыбыстық қасиеттер Сҥректегі дыбыстың таралуы. Дыбыс, бұған дейін белгілі болғандай, серпімді орталарда таралатын механикалық толқындық тербелістерден тұрады. Сүректің дыбыс ӛткізгіштігі, яғни бойлық тербеліс кезіндегі оның ішіндегі дыбыс жылдамдығы, м/с, (3.29) мұндағы Е – серпімділіктің динамикалық модулі, Н/м 2 ; – материалдың тығыздығы, кг/м 3 . Орташа алғанда сүректегі дыбыстың жылдамдығы талшықтар бойымен 5000м/с құрайды. Талшықтарға кӛлденең жазықтықта дыбыстың жылдамдығы талшықтар бойымен таралуына қарағанда шамамен 3...4 есе аз, сонымен қатар, радиал бағытта тангенциал бағытқа қарағанда ол бірнеше есе жоғары. Сүректің ылғалдылығы мен температурасының ӛсуімен байланысты дыбыстың таралу жылдамдығы тӛмендейді. Басқа материалдардағы дыбыстың жылдамдығы, м/с: болатта – 5050, қорғасында – 1200, каучукта – 30, ауада – 330. Сүректің дыбысты ӛткізу және тойтару қабілетін бағалау кезінде оның маңызды сипаттамаларының бірі акустика кедергісі, Па с/м, болып табылады (3.30) Бұл кӛрсеткіш талшықтардың бойымен камералық кептірудегі сүрек үшін орташа шамада 30 10 5 Па с/м. Салыстыру үшін, ауаның акустикалық қарсыласуын кӛрсетейік, ол 429 тең, каучук үшін 3 10 3 , ал болатта – 393 10 3 Па с/м. Дыбыс толқындарының материалда таралу шарасы бойынша ішкі үйкеліске энергияның шығындалуы әсерінен тербелістің ӛшуі болады. Бұл құбылысты сипаттау үшін бір периодпен бір-бірінен бӛлініп тұрған, екі амплитуда қатынасының натурал логарифміне сандық тұрғыдан тең болатын, – тербелудің логарифмдік декременті кӛрсеткішін пайдаланады. Кӛрсетілген кӛрсеткіштің анықтамасын МАӚОҒЗИ-мен (ЦНИИМОД) жобаланған МемСТ 16483.31 бойынша бойлық және иілу тербелістері кезінде ӛткізеді. Камералық кептірудегі әртүрлі ағаш тұқымдастары сүректерінің тербелістерінің логарифмдік декременті шамамен (2...4) 10 6 Нп * құрайды. 82 Сүректігі дыбыстың таралуын сипаттайтын кӛрсеткіштер дефектоскопия әдістерін жобалау кезінде және сүрек пен сүрек материалдарының сапасын бұзбай бақылау кезінде пайдаланылады (беріктік, қаттылық, құрылымдық біркелкісіздік, кедір-бұдырлық). жүктеу/скачать 7,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|