С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
§ 31. Индия Ұлы Моғолдар билігі кезінде
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| § 31. Индия Ұлы Моғолдар билігі кезінде
1. Оңтүстік Индияға еуропалықтардың келуі. 2. Виджаянагар мемлекеті, оның экономикасы. 3. Жерге феодалдық иелік. 4. Солтүстік Индияда Моғолдар билігінің орнауы. 5. Моғолдар державасының экономикалық дамуы. 6. Антифеодалдық қозғалыстар. 7. Акбардың реформалары. 8. Моғолдық үнді мəдениеті. Еуропадағы а) өндіріс құрал-жабдықтарының, б) сауданың жетілуі, в) алтынға деген құштарлық, г) осман түріктерінің еуропалықтардың шығыспен сауда жасауын қиындатуы — ұлы географиялық ашылымдардың басты себебі болды. Ұлы геогра- фиялық ашылымдар оқ дəрімен атылатын мылтықпен, зеңбірекпен қаруланған Еуропаның аш қасқырдай жалақтаған рыцарьларының даму жағынан артта қалған елдерді отарға айналдыруларының ба- стамасы болды. Еуропа отаршыларының ең алғашқы тобы 1498 жылғы 20 ма- мырда Васко да Гаманың 1 (1469-1524) басшылығымен Индияның Каликут 2 қаласына келіп түсті. (Ол жергілікті раджамен тіл табы- сып, алдап-сулап біраз қонақ болып, қымбат азық-түлік, алтын- күмістерін көк тиынға айырбастап алып, 1499 жылы Лиссабонға қайтып барған болатын. Ал 1502 жылы 20 кемемен қайтып келіп, өздеріне керек-жарақ тауарларын зорлық-зомбылықпен тартып алып кеткен болатын. 1524 ж. Португалияның Үндістандағы вице королі болып тағайындалды. Сол жылы өзінің соңғы, үшінші жорығына аттанып, Үндістанда қайтыс болды). 1498 ж. экспедиция Сомалидегі Малинди гаванына жетті. Сол жерде Васко да Гама араб теңізшісі Ахмед ибн Маджидті жол бастаушылыққа жалдады. Ол экспеди- цияны Үндістанға бастап келді. Келесі жылы экспедицияның 55 мүшесі ғана қайтып оралды. Қалғандары жолда əртүрлі аурулардан қайтыс болды. Еуропалықтар мұнда араб жəне басқа да мұсылман елдерінің көпестерімен бақталастыққа түсті. Олар Индияға Египеттен, Қытайдан, т.б. елдерден тауар əкеліп тұратын. Индиядан Египетке 1 Гама Васко да (1469—24.12.1524, Кочин, Үндістан). 1497 ж. португалдықтар Үндістанға құрамында үш кемесі бар («Сан-Габриел», «Сан-Рафаэлъ», «Беррид») экспедиция жабдықтады. 2 Каликут — қазіргі Кожикоде қаласы. 318 319 түскен тауарларды Венеция мен Генуя көпестері Батысқа қарай жөнелтетін. Индияға баратын жолды ашқаннан кейін португалдықтар бұл елмен саудаға өз үстемдігін орнатуға кірісті. Индияның ішіндегі ала ауыздықты жəне өздерінің əскери күштерін пайдалана отырып, португалдықтар екі арадағы жолда көптеген бекіністер сала баста- ды. Малабар жағалауындағы Гоа португал вице-королінің мекеніне айналды (астанасы — Панаджи қаласы, Үндістанның батысында). Ормузды басып алып, португалдықтар парсы шығанағындағы бай саудаға өз бақылауын орнатты. 1511 жылы Албукерки 1 Сингапур бұғазындағы маңызды порт Малакканы басып алды. Сөйтіп, Үнді мұхитына шығыстан да жол ашылды. Енді португалдықтардың қол астына Үнді мұхитының ба- тысы да, шығысы да қарады. 1517 жылы португалдықтар Цейлонмен сауда қатынасын ор- натудан бастап, бірте-бірте оны өзіне бағындырып алды (1653 жылы оларды голландтар қуып шықты). Португалдықтар ба- сып алған жерлерінде шаруашылықпен аз айналысты, көбінесе дайын азық-түлік т.б. өнімдерді өте арзан бағаға сатып алып, Еуропада 10 есе қымбатқа өткізді. Олар басып алған жерлерінде көп дегенде 10 мыңдай ғана əскер ұстады. Португалдықтар əскері аз болғандықтан Азиядағы отарларын көбейте алмай, негізінен теңіздегі қарақшылықпен айналысты. XVI ғасырдың аяғында — XVII ғасырдың басында пор- тугалдықтардың Индиядағы жəне оңтүстік-шығыс Азиядағы үстемдігін ағылшындар мен голландтар тартып ала бастады. Индия ХVІ ғасырдың басында өзара қақтығысып, қырқысып жататын бірнеше дербес князъдықтарға бөлінген, бытыраңқы ел болды. Үндістанда Кашмир, Синд, Мултан, Гуджарат, Джайпур, Мальва, Бенгалия, Бихар дербес мемлекеттер болды. Солтүстік Индиядағы үлкен мемлекеттердің бірі Дели сұлтанатының билігі астаналық округтен аса алмады. Бұл сұлтанаттың басында афгандық Лоди əулеттері тұрды. Оңтүстік Индиядағы ХVІ ғасырдың басындағы ірі мемлекеттер 1 жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|