Рылыс академиясы

162 
– L. kurilensis Mayer ӛседі. Карпат пен Балтық жағалауында еуропалық 
балқарағай – L. decidua Mill таралған. 
Балқарағай сүрегі қызыл-күрең түсті ядроға, күрт шектелген жіңішке ақ 
немесе шамалы сарғыш түсті сүрек қабығына, ерте және соңғы сүректерінің 
арасындағы шекарасы анық байқалатын жақсы кӛрінетін жылдық сақина-ларға, 
аздаған және ұсақ шайыр жүрісіне ие. Сүрек жоғары тығыздық пен беріктікке 
ие, бұтанақтары аз, шіруге тӛзімді, әдімі текстурасы бар. Алайда тығыз-
дығының жоғары болуының әсерінен балқарағайдың балқытылуы қиын-
датылған.
Жалпақ жапырақты ағаш кептіру кезінде оңай жарықшақтанады, 
станоктарда басқа қылқан жапырақты тұқымдарға қарағанда ауыр ӛңделеді. 
Гидротехникалық құрылымдарда, үй салуда, спорт құрылымдарында 
(Мәскеудегі олимпиадалық велотрек жолы), шпал, кеніштік тіреу, және т.б. 
ретінде қолданылады. Жалпақ жапырақты тұқым жиһаз ӛндірісінде, паркет, 
фанера, гидролиздік, қағаз-целлюлозалы және басқа ӛнеркәсіп салаларында 
кеңінен пайдаланылады. 
Қарағай (Pinus). Бұл тұқым барлық орманның 1/6 жуық ауданын алып 
жатыр. Кӛбінесе қарапайым таралған-P.sylvestris L.-солтүстіктен орман аймағы-
ның шекарасына дейін, оңтүстікте қара жердің жолағымен шектеседі, Қырым 
мен Кавказға бағыттала, батыстан шығысқа Амурға дейін созылады. Қарағай 
ағашы сәл күлгін ядроға, уақыт ӛткен сайын қоңырлау-қызыл, сарыдан күлгін 
түсті кең шел қабыққа, ерте және кеш ағаш арасындағы нақты шекарасымен 
жақсы кӛрінетін жылдық қабатқа, әжептәуір ірі және сансыз шайыр жүрісіне 
ие. Орташа тығыздықтағы, әжептәуір жоғары беріктіктегі, шіруге қарсы баған-
дардан тұратын ағаш жақсы ӛңделеді. Ол құрылыста, машина жасауда, жиһаз 
ӛндірісінде, теміржол кӛлігінде, жәшік ӛндірісінде, тау-кен орындарын бекіту 
үшін қолданылады. Целлюлоза алу мақсатымен химиялық қайта ӛңдеу шикі-
заты, жем ашытқы ретінде кең түрде пайдаланылады, қарағайдан сағыз 
ӛндіреді. Қарағайдан алынған ағаш материалдары кең кӛлемде экспортталады. 
Шырша (Picea). Шырша тоғайлы орманның шамамен 1/8 бӛлігін алып 
жатыр. Кӛбінесе қарапайым шырша-P.abies(L.) немесе P.excelsa Link., және 
сібір шыршасы-P.obovata Ledeb., олардың біріншісі қарағай сияқты елдің сол 
бағытта еуропалық бӛлігінде ӛседі, екіншісі – Оралдан теңіздің жағалауына 
дейін және 72 солтүстік енінен Саян мен Алтайға дейін таралған. Кӛбінесе 
тауда ӛсетін үш түрі аз кездеседі: аян шыршасы – P.ajanensis (Lindl.et Gord.) 
Fisch.ex Carr. Қиыр Шығыста, шығыс шыршасы – P.orientalis Link-Батыс 
Кавказда және Шренк шыршасы – P.schrenkiana Fisch. Et Mey. – Тянь-Шань 
тауында ӛседі. 
Шырша – ядросы жоқ, жетілген ағаш тұқымы. Ағаштың түсі ақ, әлсіз 
сарылау реңкі болады. Жылдық қабаттары жақсы байқалады, шайыр жүрісі 
шағын және ұсақ. Беріктігі, тығыздығы және биотұрақтылығы жӛнінен шырша 
ағашы қарағай ағашына жол береді. Сонымен қатар, бұтақтың кӛптігінен және 
оның жоғары қаттылығынан ол ауыр ӛңделеді. Біртекті құрылымды ағаш, 
шайыры аз, тұрақты ақ түсті, ұзын талшықты болады. Қарағай сияқты дәл сол 

163 
облыстарда, бірақ әсіресе қағаз-целлюлозалы ӛнеркәсіпте қолданылады. 
Сонымен қатар, оны музыкалық аспап ӛндірісінде қолданады. Шырша қабығы-
нан илейтін заттар алынады. Шырша ағаш материалдары экспортқа шығады. 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: