С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| Əбілқасым Фирдоуси
(932 немесе 940, Түс қаласы — 1020 немесе 1030, сонда), парсы-тəжік ақыны Омар Хайям Гияс аддин (1048—1122) парсы жəне тəжік ақыны, математик, философ Мораге қаласында атақты математик, астроном, дəрігер əрі ақын Насреддин Туси (1201—1272 жж.) өте бай кітапхана, үлкен аурухана жəне обсерватория ашты. 1260 жылға жуық Ата-Мелик и-Джувейни парсы тілінде «Тарих и-жиһангупаи» («Əлемді бағындырушы тари- хы») деген Шыңғысхан туралы үлкен тарихи еңбек жазды. Газан ханның уəзірі Рашид-ад-дин фазлаллах Хамадани (1247-1318) біздің заманға дейін сақталмаған жаратылыстану ғылымының энци- клопедиясын құрастырды. Сонан кейін парсы тілінде «Джами ат Таварих» («Жылнамалар жинағы») деген үлкен тарихи енбек жазды. Оның бірінші бөлімі монғолдар тарихын, олар кұрған мемлекет- тер тарихын баяндайды. Екінші бөлімі дүние жүзі халықтарының тарихын қамтиды. Бұл еңбекті жазу үшін Рашид-ад-дин Венеция көпестерінен сатып алған Батыс Еуропа елдерінің тарихы жөніндегі кітаптарды пайдаланған. ХІV ғасырда Васааф пен Хамадаллах Казвинилердің тарихи еңбектері жазылды. Ширазда ұлы парсы ақыны Муслихаддин Саади (1184—1291 жж.) өмір сүрді. Ол Гуджаратта үнділіктер тұтқынында болып, Сирияда кресшілердің қол астында құлдықты бастан өткізген. Ол «Гүлстан», «Бустан» деген дидактикалық əңгімелер жинағын жазды. Қала тұрғындарының өмірін жырлаған ақындардың бірі Хафиз (1300— 1389 жж.) болды. Ол Шираз қаласында тұрған. Парсы тілінде жазған ірі ақындардың бірі Джелаладдин Руми болған (1207—1273 жж.). ХІІІ—ХV ғасырлардағы архитектура ескерткіштерінен Хама- дандағы Гумбади Алавийан кесенесін, Сұлтаниедегі Олжайт-хан 192 193 мешіт кешенінің (ХІV ғ.), Вераминдегі (ХІV ғ.), Мешхедтегі (ХV ғ.) мешіттерді, Гераттағы Намазгах (ХV ғ.) мешітін атап өтуге бо- лады. Олардың бəрі түрлі-түсті ою-өрнектермен əсем безендірілді. Гератта ХV ғасырда суретші-миниатюристер мектебі қалыптасып, оның атағы Еуропа, Азия елдеріне жайылды. Бұл мектептің талант- ты шеберлерінің бірі Бекзат болды. Ə д е б и е т т е р: 1. История Востока. Т. 2. Восток в средние века.— М.: Восточная литература РАН, 1995.— 250—261 бб. 2. Шабани Риза. Иран тарихы.— Алматы: «Зерде», 2002. 3. Безертинов Р.Н. Татары, тюрки — потрясатели вселенной. – Новосибирск, 2001.— 129—135 бб. жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|