VIII Тарау  ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАТЫНАС ШЕБЕРЛІГІ

8 сур. «Қатынас» жəне «коммуникация» тҥсініктерінің 
Қазіргі заманғы білім беру доктринасын жҥзеге асыру ҥшін 
педагогтардың жеке оқыту моделіне бағытталуына назар 
аудару талап етіледі, онда білім беру процесінің 
қызығушылықтары, қажеттіліктері, мҥмкіндіктері, олардың 
бірінші кезекте қатынасқа негізделген бірлескен қызметі 
назарға алынады. 
Оқыту тиімділігі қашанда педагогтың жеке тҧлғасы мен 
оның кəсіби шеберлігіне байланысты болып келген. Сондықтан 
осы параграфта қатынасты педагог шеберлігінің қҧрамдас 
бөлігі ретінде қарастырамыз. 
Себебі «қатынас» терминімен «коммуникация» термині 
бірге қолданылады, өзара тҥсінікті қамтамасыз ету ҥшін бҧл 
тҥсініктерді тҥсініп алған абзал (8 сур.). 
Көптеген авторлардың еңбектерінде «қатынас» пен 
«коммуникация» (немесе«коммуникативтік қызмет») синоним 
тҥрінде қолданылады. 
«Философиялық энциклопедияда» 
коммуникация 
тҥсінігінің 
жалпы мəніне былайша анықтама беріледі: «Қатынас. орт. 
коммуникативтік тіл. тҥрі, яғни. қатынас тҥрі, пікір алмасу»
1
. 
«Коммуникация» термині XX ғ. басына дейін ғылыми 
əдебиетте қолданылған жоқ, тек «қатынас» терминіне сҥйенді; 
енді ол тҥрлі ғылымда қолданылады, əр тҥрлі мəнге ие 
болғандықтан, тҥрліше тҥсіндіріледі. 
«Коммуникация» 
термині (лат.ауд. 
communicare 
— байланыстыру, жалпы ету, 
қатынасу) ҥш мəнде қолданылады: 1) қатынас жолы; 
2) 
байланыс тҥрі немесе байланыс қҧралы (бҧқаралық 
коммуникация қҧралы); 3) қатынас актісі, ақпарат 
жеткізуші. 
Осы екі тҥсінік қаншалықты кең таралған болса да, олардың 
байланысы тҥрліше тҥсіндіріледі
2
. 
1 
Философиялық энциклопедия. —1964,М. —3 Т. 
2 
Зарецкая И.И. Педагогтың кəсіби мəдениеті : оқу.қҧр — 2002, М. — 28 б.

Нақтырақ айтсақ, коммуникация дегеніміз серпінді жҥйелер 
немесе осы жҥйелердің бөлігі арасындағы кез келген ақпарат 
алмасу, олар ақпаратты қабылдап, сақтау, тҥрлендіру жəне т.б. 
Ақпарат жөнелтуші жҥйе (бҧл жерде адамдар, ағзалар, 
машиналар жəне т.б. айт.тҧр), жіберуші, ал оны қабылдаушы — 
сəйкесінше алушы
1 
деп аталады. 
М.С.Каганның ойынша, қатынас пен коммуникацияның 
айырмашылығы мынада: 1) қатынас 
тәжірибелік, материалдық 
жəне 
рухани, ақпараттық 
жəне 
іс жүзінде-рухани 
сипатқа ие. 
Терминнің өзге мағынасын есепке алмағанда, көпше тҥрде 
қолданылатын жəне қатынас жолы, байланыс қҧралы 
болғандықтан коммуникация таза 
ақпараттық 
процесс — сол 
немесе басқа хабарламаны жеткізуші болып табылады. 
Коммуникация дегеніміз субъектінің сол немесе басқа 
нысанмен — адаммен, жануармен, машинамен
2 
ақпараттық 
байланысы. 
Қатынаста хабарламаны жіберуші мен алушы жоқ— тек 
жалпы 
істің 
əңгімелесушілері, 
қатысушылары 
бар. 
Коммуникацияда біз тек бір бағыттағы процеспен істес 
боламыз, ақпарат тек бір бағытқа ғана ағылады жəне 
коммуникация теориясы бекіткен заң бойынша ақпараттар 
саны жіберушіден алушыға барар жолда азаяды. 
Қатынас кезінде ақпарат 
әріптестер арасында айналып жүреді, 
себебі олардың белсенділігі теңбе-тең, сондықтан ақпарат ағып 
кетпейді, керісінше айналым процесінде 
ұлғаяды, молығады, 
кеңейеді 
3
. 
Қатынасты хабарлама беруге, тіпті хабарлама (немесе 
ақпарат алмасуға теңестіруге болмайды,өйткені ол көбінесе 
философия жəне психологиялық əдебиетпен анықталады. 
Сонымен М.С.Каган бойынша, қатынас — бҧл 
қатынасатын 
адамдар мен олардың қауымдастығын тудыратын жаңа ақпаратты 
жасау процесі 
(немесе осы қауымдастықтың өсу сатысы)
4 
(9 сур). 
М.Г.Ярошевский əділетті пікірінде: «ғылыми қатынас 
осындай 
пікір алмасу мен 
идеялар 
жиынтығының 
артықшылығымен сарқылса, онда шығармашыл тҧлға туралы 
айтудың мəні де болмас еді. Шынайы процесс қатынас 
мектебінен өткен зерттеушілер идеяларының қақтығысынан 
жаңа өнім шығуынан тҧрады. Біздің алдымызда шығармашыл 
синтездің феномені тҧр»
5 
деген. 
1
Каган М. С. Қатынасу əлемі: Субъективаралық қатынас мəселелері. —1988, М. 
2
Сол жерде 
3
Сол жерде 
4
Сол жерде 
5
Ярошевский М.Г. Пікірталас қатынастары // Философия мəселелері. — 1978. — № 3. — 
98 б. 

1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
катынасу) 
9 сур. Қатынас əлемі 
<;атынасу ;шемi 
(М.С. Каган бойынша) 
0кiлдiк катынас 
М дениеттер 
катынасы 
Затпен 
катынасу 
Жок накты 
адамньщ бейнесiмен 
катынасу 
Накты серiктеспен катынасу 
(шынайы субъектiмен) 
!<;иялда,ы серiктеспен 
катынасу (квазисубъектiмен) 
Иллюзорльщ серiктеспен 
катынасу 
(субъектiленген объектiмен) 
Мифологияльщ 
ж не керкем 
кейiпкерлермен 
катынасу 
0зiнiн екiншi 
«Бейнес
i
мен» 
катынасу 
(езiмен-езi 
<;иялдаFы серiктеспен катынасу 
(керкем кейiпкерлермен 
- 
квазисубъектiлермен) 
Т Fааральщ 
катынас 
Жануалармен 
катынасу 
Топтьщ 
катынас 

Қатынас процесінде жəне қатынас нəтижесінде идеялар 
немесе заттар алмасуы жҥрмейді, əр əріптестің кҥйінің жалпы 
игілікке айналуы жҥреді. Қатынас 
қауымдастықты 
тудырады, ал 
алмасу оған қатысушылардың 
дербестігінің 
алмасуын сақтайды. 
Қатынас пен ақпарат, хабарлама берудің фундаментал 
айырмашылығы 
өзін-өзі 
таныту тəсілдерінің 
сəйкес 
айырмашылығынан көрініс табады, мҧндайда: хабарлама 
қҧрылымы 
монологтық, 
қатынас қҧрылымы 
диалогтық
1
. 
Сонымен, бҧл жерде барлық адамзат қызметінің мəнін 
қатынасқа — диалогқа əкеліп тіреу деген тҥсінік қалыптаспау 
керек, қайта коммуникация, монолог,хабарламаның қайда жəне 
қашан анағҧрлым тиімді екенін, ал қатынас, диалог, өзгеге 
субъект
2 
ретінде қарау қайда жəне қашан тиімді екеніне мəн 
беру керек. 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: