Рубежка Қазақстанның қазіргі заман тарихы курсының пәні мен міндеттері. Тарих – адамзат баласының өткенін зерттейтін қоғамдық ғылым. Тарих сөзі көне грек тіліндегі «сұрастыру»
Түркістан (Қоқан) мұхтариаты: құрылуы, басшылары, қызметі және жойылуы
жүктеу/скачать 119,92 Kb.
|
| 25. Түркістан (Қоқан) мұхтариаты: құрылуы, басшылары, қызметі және жойылуы.
Түркiстан автономиясы – 1917 жылы 28 қарашада Түркiстан өлкесi халықтарының өзiн-өзi басқаруын қамтамасыз ету мақсатында құрыл ған мемлекеттiк құрылым. Съезд сайлаған автономия үкiметiн қоғамдық-саяси қайраткер М. Тынышбаев, кейiн Мұстафа Шоқай басқарды. Мұстафа Шоқай мұсылман халықтарының саяси жағынан қайта өрлеуінде елеулi еңбек атқарған. Осы құрылымның дем берушiлерi мен ұйымдастырушыларының бiрi болды. М. Шоқай бүкiл Түркiстанды бiр автономиялық республикаға бiрiктiрiп, оны демократиялық Ресейдiң құрамына енгiзу идеясын қозғады. Алайда большевиктер ұлттық үкiметтiң өмір сүруiмен келiскiсi келмедi. Орта Азия мен Қазақстан аумағында ұлттық мемлекеттiлiктi құрудың алғаш қайғылы аяқталды. 1918 жылы Ресейден жiберiлген большевиктердiң басшылығымен құрамына Қазақстанның оңтүстiк аймақтары енген Түркiстан Кеңестiк Федерациялық Республикасы жарияланды. Түркiстан АКСР-iнiң астанасы – Ташкент қаласы болды Съезд 1917 ж. 28 қараша күні орталығы Қоқан болатын Түркістан өлкесін Түркістан автономиясы (Туркестони мухтариат) деп жариялап, Түркістан құрылтайын шақырғанға дейін саяси биліктің Түркістан Уақытша кеңесі мен Түркістан халық билігіне өтетіндігі жөнінде қаулы қабылдайды. Автономияда – ислам мемлекеттік дін ретінде қабылданды. Съездің Түркістан халықтарына Үндеуінде: “...Қазір бұғаудан азат болған Түркістанға өз жерінің қожайыны болып өз тарихын өзі жасайтын күн туып отыр”, – делінді. Түркістан Уақытша кеңесі құрамына барлығы 54 адам енді, оның 32-сі Түркістаннан Бүкілресейлік құрылтайға сайланған депутаттар еді. Бұлардың арасында негізгі тұрғындары Сырдария және Жетісу облыстарынан 11 өкіл (9 және 2) бар болатын. Түркістан (Қоқан) автономиясының президенті және Уақытша Кеңестің басшысы болып М.Тынышпайұлы, Сыртқы істер министрі болып М.Шоқай сайланды. М.Тынышпайұлы қызметтен кеткеннен кейін оның орнына М.Шоқай президент болып тағайындалды. Бірақ большевиктер партиясының басшылығы ұлттық автономияларды құруды қанағаттандырмады. Осындай жағдайда Түркістан Халық Комиссарлары Кеңесі басқарған революцияшыл үкімет пен 1918 жылы қаңтарда болған Кеңестердің IV өлкелік съезі Түркістан автономиясын заңсыз деп таныды және оны жою туралы шешім қабылдады. Тек қана социалистік, кеңестік тұғырнама негізінде ғана автономия құру туралы шешім қабылданды. 1918 жылдың қаңтар-наурыз айлары ішінде Түркістан аумағының көп бөлігінде большевиктер Кеңестер, контрреволюциялық күрес жөніндегі бөлімдер, революциялық трибуналдар құрды. 1918 жылы РКФСР құрылғанан кейін елдің шығысында кеңестік автономиялық республикалар құруға дайындық жұмыстары басталды. 1918 жылы көктемде Түркістан автономиялық Кеңестік социалистік республикасы құрылды. Оның құрылуы 1918 жылы сәуірдің 20-нан - 1 мамырға дейін Ташкент қаласында өткен Түркістан өлкесі Кеңестерінің V съезінде іске асты. Оған қазіргі Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс облыстары (бұрынғы Сырдария мен Жетісу) кірді. Сонымен, 1918 ж. Түркістан Кеңестік Социалистік Республикасы құрылып, ол 1924 жылға дейін өмір сүрді. 26.М.Шоқайдың қоғамдық-саяси көзқарасы мен қызметі Мұстафа Шоқай - көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, Түркістан автономиясының жетекшісі.Ақпан төңкерісіне дейін Алаш көшбасшысы Ә.Бөкейханмен бірге Ресей Мемлекеттік Думасының мұсылман фракциясында хатшы қызметін атқарады. 1916 жылғы дүрбелең кезінде Түркістан және жалпы қазақ жеріндегі бассыздықтарды әшкерелеп, Мемлекеттік Думаға арнайы құжатты мәліметтер ұсынады. Сөйтіп, осыған байланысты комиссия құруға себепші болады. 1917 жылы төңкерістер тұсында мықты Түркістан мемлекетін құру идеясын ұстанады. Ташкентте «Бірлік туы» газетін ашады. Орынбордағы Алаш қайраткерлерімен тығыз байланыс ұстайды. Алаш партиясы құрылатын бірінші жалпықазақ сиезінің де, Алаш автономиясы жарияланатын екінші жалпықазақ сиезінің де ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене қатысады. Алғашқы сиезде «Шора-и-ислам» жұмысына қатысатын 8 қазақ өкілінің бірі болып сайланады. жүктеу/скачать 119,92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|